«Adyrna» etnografiialyq bırlestıgı men äl-Farabi atyndaǧy QazŪU-dyŋ bırlesıp ūiymdastyruymen Almaty qalasyndaǧy Ö.Joldasbekov atyndaǧy studentter saraiynda «Bırjan dep atym şyqty alty alaşqa» atty keş öttı. Keşte alǧaşqy bolyp söilegen akademik, professor Tūrsynbek Käkışev:
– Bızdıŋ klassikalyq änşılerımızdı jastar ūmyta bastaǧan kezde ony qaita jaŋǧyrtyp, keiıngı ūrpaqqa, myna zalda otyrǧan studentterge taǧylym etıp, ıs-şarany köterıp otyrǧan «Adyrna» ūiymynyŋ baǧyt-baǧdary öte dūrys-dep, özınıŋ alǧysyn bıldırdı. Söz aiaǧynda ūiymdastyru ūjymyna «ısterıŋde nätije köp bolsyn» degen aqsaqaldyq batasyn berdı.Täuelsızdıktıŋ 20 jyldyǧyna orai studentter saraiynda qazaqtyŋ bırtuma perzentı Bırjan Qojaǧūlūlyna arnalǧan būl keşte keremettei änderı oryndalyp, ömırınen syr şertıldı.
Keiınde Bırjannyŋ şöberesı Maral Temırtasov Bırjan saldyŋ mūralaryn qaita jandandyryp, ıs-şara ötkızıp otyrǧan ūiymǧa alǧysy-tılegın aitty. Kökşetaulyq jyrşy-jyrau Baianǧali Älımjanovtyŋ qyzyqty da, äserlı äŋgımesı halyqty üiırıp alǧandai boldy.
Bırjan saldyŋ şyǧarmaşylyǧyna toqtalyp, tarihi faktılerdı qozǧap baiandama jasaǧan önertanuşy, düldül änşı Erlan Töleutai boldy. Sonymen düiım jūrttyŋ aldynda dästürlı öner öz kögınen körınıp, eŋ alǧaş sahna aiqara aşylǧan uaqytta Qazaq ūlttyq universitetınıŋ Farabi sazy orkestrınıŋ oryndauynda Qūrmanǧazynyŋ küiı «Balbyrauyn» öz kezegın aldy. Orkestrdıŋ körkemdık jetekşısı Bolatqali Ämırhan. Keştıŋ bır erekşelıgı Bırjan saldyŋ būryn-soŋdy el tyŋdamaǧan, arhivte qalǧan jaŋa änderı öz tyŋdarmanyna jol aşty. Erkın Şükımänov «Aitbai», «Jasymda ǧylym bar dep eskermedım», «Janbota», Doshan Odamanov «Aqtentek», Nariman Äbdırahmanov «Läilım-şyraq», Säule Janpeiısova «Buryltai», «Jonyp aldy», Erbol Bılälov «Mätı-däulen», Saiat Nūrtazin «Adasqaq», Jasūlan Bazarbekov «Jonyp aldy 2 türı», «Quandyqqa», Erlan Rysqali «Bırjan sal – aqyn», «Jambas sipar», Talǧat Äbılǧazy «Syrǧaqty», Gülşat Täkejanova «Ǧaşyǧym», Erlan Töleutai «Aqserkeş», «On sausaq», Gülsım Arysbaeva «Jalǧyz arşa», «Aqjorǧajan», Töleutai Serıkov «Maqpal qyz» jäne joba avtory Jolaman Qūjamanov «Mınezı jüirıkterdıŋ soqpa-soqpa», «Men kördım ūzyn qaiyŋ qūlaǧanyn», Jasūlan Saqaev «Kerkekıl» atty Bırjan saldyŋ änderın şeberlıkpen aityp şyqty. Özım osy keşte "Bırlän" degen ändı oryndadym. Erlan Töleutaidyŋ oryndauyndaǧy «On sausaq» änı tyŋdarmannyŋ köŋılın bır serpıltkenı keş aqsaqaly Tūrsynbek Käkışevtıŋ oǧan öz şapanyn şyn köŋılımen syilauynan körındı. Ändı baqsydai qūiqyljytqan Erlan Töleutaidyŋ önerı jastarǧa ülgı bolsa igı. Tanymal änşı Tıleules Qūrmanǧalievtıŋ oryndaǧan «Temırtas» änınıŋ äserınen jasy ülken aǧa-äpkelerımızdıŋ közıne jas üiırıldı. Soŋyra Ramazan Stamǧazievtıŋ oryndauyndaǧy «Alqarakök», «On ekı vzvod», «Aibozym» änderı keştıŋ sänın odan ärmen qyzdyryp, qyzyqtyra tüstı.
Keş soŋynda Bırjan saldyŋ şöberesı, tıkelei ūrpaǧy Maral Temırtasov bylai dedı :
– Būl keştıŋ ūiymdastyru alqasyna ülken alǧysymdy bıldıremın, Bırjan sal isı qazaqtyŋ igı mūralarynyŋ jarqyn beinesı. Bırjan ömırı men şyǧarmaşylyǧy qamtylǧan muzeiı qazır Burabaida ornalasqan. Ūrpaǧynan qazır üş şöberesı barmyz. Ekı bauyrym bar. Bırınıŋ aty Oral, bırı Şärıp. Kökşetauda Stepniakta tūramyz.
Bır mezgılde ūly muzyka tūlǧalary men qazaqtyŋ än önerın qatar nasihattaiyn joba turaly alǧaş änşı Jolaman Qūjimanov bastama kötergen edı. Bırjan sal, Aqan serı, Mūhit, Ükılı Ybyrai, Nartai, Kenen, Jaiau Mūsa, Baluan Şolaq tärızdı daryndy tūlǧalarymyzdyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧy jasarǧa orasan zor önege. Byltyr Jazuşylar odaǧynyŋ qoldauymen «Alaştyŋ Aqan serısı» atty Aqan änderınen ūiymdastyryldy. Onda da älı künge deiın ūlt müddesı maidanynda attan tüspei jürgen Tūrsynbek Käkışev aqsaqalymyz aq batasyn berıp, jastardyŋ qasynan tabylǧan bolatyn. Sol keş jönın Qorǧanbek Amanjoldai aqyn aǧamyz «Egemen Qazaqstan» gazetıne kölemdı maqala jazyp, ystyq lebızın joldady. Bırjan sal änderınen keiın «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı Mūhittyŋ dauysyŋ bolsa, ait deitın änderınen keş ötkızudı josparlap otyrǧanyn jasyrmady.
Atauly keştıŋ basty erekşelıgı – Bırjan saldyŋ aitylmai jürgen änderın halyqqa jekızuımızde bolyp otyr. Mysaly, «Kerkekıl», «Bırlän», «Mınezı jüirıkterdıŋ soqpa-soqpa» jäne taǧy basqa änder. Bırjannyŋ Abaidyŋ sözıne jazylǧan «Jasymda ǧylym bar dep eskermedım», «Men kördım ūzyn qaiyŋ qūlaǧanyn» atty änderı bızdıŋ nazarymyzdy bırden audardy. Bırjannyŋ Abaidy ızdep barǧany barşaǧa aian. Qazaq tarihyndaǧy alǧaşqy bırlesken şyǧarmaşylyq jūmys osy ekı ūlylarymyzdan bastau alǧandai. Abai Bırjannyŋ önerıne süisınıp, «sendei änşı qaita tumas-au» degende, Bırjekeŋ «Mendei änşınıŋ talaiy tuar, bıraq, sendei tyŋdauşy tumas» deptı. Rasynda da, qazaq änı tyŋdarmandaryn joǧaltyp alǧandai küi keştı keiıngı kezderı. Osy olqylyqtyŋ ornyn toltyruǧa talpynǧan «Adyrnanyŋ» qadamyn quattap, ministrlıkter men qūzyrly mekemeler köz qyryn salyp qarailassa, nūr üstıne nūr bolar edı.
Bahtiiar AQYMJANOV
