Äleumettık jelıde soŋǧy kezde "hit" bolǧan taqyryp, Mekke men Mädinege jüz ret baryp, sonyŋ qūrmetıne "Allaǧa şükır" jäne "Şükır" dep toi jasaǧan Amangeldı qajy Erenǧaiypūly Äbdıhalyq boldy. Bız osy mäselenı keŋınen tarqatu maqsatynda filosofiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, Nūr-Mübäräk universitetınıŋ RnD doktory Amangeldı qajyny ızdep baryp, öz auzynan estıp qaittyq.
-Sız Mekke men Mädinege 100 ret barǧanyŋyzdy qalai eseptedıŋız?
-Eger bıreu sūrasa qanşa ret bardyŋ dep bılmeimın, mölşermen 50 ret bardym, 60 ret bardym dep aita beretın edım. 1999 jyly janūialy boldym. Kvartirant bolyp jürdık. 2001 jyly ekı bölmelı üige qolymyz jettı. Sol 2001 jyly Nūrislam degen ūlym düniege keldı. Ekı-üş aidan keiın üiımız bar, kvartirant emespız, kompiuterge qolymyz jettı. Sol kompiuterge bır faildy Nūrislam dep aşyp, barǧan saparlarymdy jaza bastadym. Balamnyŋ atynan sol failǧa "papa qajylyqqa kettı, papa myna künı oraldy" dep jazyp otyrdym. Sodan bır künı oi keldı, men nege neşınşı ret bara jatqanymdy jazyp otyrmaimyn degen. "Papa toǧyzynşy ret kettı, papa onynşy ret keldı " dep jazyp otyrdym. Sol jazudy men älı künge jazyp kele jatyrmyn. Sol jazu arqyly neşe sapar qylǧanymdy bıldım.
-Al toi jasau turaly şeşım qaidan şyqty?
-98-şı sapar qylǧanda Qadır tünın qarsy aldyq. Sol kezde pätuä bölımınıŋ meŋgeruşısı şeih Sansyzbai Qūrbanūly Egipette bırge oqyǧanbyz, sol kezde bırge täuäp qylyp jürmız, men sūradym "şeih Sansyzbai sen pätuä bölımınıŋ meŋgeruşısısıŋ ǧoi, mynau menıŋ 98 saparym. Ülken qajylyqtyŋ aldynda bır kelıp-ketuım mümkın. ol 99 saparym bolady. Odan keiın ülken qajylyqqa kelemın. Ol, 100-şı saparym bolady. 100 sapar jasaǧannan keiın Allaǧa şükır dep atap ötkım keledı. Osyny qylaiyn ba? Qylmaiyn ba? Maǧan pätuä berıŋızder" dedım.
Şeih Sansyzbai maǧan aitty "İmam Aǧzamnyŋ ömırın oqyǧansyŋ ba?
-İä, oqyǧanmyn"
-Onda neşe ret qajylyqqa barǧan dep jazylǧan?
İmam Aǧzam İrakta tūrdy ǧoi Baǧdatta. "Onda 40 ret qajylyqqa barǧan dep jazylǧan" dep jauap berdım.
-Onda özıŋ oilaşy İmam Aǧzam eger bıreuge 40 ret bardym dep aitpasa, jūrt ony qaidan bıledı?" dedı. Men oilanyp qaldym. Sodan keiın 3 tamyz künı ülken qajylyqqa ūştyq. Arafatta tūrǧan kezde Alladan sūradym, "Iа Rabbym Alla 100 ret menı şaqyrdyŋ. Eger menıŋ qajylyqtarymdy qabyl etken bolsaŋ maǧan bır belgı berşı" dedım. Sonda 47 gradus ystyq. Besın namazdan keiın aspandy būlt torlady da, jaŋbyr şelektep qūidy. Sonda menıŋ 22-şı märte Arafatta tūruym eken. Sonda men 22 ret Arafatqa baryp tūryp bırınşı ret Arafatta jaŋbyr jauǧanyn kördım. Minada jauǧanyn kördım, Qaǧbada jauǧanyn kördım. Arafatta jauǧanyn sonda kördım. Alla menıŋ tılegımdı qabyl ettı degen maǧan sonda oi keldı. Menı Alla 100 ret şaqyrdy. Men nege Allaǧa şükır degen şükırşılık quanyşymdy atap ötpeske degen oi keldı. Elge kelgennen keiın şeihtarmen aqyldasyp, olardyŋ da uaqytyna qarap 2-şı qaraşada atap öteiın dep şeştık. 21-şı qazan künı men 5 ūldan keiın qyzdy boldym. Sol sebeptı toiym "Allaǧa şükır" jäne "Şükır" dep atadyq. Eldıŋ bärı 100 ret qajylyqqa barypty dep jatyr ǧoi, Mekke-Mädinege 100 sapar dep atadyq. Sonda menıŋ jasaǧan 100 saparymnyŋ 22 ülken qajylyq, 78 umra, iaǧni kışı qajylyq.
Keibıreuı aityp jatyr, erteŋ bıreuı şyǧuy mümkın 50 jyl namaz oqyǧanyn toilaimyn, 40 jyl Oraza ūstaǧanyn toilaimyn dep. Onymen būny salystyruǧa bolmaidy. Oraza, namazdy kez-kelgen adam ūstauy mümkın. Al, qajylyqqa kez-kelgen adam bara almaidy. Qajylyqqa tek Alla şaqyrǧan adam barady.
-Sız "Nūr-Qazaqstan" qajylyq kompaniiasynyŋ basşysysyz. Kompaniia qai jyly qūryldy?
-2007 jyly qūryldy. Men özım 1998 jyly oqu bıtırıp kelgennen bastap osy qajylyqpen ainalystyq. 1998 jyly Saud arabiiasynyŋ şaqyruymen 220 adam tegın qajylyqqa baryp keldık. Solardyŋ jolyn ūiymdastyryp, aparyp alyp keldık. 1999 250 adamdy taǧy da şaqyrdy. 2001 jyly "Sputnik" turistık kompaniiasynyŋ qajylyq bölımınıŋ meŋgeruşısı bolyp jūmys ıstedım. Ol kezde basqa kompaniia joq. Bes jyl boiy bükıl Qazaqstannyŋ qajylaryna bız qyzmet ettık. Täjıribe jinap, 2007 jyly öz kompaniiamdy aştym.
-Osy 12 jyldyŋ ışınde qanşa adam apardyŋyz?
-Men 1996 jyly bırınşı ret apardym ǧoi. Sodan bastap esepteimın. Osy künge deiın 16 myŋǧa juyq adamdy qajylyqqa apardym.
- Aiyna qanşa adam aparasyz?
-Orta eseppen 40-50 adam
-Qajylyqtyŋ baǧasy qanşa?
-Kışı qajylyq 1000 dollardan bastalady. Al, ülken qajylyq biyl 4800-5000 dollarǧa şyqty.
-Qazaqstanǧa qajylyqpen qamtamasyz etetın resmi neşe kompaniia bar?
-Dıni basqarma bekıtken osyndai 18 kompaniia jūmys ısteidı.
-Sız qajylyqqa aparyp jürgende 10 ret, 20 ret baryp jürgen qajylar bar ma?
-Men adam aparǧanda qarap jüremın ǧoi, sonda baiqaǧanym köbısı būrynnan baryp jürgender. 100 adam aparsaq sonyŋ jetpısı būrynnan baryp jür.
-Qaita-qaita qajylyqqa barmai-aq, sol bır ülken qajylyqqa, bır kışı qajylyqqa baryp kelıp, qalǧan qarjyǧa auylyna mektep, balabaqşa salyp berse. Jolyn jöndep, su tartyp berse sauapty ıs bolmas pa edı?
-Negızı qajylyqqa kım barady? Aqşasy bar adamdar. Alla kımge qajylyqty paryz qyldy? Aqşasy bar adamǧa. Aqşasy joq adamǧa qajylyq paryz emes. Kezınde Alla Taǧala İbrahim men balasy İsmailge Qaǧbany salyp bolǧanda, "endı adamdardy Qaǧbaǧa şaqyr. Qajylyqqa kelsın" dedı. Sonda İbrahim paiǧambar "Iа Rabbym Alla myna Mekke halqyn şaqyr deseŋ dauysym jetedı. Bıraq, bükıl älemge menıŋ dausym jetpeidı ǧoi" dedı. Sonda Alla Taǧala "Ei, İbrahim, şaqyrtu senen. Estırtu menen" dedı. Söitıp İbrahimnyŋ şaqyrǧan dauysyn Alla Taǧala bükıl jer betıne estırtıptı. Bıraq, keibır adamdar nege qaita-qaita bara beredı degen sūraqtar tuyndauy mümkın. Mysaly, Sız bır ret baryp keldıŋız. Moinyŋyzdan paryz tüstı. arada bır-ekı jyldan keiın Alla jüregıŋızge saluy mümkın. Senı ösırıp tärbielegen äke-şeşeŋ, ata-äjeŋnıŋ atynan nege barmaisyŋ dep. Būny bädäl qajylyq deidı. Oǧan şariǧat rūqsat beredı. Men bıletın qajylar bar, auylyna su tartyp, svet tartyp, jol salyp berıp jatqan. Meşıt, medrese salyp bergen qajylar bar.
-Toiyŋyz älemjelıde osynşa şu bolady dep oilaǧan joqsyz ba?
-Olai bolady degen oi üş ūiyqtasam tüsıme kırgen joq. Men aqşasy asyp-tasyǧan adam emespın. Menıŋ bar bailyǧym osy 16 myŋ qajym. Bız būl toidy ötkızgendegı maqsatymyz ne? Bız Allaǧa şükır qylyp, osy toidy jasadyq. şet elderden qonaqtar şaqyrdyq. Mysaly, qasiettı Mekkeden paiǧambarymyzdyŋ 44-şı ūrpaǧy şeih turki Äş-Şärif keldı. Paiǧambarymyz Mūhammed (s.a.u.)-nyŋ tıkelei ūrpaǧy Hasannan taraityn Saud Arabiiasyndaǧy resmi ūrpaǧy. Paiǧambarymyz Mūhammed (s.a.u.)-nyŋ Qūdys qalasyndaǧy Palestina ölkesındegı resmi ūrpaǧy Şeih Mäzin Äş-Şärif keldı. Doktor Ato Äs Sibati keldı. Ondai kısıler menıŋ toiyma ne üşın keldı? Menıŋ 100 paiǧambardyŋ basyna ziiarat etkenıme taŋqalyp keldı. Bız olarǧa naǧyz qazaqtyŋ toiyn körsetık. Tazy, bürkıt, sūŋqalarymyzdy körsettık. Toida dästürlı jäne ruhani änder oryndaldy. Osy toi arqyly qazaqtyŋ mädenietın, salt-dästürımızdı körsettık. Älı künge tamsanyp, rizaşylyqtaryn bıldırude. Tört jüzge juyq qonaq şaqyrdym. 80 paiyz qonaqtarym qajylarym, 15-20 paiyz tuystarym boldy.
-Türkıstanǧa baryp ziiarat etu arqyly kışı qajylyq öteuge bolady dep jür ǧoi?
-Ol söz Sovet Ükımetınıŋ kezınde boldy. Nege ol söz aityldy? Sız Türkıstanǧa 1 ret emes, 100 ret, 1000 ret barsaŋyzda şariǧat boiynşa kışı qajylyqty ötei almaisyz. Ol ziiarat oryny. Mekke, Qaǧba ol qajylyq qabyldanatyn oryn. Qajylyq oryndalatyn bır-aq oryn ol Äl-Haram meşıtı. Bızdıŋ babalarymyz Sovet ükımetınde dınge qysym uaqytynda dındı ūmytpasyn, Qoja Ahmet Iаssauidıŋ basyn ziiarat etu arqyly dındı ūmytpasyn, Türkıstandy ūmytpasyn dep aitty dep oilaimyn. Äitpese, kez-kelgen namazhan adam bıledı, Türkıstan ol qajylyq oryny emes ekenın. Kezınde qajylyqqa attanatyn babalarymyz Türkıstanǧa jinalady eken. Sol jerden bata alyp, Mekkege attanady eken. Qazır Türkıstan ruhani qalamyz ǧoi. Erteŋ aeroport aşylyp, halyqaralyq reis aşylsa bız de qajylyqqa Türkıstannan babalarymyz sekıldı bata alyp attansaq degen oiym bar. Äitpese, paiǧambarymyz da qabırdı ziiarat etıŋder, ahirettı eske alu üşın deidı. Şariǧat ta ziiarat etudı terıs demeidı.
-Sız arabtardyŋ mentalitetın jaqsy bılesız. Hidjap arabtyŋ ūlttyq kiımı me? Älde, dıni kiım be?
- Hidjab arabta İslam kelgenge şeiın bolǧan. Arabiia öte ystyq, qūmdy öŋır. Äielder betterın kün qaqtap, qap-qara bolyp ketpes üşın betterın jauyp jürgen. Şariǧat äuret jerıŋdı jap degenmen, tūmşalanyp alma degen. Sony keibır bauyrlarymyz dūrys tüsınbei arabtyŋ kiımı, islamnyŋ kiımı dep,äielderın tūmşalap tastaǧan. Qap-qara qylyp orap qoiǧan. Mektep oqityn oquşylaryna deiın hidjap kigızıp qoiǧan.
-Neşe äielıŋız bar?
-Bır äielım bar. Sodan 5 ūl, 1 qyz süiıp otyrmyn. Sūraǧyŋnyŋ törkının tüsınıp otyrmyn. Ekı-üş äiel alu üşın memleket şariǧat zaŋymen jüru kerek. Al, bız zaiyrly qoǧambyz. Qoǧam tüsınbeidı. Kei qajylarym kelıp sūraidy, "taǧy äiel alsaq qalai bolady?" dep. Ekı-üş äieldı 30-40 jasyŋda al. Erterek. Eluge kelgenıŋde äiel alyp emes, nemere baǧyp otyratyn uaqytyŋ.
-Tuǧan jerıŋız?
-Torǧai oblysy, Amangeldı audany.
-Qajylyqqa adam aparam, qajy bolamyn degen oi bala kezıŋızde boldy ma?
-Bala kezımde äkem Erenǧaiyp Torǧai oblysy, Amangeldı audanynda "Tyŋ şūǧylasy" gazetınıŋ redaktory boldy. Jurnalist äkem 3-4 oqityn kezımde aitatyn "Men senı Būharada dıni oqu oqytamyn" dep. Men quanatynmyn. 8-9 oqyǧanymda töte jazudy üirettı. Özımdı arab tılınıŋ mamanyndai sezınetınmın. 10 bıtırgen kezde äkeme aittym, "Būharaǧa barmaimyn" dep. Dıni oqu degennen keiın şoşimyz ǧoi. Sosyn menı QAZGUge şyǧystanu fakultetıne alyp keldı. Bıraq, tüse almadym. Äkem kelesı jyly alyp kelemın dedı. Kelesı jyly äskerge şaqyrtu keldı. äkem äskerden de alyp qalmaqşy boldy. Men könbei äskerge kettım. Äskerden kelgen soŋ äkem aitty, "myna Merkıde dıni medrese aşylypty. Soǧan Jambylǧa barsaŋ qalai bolady" dedı. Men oilanaiyn dedım. Älı esımde, tüs kördım. Tüsımde maǧan qanat bıtıp, bır ülken mūnarany ainalyp ūşyp jürmın. Mūnaranyŋ ortasynda bes sausaqtyŋ ızı tūr. Kım sol bes sausaqqa sausaǧyn tigızedı, sol qajy bolady eken. Men ainalyp jürıp-jürıp bır uaqytta qolymdy tigızdım mūnaraǧa. Tura kinodaǧydai jüregıme nūr kırıp jatyr. Men qajy boldym dep aiqailap jatyp , oianyp kettım. taŋ atyp qalǧan kez. Äkem jūmysqa baruǧa galstugyn bailap jatyr eken, dausymdy estıp bölmeme kırıp keldı. "Balam ne boldy? Qaidaǧy qajylyq?" dedı. Men qajy boldym tüsımde dedım. "Balam menıŋ aitqanymdy tyŋdaşy. Merkıge medresege bar dedı. Sol tüstıŋ äserınen "köke oqysam oqiyn" dedım. Bır aptadan keiın Merkıge ūştyq, men medresege tüstım. Bır aidyŋ ışınde namaz oqyp üirendım. Sosyn Özbekstanǧa oquǧa tüsıp, arab grammatikasyn üirendım. 1994 jyly Äl-Azhar universitetıne oquǧa qabyldandym. 1996 jyly bırınşı ret qajylyqqa bara jatyrmyn. Keme tünde Jidda qalasyndaǧy portqa jaqyndap qaldy. Bır qarasam mūnara tūr. Mūnaranyŋ basyndaǧy maiak ainalyp tūr. Keme mūnaraǧa jaqyndaǧanda men ana jerde būryn bolǧan siiaqtymyn. Bılemın myna jerdı. Qasymdaǧy adamǧa men myna jerge kelgenmın deimın. Ol adam menı quanǧannan esı auysyp tūr dep oilap tūr da. Esıme jas kezımde körgen tüsım tüstı.
-Ata-babaŋyzda moldalyq qūrǧandar bar ma?
-Menıŋ ruym Seiıtqoja. Äkem aityp otyratyn "Sender dıni oqu oqularyŋ kerek. Bız zamannyŋ kesırınen oqi almadyq" dep. Bız Qypşaqtardyŋ ışındegı qojamyz. Şamamen 1750 jyldary bızdıŋ qūljan degen babamyzdy qypşaqtar, Şaşanbai bolys Būhara jaǧynan aldyrǧan eken. Dın üiretu üşın.
Äŋgımeŋızge raqmet!
-Al toi jasau turaly şeşım qaidan şyqty?
-98-şı sapar qylǧanda Qadır tünın qarsy aldyq. Sol kezde pätuä bölımınıŋ meŋgeruşısı şeih Sansyzbai Qūrbanūly Egipette bırge oqyǧanbyz, sol kezde bırge täuäp qylyp jürmız, men sūradym "şeih Sansyzbai sen pätuä bölımınıŋ meŋgeruşısısıŋ ǧoi, mynau menıŋ 98 saparym. Ülken qajylyqtyŋ aldynda bır kelıp-ketuım mümkın. ol 99 saparym bolady. Odan keiın ülken qajylyqqa kelemın. Ol, 100-şı saparym bolady. 100 sapar jasaǧannan keiın Allaǧa şükır dep atap ötkım keledı. Osyny qylaiyn ba? Qylmaiyn ba? Maǧan pätuä berıŋızder" dedım.
Şeih Sansyzbai maǧan aitty "İmam Aǧzamnyŋ ömırın oqyǧansyŋ ba?
-İä, oqyǧanmyn"
-Onda neşe ret qajylyqqa barǧan dep jazylǧan?
İmam Aǧzam İrakta tūrdy ǧoi Baǧdatta. "Onda 40 ret qajylyqqa barǧan dep jazylǧan" dep jauap berdım.
-Onda özıŋ oilaşy İmam Aǧzam eger bıreuge 40 ret bardym dep aitpasa, jūrt ony qaidan bıledı?" dedı. Men oilanyp qaldym. Sodan keiın 3 tamyz künı ülken qajylyqqa ūştyq. Arafatta tūrǧan kezde Alladan sūradym, "Iа Rabbym Alla 100 ret menı şaqyrdyŋ. Eger menıŋ qajylyqtarymdy qabyl etken bolsaŋ maǧan bır belgı berşı" dedım. Sonda 47 gradus ystyq. Besın namazdan keiın aspandy būlt torlady da, jaŋbyr şelektep qūidy. Sonda menıŋ 22-şı märte Arafatta tūruym eken. Sonda men 22 ret Arafatqa baryp tūryp bırınşı ret Arafatta jaŋbyr jauǧanyn kördım. Minada jauǧanyn kördım, Qaǧbada jauǧanyn kördım. Arafatta jauǧanyn sonda kördım. Alla menıŋ tılegımdı qabyl ettı degen maǧan sonda oi keldı. Menı Alla 100 ret şaqyrdy. Men nege Allaǧa şükır degen şükırşılık quanyşymdy atap ötpeske degen oi keldı. Elge kelgennen keiın şeihtarmen aqyldasyp, olardyŋ da uaqytyna qarap 2-şı qaraşada atap öteiın dep şeştık. 21-şı qazan künı men 5 ūldan keiın qyzdy boldym. Sol sebeptı toiym "Allaǧa şükır" jäne "Şükır" dep atadyq. Eldıŋ bärı 100 ret qajylyqqa barypty dep jatyr ǧoi, Mekke-Mädinege 100 sapar dep atadyq. Sonda menıŋ jasaǧan 100 saparymnyŋ 22 ülken qajylyq, 78 umra, iaǧni kışı qajylyq.
Keibıreuı aityp jatyr, erteŋ bıreuı şyǧuy mümkın 50 jyl namaz oqyǧanyn toilaimyn, 40 jyl Oraza ūstaǧanyn toilaimyn dep. Onymen būny salystyruǧa bolmaidy. Oraza, namazdy kez-kelgen adam ūstauy mümkın. Al, qajylyqqa kez-kelgen adam bara almaidy. Qajylyqqa tek Alla şaqyrǧan adam barady.
-Sız "Nūr-Qazaqstan" qajylyq kompaniiasynyŋ basşysysyz. Kompaniia qai jyly qūryldy?
-2007 jyly qūryldy. Men özım 1998 jyly oqu bıtırıp kelgennen bastap osy qajylyqpen ainalystyq. 1998 jyly Saud arabiiasynyŋ şaqyruymen 220 adam tegın qajylyqqa baryp keldık. Solardyŋ jolyn ūiymdastyryp, aparyp alyp keldık. 1999 250 adamdy taǧy da şaqyrdy. 2001 jyly "Sputnik" turistık kompaniiasynyŋ qajylyq bölımınıŋ meŋgeruşısı bolyp jūmys ıstedım. Ol kezde basqa kompaniia joq. Bes jyl boiy bükıl Qazaqstannyŋ qajylaryna bız qyzmet ettık. Täjıribe jinap, 2007 jyly öz kompaniiamdy aştym.
-Osy 12 jyldyŋ ışınde qanşa adam apardyŋyz?
-Men 1996 jyly bırınşı ret apardym ǧoi. Sodan bastap esepteimın. Osy künge deiın 16 myŋǧa juyq adamdy qajylyqqa apardym.
- Aiyna qanşa adam aparasyz?
-Orta eseppen 40-50 adam
-Qajylyqtyŋ baǧasy qanşa?
-Kışı qajylyq 1000 dollardan bastalady. Al, ülken qajylyq biyl 4800-5000 dollarǧa şyqty.
-Qazaqstanǧa qajylyqpen qamtamasyz etetın resmi neşe kompaniia bar?
-Dıni basqarma bekıtken osyndai 18 kompaniia jūmys ısteidı.
-Sız qajylyqqa aparyp jürgende 10 ret, 20 ret baryp jürgen qajylar bar ma?
-Men adam aparǧanda qarap jüremın ǧoi, sonda baiqaǧanym köbısı būrynnan baryp jürgender. 100 adam aparsaq sonyŋ jetpısı būrynnan baryp jür.
-Qaita-qaita qajylyqqa barmai-aq, sol bır ülken qajylyqqa, bır kışı qajylyqqa baryp kelıp, qalǧan qarjyǧa auylyna mektep, balabaqşa salyp berse. Jolyn jöndep, su tartyp berse sauapty ıs bolmas pa edı?
-Negızı qajylyqqa kım barady? Aqşasy bar adamdar. Alla kımge qajylyqty paryz qyldy? Aqşasy bar adamǧa. Aqşasy joq adamǧa qajylyq paryz emes. Kezınde Alla Taǧala İbrahim men balasy İsmailge Qaǧbany salyp bolǧanda, "endı adamdardy Qaǧbaǧa şaqyr. Qajylyqqa kelsın" dedı. Sonda İbrahim paiǧambar "Iа Rabbym Alla myna Mekke halqyn şaqyr deseŋ dauysym jetedı. Bıraq, bükıl älemge menıŋ dausym jetpeidı ǧoi" dedı. Sonda Alla Taǧala "Ei, İbrahim, şaqyrtu senen. Estırtu menen" dedı. Söitıp İbrahimnyŋ şaqyrǧan dauysyn Alla Taǧala bükıl jer betıne estırtıptı. Bıraq, keibır adamdar nege qaita-qaita bara beredı degen sūraqtar tuyndauy mümkın. Mysaly, Sız bır ret baryp keldıŋız. Moinyŋyzdan paryz tüstı. arada bır-ekı jyldan keiın Alla jüregıŋızge saluy mümkın. Senı ösırıp tärbielegen äke-şeşeŋ, ata-äjeŋnıŋ atynan nege barmaisyŋ dep. Būny bädäl qajylyq deidı. Oǧan şariǧat rūqsat beredı. Men bıletın qajylar bar, auylyna su tartyp, svet tartyp, jol salyp berıp jatqan. Meşıt, medrese salyp bergen qajylar bar.
-Toiyŋyz älemjelıde osynşa şu bolady dep oilaǧan joqsyz ba?
-Olai bolady degen oi üş ūiyqtasam tüsıme kırgen joq. Men aqşasy asyp-tasyǧan adam emespın. Menıŋ bar bailyǧym osy 16 myŋ qajym. Bız būl toidy ötkızgendegı maqsatymyz ne? Bız Allaǧa şükır qylyp, osy toidy jasadyq. şet elderden qonaqtar şaqyrdyq. Mysaly, qasiettı Mekkeden paiǧambarymyzdyŋ 44-şı ūrpaǧy şeih turki Äş-Şärif keldı. Paiǧambarymyz Mūhammed (s.a.u.)-nyŋ tıkelei ūrpaǧy Hasannan taraityn Saud Arabiiasyndaǧy resmi ūrpaǧy. Paiǧambarymyz Mūhammed (s.a.u.)-nyŋ Qūdys qalasyndaǧy Palestina ölkesındegı resmi ūrpaǧy Şeih Mäzin Äş-Şärif keldı. Doktor Ato Äs Sibati keldı. Ondai kısıler menıŋ toiyma ne üşın keldı? Menıŋ 100 paiǧambardyŋ basyna ziiarat etkenıme taŋqalyp keldı. Bız olarǧa naǧyz qazaqtyŋ toiyn körsetık. Tazy, bürkıt, sūŋqalarymyzdy körsettık. Toida dästürlı jäne ruhani änder oryndaldy. Osy toi arqyly qazaqtyŋ mädenietın, salt-dästürımızdı körsettık. Älı künge tamsanyp, rizaşylyqtaryn bıldırude. Tört jüzge juyq qonaq şaqyrdym. 80 paiyz qonaqtarym qajylarym, 15-20 paiyz tuystarym boldy.
-Türkıstanǧa baryp ziiarat etu arqyly kışı qajylyq öteuge bolady dep jür ǧoi?
-Ol söz Sovet Ükımetınıŋ kezınde boldy. Nege ol söz aityldy? Sız Türkıstanǧa 1 ret emes, 100 ret, 1000 ret barsaŋyzda şariǧat boiynşa kışı qajylyqty ötei almaisyz. Ol ziiarat oryny. Mekke, Qaǧba ol qajylyq qabyldanatyn oryn. Qajylyq oryndalatyn bır-aq oryn ol Äl-Haram meşıtı. Bızdıŋ babalarymyz Sovet ükımetınde dınge qysym uaqytynda dındı ūmytpasyn, Qoja Ahmet Iаssauidıŋ basyn ziiarat etu arqyly dındı ūmytpasyn, Türkıstandy ūmytpasyn dep aitty dep oilaimyn. Äitpese, kez-kelgen namazhan adam bıledı, Türkıstan ol qajylyq oryny emes ekenın. Kezınde qajylyqqa attanatyn babalarymyz Türkıstanǧa jinalady eken. Sol jerden bata alyp, Mekkege attanady eken. Qazır Türkıstan ruhani qalamyz ǧoi. Erteŋ aeroport aşylyp, halyqaralyq reis aşylsa bız de qajylyqqa Türkıstannan babalarymyz sekıldı bata alyp attansaq degen oiym bar. Äitpese, paiǧambarymyz da qabırdı ziiarat etıŋder, ahirettı eske alu üşın deidı. Şariǧat ta ziiarat etudı terıs demeidı.
-Sız arabtardyŋ mentalitetın jaqsy bılesız. Hidjap arabtyŋ ūlttyq kiımı me? Älde, dıni kiım be?
- Hidjab arabta İslam kelgenge şeiın bolǧan. Arabiia öte ystyq, qūmdy öŋır. Äielder betterın kün qaqtap, qap-qara bolyp ketpes üşın betterın jauyp jürgen. Şariǧat äuret jerıŋdı jap degenmen, tūmşalanyp alma degen. Sony keibır bauyrlarymyz dūrys tüsınbei arabtyŋ kiımı, islamnyŋ kiımı dep,äielderın tūmşalap tastaǧan. Qap-qara qylyp orap qoiǧan. Mektep oqityn oquşylaryna deiın hidjap kigızıp qoiǧan.
-Neşe äielıŋız bar?
-Bır äielım bar. Sodan 5 ūl, 1 qyz süiıp otyrmyn. Sūraǧyŋnyŋ törkının tüsınıp otyrmyn. Ekı-üş äiel alu üşın memleket şariǧat zaŋymen jüru kerek. Al, bız zaiyrly qoǧambyz. Qoǧam tüsınbeidı. Kei qajylarym kelıp sūraidy, "taǧy äiel alsaq qalai bolady?" dep. Ekı-üş äieldı 30-40 jasyŋda al. Erterek. Eluge kelgenıŋde äiel alyp emes, nemere baǧyp otyratyn uaqytyŋ.
-Tuǧan jerıŋız?
-Torǧai oblysy, Amangeldı audany.
-Qajylyqqa adam aparam, qajy bolamyn degen oi bala kezıŋızde boldy ma?
-Bala kezımde äkem Erenǧaiyp Torǧai oblysy, Amangeldı audanynda "Tyŋ şūǧylasy" gazetınıŋ redaktory boldy. Jurnalist äkem 3-4 oqityn kezımde aitatyn "Men senı Būharada dıni oqu oqytamyn" dep. Men quanatynmyn. 8-9 oqyǧanymda töte jazudy üirettı. Özımdı arab tılınıŋ mamanyndai sezınetınmın. 10 bıtırgen kezde äkeme aittym, "Būharaǧa barmaimyn" dep. Dıni oqu degennen keiın şoşimyz ǧoi. Sosyn menı QAZGUge şyǧystanu fakultetıne alyp keldı. Bıraq, tüse almadym. Äkem kelesı jyly alyp kelemın dedı. Kelesı jyly äskerge şaqyrtu keldı. äkem äskerden de alyp qalmaqşy boldy. Men könbei äskerge kettım. Äskerden kelgen soŋ äkem aitty, "myna Merkıde dıni medrese aşylypty. Soǧan Jambylǧa barsaŋ qalai bolady" dedı. Men oilanaiyn dedım. Älı esımde, tüs kördım. Tüsımde maǧan qanat bıtıp, bır ülken mūnarany ainalyp ūşyp jürmın. Mūnaranyŋ ortasynda bes sausaqtyŋ ızı tūr. Kım sol bes sausaqqa sausaǧyn tigızedı, sol qajy bolady eken. Men ainalyp jürıp-jürıp bır uaqytta qolymdy tigızdım mūnaraǧa. Tura kinodaǧydai jüregıme nūr kırıp jatyr. Men qajy boldym dep aiqailap jatyp , oianyp kettım. taŋ atyp qalǧan kez. Äkem jūmysqa baruǧa galstugyn bailap jatyr eken, dausymdy estıp bölmeme kırıp keldı. "Balam ne boldy? Qaidaǧy qajylyq?" dedı. Men qajy boldym tüsımde dedım. "Balam menıŋ aitqanymdy tyŋdaşy. Merkıge medresege bar dedı. Sol tüstıŋ äserınen "köke oqysam oqiyn" dedım. Bır aptadan keiın Merkıge ūştyq, men medresege tüstım. Bır aidyŋ ışınde namaz oqyp üirendım. Sosyn Özbekstanǧa oquǧa tüsıp, arab grammatikasyn üirendım. 1994 jyly Äl-Azhar universitetıne oquǧa qabyldandym. 1996 jyly bırınşı ret qajylyqqa bara jatyrmyn. Keme tünde Jidda qalasyndaǧy portqa jaqyndap qaldy. Bır qarasam mūnara tūr. Mūnaranyŋ basyndaǧy maiak ainalyp tūr. Keme mūnaraǧa jaqyndaǧanda men ana jerde būryn bolǧan siiaqtymyn. Bılemın myna jerdı. Qasymdaǧy adamǧa men myna jerge kelgenmın deimın. Ol adam menı quanǧannan esı auysyp tūr dep oilap tūr da. Esıme jas kezımde körgen tüsım tüstı.
-Ata-babaŋyzda moldalyq qūrǧandar bar ma?
-Menıŋ ruym Seiıtqoja. Äkem aityp otyratyn "Sender dıni oqu oqularyŋ kerek. Bız zamannyŋ kesırınen oqi almadyq" dep. Bız Qypşaqtardyŋ ışındegı qojamyz. Şamamen 1750 jyldary bızdıŋ qūljan degen babamyzdy qypşaqtar, Şaşanbai bolys Būhara jaǧynan aldyrǧan eken. Dın üiretu üşın.
Äŋgımeŋızge raqmet!
Sūhbattasqan Oŋǧar Qabden,
"Adyrna" ūlttyq portaly
