Halil MERT: Türkıler bolaşaǧynyŋ kepılı – täuelsız türkı memleketterı

– Mert myrza, Siriia Türkiia üşın maŋyzy qandai? Türık armiiasynyŋ Siriia qaqtyǧysyna belsendı türde qatysu saiasatynyŋ negızın qūraityn faktorlar jäne naqtyraq aitsaq Türkiianyŋ osy kürdelı qaqtyǧys pen qarama-qaişylyq aimaǧynda tarihi damyǧan strategiialyq müddelerı qandai? – – Tarihqa tereŋ üŋıleiık. Siriia men İraktyŋ qazırgı zamanǧy aumaqtary, sondai-aq qazırgı İran ielıkterı Ortalyq Aziiaǧa, Anadolyǧa, Balqan aimaǧyna jäne tıptı Kavkazǧa köşu bastalǧanǧa deiın türkı halyqtarynyŋ ata qonysy bolǧan. Osman imperiiasynyŋ negızın qalauşy Süleiman şah däl osy ölkede jerlengen. Būl jerlerdıŋ türıktermen özara bailanysy būdan 4000 jyl būryn paida bolǧan, myŋdaǧan jyldar boiy būl jerler türıkter men türkı halyqtary basqarǧan jäne mekendegen, tek soŋǧy bırneşe myŋ jyl ışınde mūsylman arabtar olarmen körşıles bolyp ömır sürgen. Däl sol kürdter – parsy tılınıŋ dialektılerınıŋ bırınde söileitın Tūran halyqtarynyŋ ökılderı. Olar türıktermen bırdei mūsylmandar, olarmen bız bır aimaqta beibıt ömır sürdık. Qazırgı qaqtyǧystardyŋ bastaluy Bırınşı düniejüzılık soǧystan keiıngı Osman imperiiasynyŋ joiyluynda jatyr. Däl sol kezde, Resei imperatory Nikolai I-şı  aitqan «Europanyŋ nauqas adamy» Resei imperiiasynyŋ jäne onyŋ Antanta boiynşa odaqtastarynyŋ basty maqsaty boldy. Osy soǧystyŋ soŋynda Osman imperiiasy küiredı. Alaida, būl soǧys osy künge deiın jalǧasuda. Elestetıp körıŋız: auyldar, qalalar, qalalar jäne şekaralar arasyndaǧy temır sym qorşaular. Otbasylar bölındı – eger analar Türkiiada qalsa, olardyŋ perzentterı osy symnyŋ ekınşı jaǧynda qaldy. Mūnyŋ artynda Europa memleketterı tūrdy, äsırese Angliia men Fransiia. Türkı halyqtary, mūsylmandar – türıkter, kürdter, arabtar – eşqaisysy Europa men Amerika Qūrama Ştattarynyŋ dūşpandyǧyn qabyldaǧan joq, öitkenı būl jerlerde beibıtşılık pen bır-bırıne degen qūrmet ärqaşan bärınen joǧary baǧalanǧan. – Prezident Erdoǧannyŋ Siriiadaǧy qazırgı äskeri operasiiany bastauǧa būiryq beruıne tıkelei ne sebep boldy – sebebı, bügın DAİŞ laŋkesterınıŋ (Qazaqstanda tyiym salynǧan halyqaralyq terroristık ūiymnyŋ) belsendılık deŋgeiı tübegeilı tömendetıldı. Onyŋ maqsattary qandai? Joǧaryda aitqanymdai, būl aumaqtarda Bırınşı düniejüzılık soǧys aiaqtalǧan joq. «Auru adam» dep atalǧan türıkter joǧalyp ketpedı. Bügıngı taŋda Türkiiadan bölek, türkı elderınıŋ qūramyna Äzırbaijan, Özbekstan, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Türkımenstan jäne Soltüstık Kipr Türık Respublikasy siiaqty äleuetı zor jäne bolaşaǧy zor memleketter kıredı. Taǧy da tarihqa toqtalaiyq: 1980 jyldan keiın Ūlybritaniia, AQŞ, Fransiia, İzrail, Germaniia, KSRO jäne Siriia Arab Respublikasy siiaqty elderdıŋ müddelerınıŋ kömegımen «Kürdıstannyŋ jūmysşy partiiasy» qūryldy. Būl marksistık-lenindık ideologiiasy bar qatygez terroristık ūiym, degenmen belgılı bır ügıt-nasihat maqsatymen ony «ūlt-azattyq qozǧalys» dep te atady. 40 jyl ışınde Türkiiadaǧy KJP aksiialary saldarynan 35 myŋǧa juyq jazyqsyz adam qaitys boldy. AQŞ pen Europa elderınıŋ Siriia men İrakqa, sonyŋ ışınde bızdıŋ şekaramyzǧa tıkelei aralasuynyŋ nätijesınde tūraqsyz aimaqtar qūryldy. Sarapşylardyŋ baǧalauynşa, Türkiia ekonomikasynyŋ daǧdarys pen tūraqsyzdyqtan keltırgen jalpy şyǧyny bügıngı künı 1,2 trln. AQŞ dollarynan asty. AQŞ-taǧy keibır toptar bükıl älemnıŋ köz aldynda KJP terroristık ūiymyn qaru-jaraqpen qamtamasyz etıp, qoldauda. Amerikandyq, aǧylşyndyq, izraildık, nemıs jäne fransuzdyq armiia ofiserlerı Siriia kürd partiiasynyŋ «PYD» äskeri qanatynyŋ sodyrlaryna äskeri jattyǧular ötkızdı. Alaida būl ūiym kürdter emes jäne aimaq halqyna jat saiasi müddelerge qyzmet etedı. Onyŋ äskeri operasiialary nätijesınde, eŋ aldymen, beibıt tūrǧyndar, jazyqsyz äielder men balalar ölude. Qauıpsızdıktı qamtamasyz etu jäne Siriiadan kelgen türık azamattarynyŋ ömırı men mülıkterıne qauıp töndırmeu üşın prezident Erdoǧan türık qaruly küşterınıŋ basşysy retınde PYD äreketterıne reaksiia jasauǧa mäjbür boldy. Qazırgı kezdegı «Beibıtşılık közı» – Türkiianyŋ Siriiadaǧy qaqtyǧysqa üşınşı aralasuy bolyp tabylady jäne aimaqta ornalasqan armiialardyŋ äskeri qolbasşylyǧy üşın «tosynsyi» emes. Bırınşısı El-Babty terroristerden azat etudıŋ şaryqtau şegıne jetken DAİŞke (Qazaqstanda tyiym salynǧan halyqaralyq terroristık ūiym) qarsy «Evfrat qalqany» operasiiasy, ekınşısı – Afrindegı PYD sodyrlaryn tazartqan «Zäitün būtaǧy» operasiiasy. Bügınde būl territoriialar beibıt ömır qalpyna keltırıldı, öitkenı olar tolyǧymen bıtımgerşılık operasiialary boldy. Endı maqsat bırdei – enı 32 şaqyrym jäne Türkiia şekarasynan 120 şaqyrym tereŋdıkte şekaralyq qauıpsızdık aimaǧyn qūru. Prezident Erdoǧan bır jarym jyldan astam uaqyt būryn Manbij, Kobani, Tel Abiad, Ras al-Ain jäne El-Kamyşly arqyly ötetın terroristık dälızdı joiu turaly tapsyrmasy da osymen üilesım tabady. – Batys aqparat qūraldarynda Türkiia kürdtermen naqty soǧys jürgızıp jatyr degen pıkırler jiı aitylady. Sız būǧan qandai tüsınık bere alasyz, eger mūndai soǧys bolsa, onda onyŋ maqsaty qandai? Kürdter bızdıŋ bauyrlas mūsylman halqymyz. Türkiiada kürdter täuelsız jäne qorǧalǧan. Olar barlyq türkı elderınde tūrady, türkı älemınde olarǧa «ekınşı därejelı» azamattar retınde eşkım qaramaidy. Olar prezidentter de, saiasatkerler de, armiia komandirlerı de bola alady. Stambul – älemdegı halqy kürderı eŋ köp qala. Taǧy bır närse – naqty maqsattarmen qūrylǧan terroristık ūiymdar. Eger elde mūndai ūiymǧa qoldau körsetılmese, ol syrtqy qoldausyz ömır süre ala ma? Qazaqstan mūnyŋ aiqyn mysaly bolyp tabylady, jäne sızdıŋ elde mūndai ūiymdardyŋ bolmauy onyŋ ışkı tūraqtylyq pen syrtqy müddeler tepe-teŋdıgın saqtaudaǧy onyŋ basşylyǧynyŋ sözsız eŋbegı bolyp tabylady. Tarih tolqynynda imperialistık memleketter men olardyŋ arnaiy qyzmetterı jas nemese qalyptasqan memleketterdı älsıretuge, azamattardy bır-bırıne qarsy qoiuǧa, olardy jauǧa ainaldyruǧa, tıptı azamattyq soǧystyŋ bastaluyna baǧyttalǧan dūşpandyq terroristık ūiymdardy qūryp, olarǧa qoldau körsetkenı belgılı. Būl Taiau Şyǧysta jäne basqa da islam elderınde erekşe baiqaldy. Osylaişa, olar aimaqtyŋ bai mūnai resurstaryn öz kompaniialarymen bırge paidalanady. – Nelıkten «Beibıtşılık közı» operasiiasy körşı memlekettıŋ aumaǧyna äsker jıberu arqyly  jüzege asyrylady – basqaşa aitqanda, ol azamattyq soǧys saldarynan qaq bölıngen Siriiada aumaǧyn basyp aludy maqsat etpei me? Türkiiany Siriia janjalyna tartudyŋ gumanitarlyq aspektılerı qandai? Siriia, sonymen qatar Taiau Şyǧystyŋ, Soltüstık Afrikanyŋ, Kavkazdyŋ jäne Balqan aimaǧynyŋ köpşılıgı Türkiianyŋ mädeni jäne örkeniet mūrasymen baiytylǧan. Türkiia Osmanly imperiiasynyŋ tarihi ielıkterınde ömır süretın barlyq ūlttarmen tuystyq qatynasta. Onda milliondaǧan türık jäne mūsylman otbasylary tūrady. Olardyŋ bolaşaǧynyŋ kepılı – täuelsız türkı memleketterı. Sondyqtan köptegen mūsylmandar, tıptı, Afrika mūsylmandary da Qazaqstan, Türkiia jäne basqa da türkı memleketterı üşın dūǧa etedı. Türkiia būl territoriiany jaulap aluşy emes jäne mūndai mındetter jüktemeidı. İmperialistık Fransiiadan täuelsız bolǧannan keiın Siriiany patşa basqardy, sodan keiın diktator Hafez Asadtyŋ qysymymen onyŋ ūly Başar Asad basqardy. Jaŋa ǧasyrda onyŋ tūrǧyndary köterılıske şyqty – azamat soǧysy bastaldy. Alaida Türkiia öz şekaralarynda tūraqtylyqty qalaidy. Türkiia aimaqtaǧy ülken jäne küştı el, ol öz tūrǧyndaryna jat imperialistık müddelerdıŋ aralasuyna jol bermeidı. Gumanitarlyq mäselelerge keletın bolsaq, qazırgı uaqytta Türkiianyŋ rölın asyra baǧalau qiyn. Bes millionnan astam siriialyq Türkiiada pana tapty. Türkiia būl adamdardy segız jyl boiy qamtamasyz etıp, balalaryna bılım berude, tegın medisinalyq kömek körsetude. – Türkiianyŋ Siriiadaǧy äskeri operasiiasyn diplomatiialyq tūrǧyda kım qoldaidy, älemde oǧan oŋ reaksiia bar ma? Ädettegıdei täuelsız türkı elderı bızge saiasi qoldau körsetedı. Olarmen bırge Päkıstandaǧy aǧaiyndarymyz bar, olar bır eldıŋ jäne bır halyqtyŋ sanaly türdegı otarlyq bölınuınıŋ zardaptaryn aman alyp qaldy. Europadaǧy bızdıŋ qoldauşylarymyzdyŋ ışınde tūrǧyndary özderın qypşaqtar dep ataityn taǧy bır el – Vengriia. Europa elderınıŋ Türkiiaǧa qarsy sanksiialaryna qarsy jalǧyz ol bızge ülken saiasi qoldau körsettı. Resei Türkiiaǧa qatysty qabyldanuy kerek BŪŪ Qauıpsızdık Keŋesınıŋ şeşımderıne veto qoidy. – Halyqaralyq jaǧdaidyŋ qazırgı damu jaǧdaiynda da, sondai-aq Qazaqstan-Türkiia yntymaqtastyǧyn keŋeitu perspektivasynda oqyrmandar nazaryn qai tūstarǧa audarǧyŋyz keledı? Türkiia täuelsız, küştı, zamanaui jäne ülken armiiamen özınıŋ qaru-jaraǧyn şyǧaratyn el ekenın atap ötkım keledı. Bızde AQŞ, Europa elderı, İzraildıŋ aimaqtaǧy oiyndaryna tötep beruge küşımız ben saiasi erık-jıgerımız bar. Alaida, qazaqstandyq oqyrmandarǧa ündeu jasai otyryp, men bızdıŋ halyqtarymyzdyŋ taǧdyry bır ekenın aitqym keledı. Barlyq türkı memleketterı jäne aimaqtaǧy basqa islam elderı bırıgıp äreket etuı kerek. Europa men onyŋ elitalary otarşyldyq pen qūldyq prinsipterın sıŋıre otyryp östı. Bız olarǧa bızdıŋ jerlerımızdı paidalanuǧa jol bere almaimyz. Bır jaǧynan olar bızdıŋ mūnaiymyz ben şikızatymyzdy alady, ekınşı jaǧynan olar bızge naryqtar aşady jäne sol arqyly bızdıŋ aqşalarymyz öz elderıne ketedı. Bız öz öndırısımızdı qūruymyz kerek. Bız älemde brendke ainalatyn bırlesken kompaniialar men önımderdı qūruymyz kerek. Bızde joǧary tehnologiialar boluy kerek. Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev türkı älemınıŋ damuyna jäne bızdıŋ jahandyq deŋgeide bırge jüruımız kerek ekenın tüsınuge qomaqty üles qosty. Kaspiidıŋ şyǧysyndaǧy türkı älemınıŋ quat ortalyǧy – būl Qazaqstan jäne Qazaqstan älemnıŋ osy bölıgınıŋ batys jaǧyndaǧy Türkiia siiaqty küştı memleket bola ma, būl qazaqstandyqtardyŋ özderıne bailanysty.

Sūhbattasqan: Säule Smaǧūlova