«Jürektıŋ közı aşylsa…»

Kezınde, körkem de kösem Ata Tılımızdıŋ tylsym qasietı men kürdelı taǧdyryna degen özgeşe közqarasymyzǧa («Qazaq ädebietı». №47-50. 2012) «mūsylmandyq» zor kıjınıs («Q.Ä.». №7, 2013. Qaiyr Qūraqūlan. «Kerasqaq mınezge tızgın bermeiık…») bıldırıldı. Oǧan uäj («Q.Ä.». №20, 2013) aitsaq ta, sol kıjınıs «Sondaǧy «jetken» şegımız baiaǧy kerasqaqtyq pa?!» («Q.Ä.». №30, 2013) türınde qaitadan bas kötergen. Sondyqtan, ol göi-göige jauap qatpaimyz dep ūiǧardyq. Söitıp, arada bırtalai uaqyt öttı.

Kele-kele, ondailyq ünsızdıgımızge dal bola, jer-jerden habarlasqan oqyrmandardyŋ köptıgı bızdı erekşe tolǧanuǧa da mäjbür etken. Bıraq, qolymyzǧa qaiyra qalam aldyrǧan sebep ol tolǧanys emes, jeke basymyzdyŋ namysy da emes; aŋǧalaqtau basymyzǧa keşteu kelgen mynadai bır qamyryqty Oi: «dıni dogmatik aldynda solaişa ünsız qala beru – «Söz Atasyn da öltıru»; öner-bılım häm ǧylym ataulynyŋ atasy sanalatyn ǧajaiyp TIL (Ruh; Es; Söz) ÖNERIN ǧūmyrlaryna mūrat etken myŋdaǧanjyldyq arly babalar aruaǧyna da satqyndyq». Şynynda solai.

Öitkenı, būrynǧy maqalalarymyzdaǧy qaǧidalyq barşa tūjyrymdar baǧzy babalarymyzdyŋ tübegeilı ūmytylǧan derlık ejelgı danalyq qazynasynan edı. Amal neşık, Q.Q. olardy «sūlba-shemalar», «qausyrular» dep kelemejdep baqty. Sondyqtan, özımız qysqa da nūsqa aituǧa barynşa tyrysqan qorytyndy osy äŋgımenı evreilık-arabtyq dıni ertekterge ǧana qūlai berılgen qadymşyl opponentımızge emes, Ataly Sözdı tereŋınen tüsınetın oily oqyrmandarymyzǧa arnaimyz.

***

«Qadymşyl opponent» demekşı, barǧan saiyn zyrqyraǧan propellerge ūqsap bara jatqan «evoliusiia saǧatynyŋ tılı» qadymşyldyq tünegı tūrmaq, künı keşegı jäditşıldık «jyltyldarynyŋ» da qida-qidasyn şyǧaruda. Al, bızdıŋ basty ūstanymymyz – Şahkerım ösietı: «Dın tazasyn dınnen ızde: dın şataǧyn synǧa sal!». İdeialyq qūbylanamamyzdyŋ kez kelgen dogmattardy tas-talqan etetın Söztanym (Estanym-Oitanym) ǧylymy bolmaǧy da sondyqtan.

Sebebı, Söztanym – barlyq mümkın ılım-bılımdı tūtas qamtityn Bestanym (Adamtanu, Tabiǧattanu, Küntanu, Ǧaryştanu, Qūdaitanu) ǧylymdarynyŋ kıltı. Bır-aq mysal. Mäselen, Täŋırizmdegı köneden kele jatqan «J A RA T U Ş Y» terminınıŋ tört maǧynasyn (1. joqtan bar etuşı Qūdai. 2. jaqsy köruşı Qūdai. 3. haiuanǧa bas bıldırıp, kemelıne keltıruşı Qūdai.

4. qajettı şaruasyna paidalanuşy Qūdai.) «j a r a t y l u ş y haiuan» retındegı pendege qatysty taldasaq ta, «evoliusiia» degen ideiany da, onyŋ qazırgı älemnıŋ üş ūiyqtasa tüsıne kırmeitın tüpkı mänı men maŋyzyn da (3, 4.) baiyrǧy babalarymyzdyŋ kämıl bılgendıgı däl anyqtalmaq. Äitse de, ol – mäselenıŋ basy ǧana. Ary qarai, atalmyş terminnıŋ «JAr+a+t+u+şy» türındegı jıktelınımın de mūqiiat zeiındep qana qoimai, onyŋ tüpkı «JA(i)» tübırınıŋ de sansyz maǧynalarynyŋ filosofiiasyn jeke-jeke jäne saralau abzal.

Sonyŋ bärın tūtastyra zerdelegende ǧana, osy bır ǧana terminde täŋırtanymdyq tūtas bır konsepsiia (!) jatqandyǧyn anyq ūǧynbaqpyz. Iаǧni, «Ǧaryş bastauy» retındegı «Ülken Jarylysqa» äldenendei «JA(i)» (şar-najaǧai) sebepker bolǧan» deitın qazırgı ǧylymi teoriia da sol köne termin konsepsiiasynda.

Bıraq, Q.Q. «Söztanym  → Bestanym» qaǧidasyn moiyndamaidy. Sebebı, ruhtyq bükıl jasampazdyq (tarih, öner, ılım, bılım, ǧylym, tūrmys, salt-dästür, käsıp, ym, taŋba; qysqasy, Düniede adamǧa qatysty ne bar, sonyŋ bärı) negızınıŋ de ATALY SÖZ ekendıgı matematigımızdıŋ qaperıne kırıp te şyqpaidy.

Aqiqatynda, kez kelgen matematiktıŋ oişa şyǧarǧan esebı de – Söz; öitkenı, Oi bırmezette dybyssyz söilenıp te tūrady. Öitpese, oilanylmaidy da! Kün astyndaǧy nūrly auanyŋ nūr men auaǧa bölınbeitını sekıldı, Oidyŋ dybyssyz sözdık bolmysy da Özınen eşqaşan ajyramaq emes. Al, kädımgı Söz – Oidyŋ nömırı bırınşı «realdy» bolmysy. Adamdar bır-bırımen oişa tıldesetın, bärın oişa tyndyratyn zaman da keledı älı. Ol kezde aŋ-qūspen tıldesu de ädettegı şaruaǧa ainalmaq…

Sondai qarapaiym zaŋdylyqtardy bılmegendıkten, «söz emes sözdı kısı emes kısı aitady». Mysaly, bız Täŋırı, Tengri, täiırı, Täŋır, Dingir, t.t. sözder tüpnūsqasynyŋ «Ian Yra» (Jan Yra; Tan Yra) ekendıgın jazǧanbyz. Q.Q. sony bıle tūryp, «Täŋırizm» ūǧymyna albaty küiıp-pısedı. Būrynǧy jazǧandarymyzdan qomaqty-qomaqty köşırmeler jasap, olarǧa jalaly kommentarii berumen de «bek şūǧyldanǧan» Q.Q. Täŋırizmdı: «tauda taŋbasy, oida elesı joq äldene»-dep te äjuälaidy. Onysy da – dalbasa.

Qazaq arheologiiasy qazynasyndaǧy «Altyn Adamdardyŋ» ǧajaiyp jädıgerlerı men baǧzy «Qūdai-Kün + «Tau»-Älem» kultıne orai qasterlengen qasiettı Taularymyzdaǧy ǧaryştyq informasiia kodtary retındegı qisapsyz qūpiia petroglifter (olardyŋ bır «Künbastylarynyŋ» özı nege tūrady!) Täŋırizmnıŋ arab şapqynşylyǧynan aman qalǧan «taudaǧy taŋbasy» emei nemene? Q.Q-nyŋ «oida elesı joq» degenı de täŋırizmdık yrym-senımge, salt-dästürge öte bai ūlt tırlıgınen maqūrymdyqtyŋ belgısı. Hikmettıŋ kökesı – öz Ata Tılımızde. Oǧan da bır mysal.

Täŋırizmdegı üştık jüienıŋ «üş Baq», «üş toǧyz» dep bastalyp beretın köptegen postulattyq qūpiia formulalaryn tūtastyra zerttesek, ǧaryşty «Bū Dünie men O Dünie» dep, ekıge bölıp qana qaras­tyratyn suqit dogma da (hristiandyq-islamdyq dogmatizmnıŋ basty bır ūstyny) qosa äşkerelenbek. Mäselen, ärkımnıŋ «bırınşı aq üiı» – Ene jatyry, «bırınşı qara üiı» – şarana. Qaitys (vozvraşenie; «smert») kezınde, «ekınşı aq üiınıŋ» qasyna «ekınşı qara üiı» tıgıledı.

Adamnyŋ «üşınşı aq üiı men qara üiı» – O Düniede. Iаǧni, är adam (Kışı Kün) Ene jatyrynan – Bū Düniege, Bū Dünieden – O Düniege (Ortaŋǧy Künge), O Dünieden Tüp Düniege (Qūdyret Künge) köşedı. «Ūryqtan kemel Ruhqa (Perıştege) ainalu» barysyndaǧy üşǧalamdyq sapar [buddizmdık jalǧan «sansara» ideiasyna negız bolǧan «sansyra» (Jan azaby) sapary] sondai.

Täŋırizmnıŋ üştık jüiesındegı myna qaǧidalar sol üşǧalamdyq sapar jaiynda: «Er – üş aq üi tıgedı, üş qara üi tıgedı»; «Er kezegı – üş kezek»; «Dünie – kezek» ia «Alma – kezek» [«Alma» – köne «Al Em» («Älem»; şipaly aq emşek-Kün; Jaryq Dünie) atauynyŋ metatezalyq tolyqşa bır türı]; «Üş Baq»; Er barmaimyn degen jerıne üş barady, at baspaimyn degen jerın üş basady». Soŋǧysynda Ruhtyŋ «kentavrlyq» «Aŋqyr+Möŋkır» sipaty qosa jūmbaqtalǧan.

İä, «Qazaq Tılı – jūmbaq, ne aitsa, bärınıŋ şeşuı bar, şeşuın bıluge tyrysu kerek» (Mäşhür Jüsıp).

«… Bız, aqynnyŋ özınen özge jūrt, nenı, kımnen, qandai ǧaiyptan künılgerı habardar bolyp, bılıp otyruǧa tiıs ekenbız?»-dep keketetın Q.Q sol «Qazaq Tılınıŋ jūmbaǧyn şeşuge» talpynbai ma; tanym-bılımnıŋ barşa algoritmı sonda jatyr ǧoi! «Adamnyŋ balasy – bauyryŋ» degen Abaidy da bılmei, Onyŋ sol Sözınıŋ «dūrys nūsqasyn» ızdep äure bolumen qatar, «ondai oidy Abaiǧa ǧana menşıktemekke tyraştanady» dep bızge jala da jabatyn professordyŋ paiymy Şahkerım men Mäşhür Jüsıp äulielıgınen de tym-tym jyraqta jür.

Bälkım, professor matematik naqty teoriialyq esepterge ǧana jüirık şyǧar? Olai desek, ötken maqalalarymyzda bız Täŋırizmnıŋ joǧarydaǧydai «sandyq» jüielerınıŋ «bes Kündık Jalǧan» bestıgı bastatqan köptegen «bestık» qaǧidattaryn da keltırgenbız.

Q.Q-nyŋ matematiktıgı ras bolsa, sol «sandyq» jüielerdı nege zerdelemeidı?! Qazaqtyŋ Kiız Üiınen baskiımıne deiın pälsapalyq matematika. Mysaly, «kışkentai şar + konus» («Qar+Qara»): töbeldırıktı qarqara. Bır özınde idealizm men materializm de, avtogeneziia men ektogeneziia da ǧajap üilesken «… On degenım – oimaq. Ony – bır qara jūmbaq» (qate ülgısı: «on bır (11) qara jūmbaq») sanamaǧy şe? Dokembriiden bastalǧan metamorfozalyq evoliusiianyŋ adamdy «besık» däuırınen («bes degenım – besık») ary qarai, Ǧaryştyq Sana Iiesıne ainaluǧa deiın jetıldıretının («on degenım – oimaq»; töbesı şūryq-şūryq oimaq – qos ūǧymnyŋ simvoly: 1. jūldyzdanǧan ǧaryş. 2. «ine»-nūrly Kün) arǧy babalary besjasar ūrpaǧyna da (!) solaişa oinap otyryp jetkızgen Qazaqtyŋ Sözınıŋ özı jai söz emes, – «segız qyrly ötkır Söz»!

Sondai-sondai qyruar esepter jüiesınde täŋırizmdık nendei magiialyq modulder bar ekendıgıne tym qūrmasa matematik retınde qyzyǧuşylyq tanytuǧa tiıs Q.Q. solardy tüsındıruge tyrysqan bızdı «saudagerdei jymysqy», «dandaisyǧan käpır» dep küstänälap, «1,7 mlrd.-qa juyq qoldauşysy bar ūly dın» (islamdy aitady. T.Ä.) madaǧyn qaitalai beredı. Köptıktı haqtyqpen şatastyrmau kerek, mäsele sanda emes, – mände. Ekınşıden, ideialyq tūǧyry myqty dın eşqaşan sektalarǧa pyşyramaidy. Al, «1,7 mlrd.-tyq islamnyŋ» özara jauyǧyp, qyrqysyp jatqan ırılı-ūsaqty seksenge juyq sektalarǧa ydyrap ülgergendıgı – tarihi fakt.

Matematigımız sony «esepteudıŋ» ornyna: «Ruhtyŋ – Qūdai jäne kerısınşe, Qūdaidyŋ Ruh bolǧany ma? Hristiandardyŋ «Sviatoi Duh» degenınıŋ köşırmesı emes pe būl?!»-degen bos sözge berıledı. Öitkenı, aqyl-estıŋ özdıgınen eşteŋe oilai almaityndyǧyn, ony oilandyruşynyŋ Iie-Ege-Ego (Men) iaǧni Ruh ekendıgın bız būryn aitqanbyz. Ruh – qisapsyz nūrly Oilar ǧalamy (Kışı Kün) retındegı aqyl-estı basqaruşy Patşa Qūdai-Iie. Sol sekıldı, qūdyrettı Aqyl-Es te (Qūdyret Kün; Künderdıŋ Künı) bar. Patşa-Iiesı – Tüp Qūdai-Ruh. Al, oişyl Borhes «monstr» dep synaǧan hristiandyq jalǧan trimurtidyŋ äu-bastaǧy täŋırizmdık dūrys ülgısı: «Ata Qūdai+ (ŪL QŪDAI-RUH) +Ene Qūdai». Nege «Ūl-Qūdai-Ruh»? Onyŋ mänısı – özge bır baian. Äŋgıme barysynda bız buddizmge negız bolǧan «Qūtqarǧy Adam+ (QŪT ŪL) +Qūt Qar» üştıgın de söz etemız.

Endı opponentımızdıŋ «GËdel teoremasy» arqyly nenı däleldemegıne keleiık. Däleldemegı – «adam aqylynyŋ şekteulılıgı». Sony tüsındıru üşın, ol kör-jerdı «köke»-lep aityp jöneledı. Tegınde, A d a m n y ŋ (pendenıŋ emes) parasattyq deŋgeiın GËdel teoremasymen bezbendeu – aqymaqtyq. Pendenıŋ ǧana aqyly şekteulı, Adamnyŋ aqyly şeksız. Sebebı, täŋırizmdık köne «Adam» («a+DAM»; Jūmaq Kün Qūdaiy.,) terminı, tekorat zaŋdylyǧy boiynşa, «Kışı Qūdai» degendı de bıldırgen. Bız «Adam» därejesıne älı jetken joqpyz. Mysaly, qazırgı älemde sät saiyn bır ǧylymi jaŋalyq aşylyp jatady deuge bolady.

Ol prosess barǧan saiyn üdei bermek. Sonyŋ bärı – pendelerge ǧana tän materialdyq-tehnikalyq progress (MTP) qareketı. Bıraq, p e n d e l ı k MTP mäŋgılık emes. Onyŋ soŋy a d a m d y q ruhani-parasattyq progress (RPP) qūzyretıne şyndap ūlasady da; tüptıŋ tübınde adamzatqa MTP-nyŋ qajetı de bolmai qalady; mäselen, kommunikativtık qūraldar ornyna telepatiia keledı; t.s.s. Öitkenı, eŋ keremet «tehnika» da – myi. Bolaşaqta RPP arqasynda, är pende (ir. «p+EN+d+e»; «EN»: smerdiaşii smertnyi.,) Adamǧa ainalady. Sonyŋ özı, ötkende aitqanymyzdai, «… qas topas → topas → pende → Aŋqyldaq → Baqşy (Kışı Qūdai-Adam)» türındegı evoliusiialyq transformasiia.

Jaratuşy Iie qas topasty solaişa bırtın-bırtın «jaratady» (bar etedı; jaqsy köredı; haiuandyǧyna «bas bıldırtıp», Adam qylady; qajetıne paidalanady). Demek, «Qūdai bızge aqyl-sana bere tūryp, ony şektep tastaǧan» dep oilau – Qūdaidy ädıletsız dep qorlau bolmaq. Qūdai ädılettı: «Aqyl degen – ö l ş e u s ı z bır jaryq Nūr» (Şahkerım) iaǧni şeksız jasampaz «Kışı Kün». Pendenıŋ aqylyn şektep tūrǧan Qūdai emes, – özınıŋ haiuandyǧy. Odan «qūtylu» üşın, Tabiǧattyŋ öz «şırıgı» («müŋkırlıgı») arqyly ūdaiy jūparlana ösıp-örkendep jatatyndyǧy sekıldı, Pende-Ruh retındegı är pende de özınıŋ «zūlym» («Möŋkır-Müŋkır») qabyletın ızgı («Aŋqyr»: erkek-Jūpar Perışte) qabyletınıŋ aq nietıne orai qyzmet etkıze bıluge iaki «öz haiuandyǧyna bas bıldırıp», sol arqyly mūratqa jetpekke» ünemı jıgerlene talpynuy qajet.

Kentavristikalyq «At – mūratqa jetkızer» naqylynyŋ mänısı de sonda. Sondai jıgerlı talap – pendenıŋ ruhani tazaryp, Adam («Basyna Baq qonǧan» jan; Kışı Qūdai) bolmaǧyna täŋırlık kepıl. Ol turaly Abai: «Iştegı kırdı qaşyrsa, Adamnyŋ hikmet keudesı»-deidı. «Iştegı kırden» (haiuandyqtan) arylǧandardyŋ «jüregınıŋ közı aşylady». «Jürektıŋ közı aşylsa, Haqtyqtyŋ tüser säulesı» (Abai). Paiǧambarlyq būl Sözdıŋ mänısın özımız būryn aitqan «Törteuı tügel (kemel) bolsa, töbedegı köredı; altauy ala (şala) bolsa, auyzdaǧy (Söz) öledı» qaǧidasy tüsındıredı.

Iаǧni, «tört köz» (jürek, ökpe, emşek, kädımgı köz) kemeldense, töbedegı Töbeköz («Kışı Qūdai» retındegı Ruhtyŋ Közı) «aşylady». «Basqa Baq qonudyŋ» keremetı sondai! Mysaly, Töbeközı aşylǧandarǧa, ökpe «közınıŋ» qasietıne orai, tereŋ su betımen jaiau jüru, äuelei ūşu, közge körınbes küige enu op-oŋai. Eŋ bastysy, «Töbeköz» arqyly a q y l ǧ a qūdailyq ty­lsym ǧalamnan «Haqtyqtyŋ tüser säulesı» (Abai). A d a m mümkındıgınıŋ şeksızdıgı de, onymen salǧastyrǧandaǧy pendelık pūşaimandyqtyŋ «aqylǧa säule qonbasa («aqylǧa Haqtyqtyŋ säulesı tüspese». T.Ä.), haiuanşa jürıp küneltpek» (Abai) bolatyndyǧy da sodan. «Haqtyqtyŋ säulesı» aǧzaǧa qajettı bioenergiia bolyp ta tabylady. «Sandyq» (ondyq) jüiege orai aitylǧan būl aksiomalardy da matematigımızdıŋ ūǧa qoiuy neǧaibıl. Babalarymyzdyŋ ierarhiialyq bırtūtas «Üş Baq» ūǧymyn da «T. myrzanyŋ köp qūdailary» dep tälkek qylatyn Q.Q. «buddizmnıŋ de negızı – Täŋırizm» degenımızdı de mazaq ete, «dınder tarihynan bılımsızdıgımızdı» aityp jäne aiyzy qanyp qalady. Onysy da baiansyz maqsat.

Söztanymǧa jügınelık (maqala kölemı kötermeitındıkten, Sözden Sözdıŋ qalaişa tuyndaityndyǧy; qalaişa qūbyla häm bülıne taratylatyndyǧy, t.s.s. sansyz zaŋdylyqtardy täptıştep jatpaimyz). Tıldegı «androginiialyq» zaŋdylyqqa sai, bırmezette qarama-qarsy qos maǧynany bıldıretın köptegen köne Sözderdıŋ bırı – «bet», «būta», «ümıt», «ūmyt», «būt», «bat», «apat», t.s.s. tübırles sözderdı tuyndatatyn köne «BIT» terminı, Kün Qūdaiynyŋ (Ruhynyŋ) ejelgı ataularynyŋ bırı. Onyŋ köne Mysyrǧa deiıngı sansyz qūbylǧy-bülıngı türlerın tügendeudıŋ qajetı joq.

Bastapqy etıstıktık mänderı retındegı jaǧymdy «paida bol» maǧynasy Kün Qūdaiynyŋ – atalyq, jaǧymsyz «öl» (öş; tügesıl) maǧynasy enelık («Bıt+ä»: «saitan») sipatyn işaralaidy. «Bıt + Bıtä». Joǧarydaǧy «Ūl Qūdai-Ruh»-tyŋ «ata-enelık» qos ipostasy. Soǧan orai, slaviandarda «BIT» atauynyŋ tolyqşa «Bat+ia» jäne «B»~M qūbyly arqyly, «Mat+» ülgılerı de qalyptasqan. «B»~M, M~«B» qūbyldaryna mysaldar: «Ūmai~Abai», «Baq~Mag», «Bıt Iar~Mad Iar», «meiram~bairam», «Ūnarman~nirvana», t.s.s. ūşan-teŋız.

«Bıt+ä» (ūrǧaşy-saitan) – buddizmde «Mar+a». Iаǧni, «Bıt» (umri; kones) sözı teŋeumändık «Bıt+ä» türınde «saitan» degen maǧynaǧa ie. Däl sol siiaqty, «Bıt»-tıŋ sinonimı retındegı «Mär+e» [mrak; kones. «Sär+e» (zaria) antonimı] de teŋeumändık «Mar+a» (saitan) keipıne enbek. Onyŋ «Mar» (qaz. Jylan) ülgısı «Müŋkır» (sasyq ūrǧaşy-saitan) qūbylysynyŋ bır sipatyn bıldıredı.

Tekorattyq «BIT» – Jūmaq-Künnıŋ de atauy. «BIT» atauy türlerınıŋ «Bät» («jainaǧan»; ejelgı mänı: «jainaǧan Jūmaq-Kün»), «ä+Bät» (jūmaq meken), «äi+Bät» («äi, bät»; ädemı) bolmaǧy da sodan. Kün men Kün Qūdaiynyŋ könedegı «YRA BIT» (tuyn. bülın. ülg: «Ra+Bat»; «p+Ro+Met+ei».,), «MAR BIT» (bır ülgısı: «Mar+h+a+Bat»), «QOŞ BIT» (slav. «Gos Pod»; qaz. «Qoş+e+Met».,), «JAR BIT» (küntektılıktı bıldırer etnonimdık ülgılerı: «Sar Mat», «Sa+v+r+o+Mat»), «BIT IAR» (k. b. e. türlerı: «Mad Iar»-«Mad Jar»-«Majar»), özge tılderdegı nūsqalarynyŋ bırı retındegı qūbylǧy «Mitra» («Mit Yra») ülgısı de bar «BIT YRA» («Bıtyra»; tuyn. bül. ülg: «Bätırä-au», «badyraq», «bätpyrauyq», «bätır», «äbdıre», «bytyra», «abdyra».,), t.s.s. köptegen kürdelı ataularyna da negız bolǧan köne «BIT» terminı, tekorat zaŋdylyǧy boiynşa, «Kün Qūdaiynyŋ Jerdegı ökılı» («BUDda») märtebesıne de ainalady. Mysaly, «Jaratuşy Yra» atalmyş Kün men Kün Qūdaiynyŋ «Jerdegı ökılı» de solaişa «Jaratuşy Yra» («S+t» simbiozy arqyly, «Zaratuş+t+y Yra») atanǧan. «Pūt» (idol) sözın de tuyndatqan sol «BIT» terminınıŋ qūbylǧy bır ülgısı – «BŪD». Keiıngı bülıngı türlerınıŋ bır parasy: «Būd+a», «Bud(d)+a», «Bo+ǧ+d+a».

«BIT» («Budda») ūǧymynyŋ baiyrǧy «ÜR» («h+Ür» ia «h+Or»; Qoş Qūdai-Ruh; Jūmaq-Kün; «Qoş Söz»; Küntektılıktı bıldırer etnonimdık bülıngı ülgısı: «AR+ia») derjavasyndaǧy S a q Elınıkı ekendıgı «Buddanyŋ şyqqan Tegın» bıldıretın «Şakiamani» (S a q adamy) atauynan aian. Qas S a q (Qazaq) ta – S a q. Maldas qūryp otyrady. «S a q adamy» («Budda») müsınınıŋ klassikalyq ülgısınıŋ de däl sondai keiıpte bolatyndyǧy sodan. Iаǧni, «BIT» (Qūdai+Kün) kultın ūstanyp, özderınıŋ mınäjattyq mekenın de «BIT» (Qytaidaǧy «BO+ǧ+D+a» tauy men «BO+ǧ+D+a» kölı) atandyrǧan S a q babalarymyz keiın Qytaidan Ündı asyp, «pendenıŋ «Qūtqarǧy Adamǧa» (Qūtqaruşy Bıtke – «Buddaǧa») ainaluy» doktrinasyn ala barǧan. «Siddhartha Gautama» atauy da sony aiǧaqtaidy. Taǧy da Söztanymǧa jügınemız. Tıl tırlıgındegı köptegen dybystyq qūbylǧylardyŋ bırı – «G»~«S». Kerısınşe, «S»~«G» türı de bar. Mysaly, «Sentavr~Kentavr», «sauma~haoma», «jūpar~giper», «Baian Sūlu~Baian Hylu», «Kiklop(Kök Ūl)~Siklop», «Kesar(Ösır)~Sezar», t.t.

Joǧarydaǧy «Jar Bıt» («Jarbıt») atauynyŋ «Sarmat~Karpat» ülgılerı de solai qalyptasqan. Osyndaǧy «G»~«S» qūbylǧysy men R+«t» sim­bio­zy häm «dd» sozylmasyn eskersek, «Sid(d)har+t+ha» atauynyŋ «Hidharha» iaki «Qūtqarǧy» (Qūtqaruşy) ekendıgı de aşylmaq. Däl solaişa, «Budda hanşaiymynyŋ» «i+a+Sodhar+a» esımı» «i+a+Hodhar+a» iaki «Qūtqar» («Qūt Qar») türınde dūrys oqylady. «Qūt» komponentı – «Qūdai», «Kün», «Baq», «Yrys; köpmaǧynaly «androginiialyq» «Qar» (joǧarydaǧy «Bıt+ä» sinonimı) komponentı «saitan-äiel» degendı de bıldırer «Qūt Qar» («i+a+Hodhar+a»; jasandy etıstıktık ülgısı: «qūtqar») esımı – «Qūtqarǧy» Bıttıŋ «enelık» ipostasynyŋ atauy. «Ūldyq» ipostasynyŋ köne «Yra-Ūl» (Kün-Ūl) atauy «Budda ūlynyŋ esımıne» («Ra+h+Ul+a») ainalyp ketken.

«Qūtqarǧy+ (YRA ŪL) +Qūt Qar» troisasy solaişa anyqtalady. Būl jerde myna mäselege nazar audaru qajet; «Qūtqarǧy+ (YRA ŪL) +Qūt Qar» üştıgındegı dominant atau – «Qūt». Onyŋ mänısı – atalmyş üştıktıŋ äuelgı nūsqasynyŋ «Qūtqarǧy+ (QŪT ŪL) +Qūt Qar» bolǧandyǧynda. Iаǧni, troisadaǧy bastapqy «Qūt Ūl» ornyna keiın «Yra Ūl» qoldanylǧan. Alaida, «üştık» filosofiiasyna odan kelıp-keter eş zalal joq. Öitkenı, «Yra Ūl» («Yraūl»; Kün-Ūl), «Qūt Ūl» («Qūtūl»; Kün-Ūl) – sinonim ataular ärı olardyŋ jasandy etıstıktık ülgılerı de bır maǧynada: «aryl» = «qūtyl». Al, «Qūtqarǧy+ (QŪT ŪL) +Qūt Qar» üştıgınıŋ «Qorqytqa» da qatystylyǧyn äŋgıme soŋynda aitamyz.

Soraqy bülıngen «Gautama» («g+a+Utam+a») atauynyŋ taza ülgısı – tekorattyq «Adam» («a+DAM») terminı. Qazaq Tılınde būǧan negız bolǧan «DAM» (Iam → Jam → DAM; Iam → Qam) atauynyŋ mynadai türlerde bastalyp berer tuyndy ülgılerı öte köp: «Dem» (tynys; qoş Ruh-Jan), «dam+a» (qoş Söz), «tam» (jūmaq baspana), «ä+dem+ı» (äibät), «däm», «dom», «däm+e», «dop», «tūm+a»…

Sonymen, «Siddhartha Gautama» – «Qūtqarǧy Adam» degen termin. Täŋırizmdık baǧzy ūǧym. «Qūtqarǧy İisus»-tyŋ prototipı. Bıraq, «QŪTQARǦY» (Qūtqaruşy) jäne «aryl» («Yraūl»), «qūtyl» («Qūtūl») ūǧymdarynyŋ mänısı nede? Onyŋ mänısı «Dın tazasyn dınnen ızde: dın şataǧyn synǧa sal!» ösietıne orai tömende keltırıletın köptegen ǧylymi salǧastyrular arqyly aiqyndala kele, söz soŋynda ädemı tūjyrymdalady. Mäselen, «Buddanyŋ hanzadalyq jūmaq (Baq) ömırden qaşuy» da, «Adamnyŋ jūmaqtan (Baqtan) quyluy» da – Täŋırizmdegı «Bastan Baqtyŋ (Jūmaq Kün-Estıŋ) taiuy» iaki «Sormaŋdai» (aqyl-esı «tozaq» jan, sorly) ūǧymy. Eger, «maŋdaidaǧy S o r» simvolynyŋ  s o r d a ösetın «tyrnauyq» (or. ülgısı: ternovik) şeŋgelı ekendıgın eskersek, «tyrnauyq-täj kigen patşa İisustyŋ» da kädımgı «s o r m a ŋd a i»-pende personifikasiiasy ekendıgı aşylmaq.

«İisustyŋ «täubälı oŋ qaraqşy+ (İisus) +täubäsız sol qaraqşy» türınde, «Golgofa» atty t ö b e d e kı­­reske kerıletındıgınen» de sony ūqpaq kerek. Öitkenı, sormaŋdai-pendenıŋ t ö b e s ı n d e g ı («Golgo­fasyndaǧy») «Aŋqyry men Müŋkırı» («täu­bälı oŋ qaraqşy» qabyletı men «täubäsız sol qaraqşy» qabyletı) «itjyǧys» küide ūdaiy «janjaldaspaq». Pendege tän «ekıjüzdı» tūrlausyz Sor Es dinamikasy, «ES – KERIS» atalmyş qūbylys. Täŋırizmde ol «TÖBELES» [b ı r t ö b e d e g ı l e r kerısı; «k e r ı s» (raspria) sözı «raspiatie» degendı de bıldıredı] dep te atalady. Söztanymǧa jügınsek, «t ö b e atauy» retınde «Bassüiek» degendı bıldıretın könegrektık bülıngı «g+Ol+g+of+a» (or. ülgısı: «glava», «golova» iaki «g+Alav+a») atauy jön nūsqasynyŋ «Alav» iaki «Alau» [ir. «AL+au»; «jalyndaǧan ot»; könedegı ūmyt mänı: «jalyndaǧan aq Kün»; «AL(l)+a»; «g+AL(l)+a» iaki «k+ÄL (l)+ä», t.t. bülıngı ülgılerı de bar] ekendıgı de aian bolmaq. Tübırı – täŋırizmdık köne «AL» (Aq Kün.; Aq Kün Qūdaiy) terminı.

Ol da jön, sebebı, pendenıŋ Basy da – «jalyndaǧan Kışı Kün». Bıraq, ol – «Qara Bas» (köne türkı. Sormaŋdai; Pende). Kemeldense, «Ialabaş» (k.türk. Paiǧambar) iaki «Al Bas» (Aq Kün-Bas) keipıne enbek. Būryn, «Basyna Baq qonyp, Töbeközı aşylǧan» Künbastylardyŋ Baqşy-paiǧambar (Kün Qūdaiynyŋ Jerdegı ökılı) sanalǧandyǧy da sodan. Öitkenı, «i+Al+a+Baş», «Bai Qam+b+ar» (ir. «Paiǧambar»), «Zaratuş+t+y Yra», «p+Yra Orok» (slav. «Prorok»), «Bud(d)+a» syndy tekorattyq bülıngı ülgılerdıŋ negızı – Kün men Kün Qūdaiynyŋ qadymǧy ataulary retındegı täŋırizmdık köne terminder: Al Bas, Bai Qam-Yra, Jaratuşy Yra, Yra-Ürık, Bıt.

Täŋırizm boiynşa, «maŋdaidaǧy Sor» belgısı «tyrnauyqtan örılgen täj» bolsa, «Bastaǧy Baq» belgısı – gültäj. Köne Grekiiada ol «lavr japyraqtarynan örılgen täj» türınde. «Baiterek» te – «Bastaǧy Baq» (Jūmaq Kün-Es) simvoly. Ol simvol ertede «BAq» sözınıŋ äuelgı türı retındegı «BA+u» sözınıŋ bastapqy «BA» ülgısımen de atalǧan. «BA» aǧaşy («Baiterek») – «Bastaǧy Baq» simvoly. «Sormaŋdai-pendenıŋ «BO» aǧaşy» (bır türı «BOD+h+a». «drevo prosvetleniia»; jön ülgısı: «BŪT+a». Bıt aǧaşy) aiasynda «BUDda» («Prosvetlennyi»; «BIT»: «Basynda Baǧy bar «Qūtqarǧy Adam») bolatyndyǧy» da sodan. «İisustyŋ Bastaǧy Baǧynyŋ» bülıngı ataularynyŋ bırı – «g+E+f+s+i+man». Tüpnūsqasy – «Aspan» ülgısıne qosa, «Osman», «Ospan», «İş+t+van», «Span», t.t. qūbylǧy-bülıngı nūsqalary da bar täŋırizmdık köne «Ösman» («Ös+man»; Jūmaq-Kün adamy; Jūmaq-Kün) terminı. Ärine, pende-«İisustyŋ «Sory» da «Baǧy» da – öz aqyl-esı ornalasqan Basynda iaki «Alau»-da («Golgofa-galava»-da).

Ol «İoann» (Ian) Injılınde mynadai türde: «Na tom meste, gde On raspiat, byl sad» (Bibliia. Moskva. Rossiiskoe bibleiskoe obşestvo. 1998. 19:41. str. 127). «Pende-İsanyŋ «Basyna Baq qonuy» işarasy da sol Injılde: «İ vidit (Mariia. T.Ä.) dvuh Angelov, v b e l o m odeianii sidiaşih, odnogo u glavy i drugogo u nog, gde lejalo telo İisusa» (20:12. str. 127.). Iаǧni, sormaŋdai Pende-Ruhtyŋ «täubälı oŋ qaraqşy» qabyletı men «täubäsız sol qaraqşy» qabyletı («kısınıŋ ekı iyǧyndaǧy» besaspap «Aŋqyr men Müŋkır») bıryŋǧai «a p p a q Perıştelerge» ainalmaq». Sonyŋ özı «qosaǧyŋmen qosa a ǧ a r !» tılegı boiynşa, «Müŋkır»-dıŋ de «Aŋqyr» («ūrǧaşy Aŋqyr») keipıne enetındıgı. Nätijesınde, äuelgı «TÖBELES» (bır töbedegı kerısuşıler; disgarmoniia) qūbylysy «ÜILES» (täŋırizmdık būl termin «bır üidegı jarasymdylar» jäne «garmoniia» degendı bıldıredı) türıne ö z g e r e d ı.

Būl oraida mynany da eskermek abzal; «Aŋqyr+Müŋkır»-pendenıŋ kentavrlyq «Aŋqyr+Möŋkır» sipaty «Bıi+Bıie» türınde jetılmek. Pendenıŋ «öz haiuandyǧyna bas bıldıruı». Alaida, ol da jetıludıŋ şegı emes. Öitkenı, «qoinyŋdaǧy qatyn – jau, astyŋdaǧy atyŋ – jau». Tolyq Adam bolu üşın, «Bıi+Bıie»-nıŋ «erkek Aŋqyr + ūrǧaşy Aŋqyr» türıne enbegı şart. «… Gautama mıngen atyn tastaǧanda, onysy jüregı jarylyp öldı de, qūdai keipınde qaiyra jaraldy-mys» mifınıŋ negızı sondai: «Bıie → ūrǧaşy Aŋqyr» metamorfozasy, buddizmdegı «tört ızgı aqiqat» (1. «ömır – sor».
2. «sordyŋ sebebı bar». 3. «sordan qūtyluǧa bolady». 4. «qūtylu täsılı belgılı») tüiını. Demek, Ruh («Men») eşqaşan «ölıp, qaita tırılmeidı», «Men» ölmekke taǧdyr joq äuel-bastan» (Abai). Tek, Sor-Ruh Baq-Ruhqa [«Baq»; täuesımdık bır türı – «Bog» (or. Qūdai)]
ö z g e r e d ı. Söztanymǧa jügınsek, «İisusqa» qatysty pravoslaviialyq «voskres» («qaita tırılu») ūǧymynyŋ törkını de sony aitady: täŋırizmdık «Öz+ge+r+ıs» (p r e ­o b r a j e n i e) terminı «öz­gır­es» türınde meta­te­zalanyp, «v+Oskyres» türınde bülınedı. Al, bız bülıngı «Avesta», «Vest», «İegoşua», «İisus», «İsa», «Aisa», «Ǧaisa» ataularynyŋ da tüpkı dūrys ülgısınıŋ – basty mänderı «qoş Iie-Ruh», «qoş Aqyl-Es», «qoş Söz» (t.t.) degendı bıldıretın köpmaǧynaly köne «ES» terminı; onyŋ qūbylǧy bır ülgısınıŋ «IS» (Jūpar Ruh) ekendıgın baiandaǧamyz.

Sol sekıldı, «S+t simbiozy arqyly bülıngen «HRİS+t+os» (gr. Pomazannik) atauynyŋ dūrys ülgısı – «KIRIS». «KIRIS» (Baq; Qūt; Yrys) ūǧymynyŋ atributtyq anyqtamasy – «şekenıŋ jūpar maiǧa şylquy» (yrysqa kenelu). «KIRIS»-tıŋ tolyqşa ülgısı – «KIRES» («kreS+t»: qosu, köbeitu, oŋ zariad; «jebelı sadaq», «saltatty», t.t. simvolikasy), tüpkı tübırı – «KIi»…

Sonymen, «hanzadalyq Baqtan aiyrylǧan sorly Bıt → «Baq Aǧaşyna» ie bolǧan baqytty Bıt» sekıldı, äuelgı «ES – KERIS» (Duh-Razum – raspria-raspiatie) qūbylysy «ES – KIRIS» (jūparsanaly Ruh – Baq; «i+İS+us HRİS+t+os») türıne özgeredı. Jalpy, etimologiialyq häm filosofiialyq tūrǧyda, Injıldıŋ solaişa, bastan-aiaq tūtas äşkerelenetındıgın de bız öte jaqsy bılemız. Tıptı, Bibliiadaǧy «Qūdaidyŋ alǧaşqy aptalyǧy», «Adam men Eva», sondai-aq, «Noi», «Moisei», «Avraam», t.t. turaly ertekter de Qazaqtyŋ Tılı men dünietanymy boiynşa kemel ǧylym-bılım söileidı.

Äzırge aitarymyz, – «Budda» da, «İisus» ta joq, personifikasiialyq dıni falsifikasiialar ǧana bar. Sondyqtan, täŋırizmdık köne «ES» terminın «Ǧimran», «Täube», «Nisa», «Märiiam», «Maida», t.t. sürelerde «İsa» atty «paiǧambarǧa» ainaldyryp alǧan Qūran kärım (aud. Rätbek qajy Nysanbaiūly, Uahap Qydyrhanūly. Almaty. «Jazuşy».
1991 j.) turaly da söz qozǧaudyŋ özı artyq. «Qūrandy jazǧyzǧan» «Ja+b+r a+il» da – täŋırizmdık köne «Jar Ūl» («Iar Ūl»; Kün Ūl.,) ūǧymy. Onyŋ «Gavriil», «Iаrila», «verbliud» syndy bülıngı ülgılerın bız ötken maqalamyzda keltırgenbız.

«Dın tazasyn dınnen ızde: dın şataǧyn synǧa sal!» ösietıne oraiǧy taǧy bır-ekı salǧastyrular. Mäselen, «Bes Kündık Jalǧan» (KÜN → Nūr → taza Aua → t. Su → t. Jer) bestıgıne sai «Bastaǧy BAQ → qoş Oi → q. Söz → q. Äreket  → q. Jüze» bestıgı men «Bes Kündık Jalǧan» bestıgınıŋ kerıtransformasiialyq «t. Jer → t. Su → t. Aua → Kün Nūry → KÜN» bestıgıne sai «qoş Ümıt → q. Jıger → q. Talap → q. Tanym →  q. SENIM» bestıgı – buddizm kon s e p s i ia s y n a («segıztarmaqty jol»: tanym, jıger, kemel söz, kemel ıs-äreket, baiandy tırlık, talap, sabyr, kemel Oi) negız. Onda Täŋırizmnıŋ «Bastaǧy BAQ» bestıgınıŋ «zaratuştralyq üştıgı» (ızgı Oi, ı. Söz, ı. Is) häm «qoş SENIM» bestıgınıŋ üşeuı ǧana (jıger, talap, tanym) qamtylǧan. «ŪNAR» bestıgı (ŪNAR  → Öner → qoş Bılım → q. Ǧylym → q. Eŋbek) müldem joq.

Al, «Ūnar» qasietınsız «Budda» iaki «BIT» («aiaqtal»; «Adam bolu» prosesınıŋ tolyq aiaqtaluy) qūbylysy mülde mümkın emes. Öitkenı, «nravstvennost» sözın tuyndatatyn bülıngı «nr+av» (könesı – «nor+ov») ülgısı de bar «Ūn+a+r» (perıştelık ūnamdy aqjūpar mınez-qūlyq) terminı – buddizmdık «nirvan+a» (sostoianie absoliutnogo nebytiia i vysşego blajenstva) türınde jalǧandanǧan täŋırizmdık köne «Ūnarman» («Ūnar+man»; ūnamdy, aqjūparly mınez-qūlyq Iiesı; Jūpar Perışte-Adam) terminınıŋ negızı.

«Ūnarman» kategoriiasyna Baqşy, paiǧambar, äulie tūlǧalar kıredı. Kez kelgen jalǧan dınge ölgenşe berılgender de «äulie» keipınde bolmaq. Onyŋ bır däl anyqtamasy: «qiianatsyz nadandar äulieden kem emes» (Şahkerım). Bıraq, qanşalyqty qiianatsyz bolsa da, nadannyŋ aty – nadan.

«Budda + bes şäkırt». Ol suaittyqtyŋ täŋırizmdık äuelgı mänısı: «BIT + bes müşe» iaǧni, «BIT (Qoş Ege) + «oilau müşesı» retındegı Myi (1), jürek (2), ökpe (3), emşek (4), kädımgı köz (5)». «İisus + on ekı şäkırt». Onyŋ täŋırizmdık äuelgı mänısınıŋ «ES (Qoş Ege men Myi) + on ekı müşe» (jürek bastatqan sezımdık on müşe jäne «Söz müşesı» retındegı Tıl men «Is müşesı» retındegı qol-aiaq) ekendıgı alǧaşqy maqalamyzda aitylǧan. Qosarymyz, – apokrifte «İisus jetıközdı» ǧana. Al, «Töbeközı aşylǧan» Adamnyŋ on ekı müşesınıŋ de («12 apostolynyŋ» da) «közı aşylady».

Onyŋ da ertektık ülgısı – Bibliiada (Deianiia sviatyh apostolov. 2: 1-4. str. 131). «Adamdaǧy barşa bezge köz bıtedı» degen de – sol. Grek mifologiiasyndaǧy «tūla-boiy közge toly Argos»-tyŋ da mänısı sonda. Söztanymǧa jügıneiık; tolyqşalanǧan «Arg(os)» atauy – «Yra-Ürık» («p+Ro+Rok») atauynda da kezdesetın täŋırizmdık köne «Ürık» («ÜR+ık»; jūparly Ruh) terminı. «Arqa» (qaz. Ruh), «Ruakh» (evr. dyhanie; «Duh»), «rih» (ar. veter), «Ruh» (ar. Duh) bastatqan sansyz türlerı bar. Tübırı – «ÜR» (bülıngı ülgılerı «h+Ür»; «Ür+p+ı»; k+Ör+p+e»; «Ar+ia»; «b+Or+ei», t.s.s. jalǧasa beredı).

Qoş, täŋırizmdık «Baq pen Sor» ılımındegı «Sor» Ruh (säikesınşe, Onyŋ ielıgındegı aqyl-es) bara-bara «Baq» Ruhqa iaki «Qūtqarǧy Adamǧa» ainalady» (bır formulasy: «köre-köre kösem bolasyŋ, söilei-söilei şeşen bolasyŋ») kanonynyŋ jalǧan dınderge qalaişa negız bolǧandyǧy Qazaqtyŋ Tılı men dünietanymy arqyly az-kem äŋgımelendı.

Däp ras, «baiqasaŋ, Qazaqtyŋ Sözınde bar – Dünienıŋ geniilıgı, paiǧambary» (Sūltanmahmūt). Alaida, «Qūtqarǧy Adam» («Hidharha g+a+Utam+a»; «Qūtqaruşy İisus»-tyŋ prototipı) ūǧymynyŋ äu-bastaǧy täŋırizmdık mänısı «Adamzatty qūtqaruşy» emes, «Sorlynyŋ azapty tırlık («tozaq») ataulydan ö z ı n qūtqaruy» iaki «maŋdaiyndaǧy Sordan («tozaq Esten») arylyp, Basyna Baq («jūmaq Es») qonuy» degendı bıldırgen. Joǧarydaǧy «aryl» («Yraūl»), «qūtyl» («Qūtūl») ūǧymdarynyŋ mänısı de sonda: pende özınıŋ Sorynan arylady-qūtylady, iaǧni, bastapqy «Sorly»-pende keiın «Yra Ūl» ia «Qūt Ūl» keipıne enedı. Sonyŋ özı – «SORLY → BAQŞY» («Baqşy»: Bastaǧy Baqtyŋ Iie-Ruhy; buddizmde «B+h+akşi»: monah) özgerısı. Iаǧni, är pende özın özı sorlatady ia sordan özın özı qūtqarady. Öz erkı – özınde. Qūdai ädılettılıgı sondai.

«QAR QŪT» (jalǧan ülgısı: «QORQYT») ta – «Qūtqarǧy Adam» («Hidharha g+a+Utam+a») prototipı. Söztanymnan bır mysal; joǧarydaǧy «Bıt Jar» («Madjar») komponentterınıŋ oryn almastyrǧan türı – «Jar Bıt» («Sarmat»). Genealogiialyq tūrǧyda, ekeuı – Küntektı arǧy babalarymyzdyŋ eldık bır ǧana atauy. Sol siiaqty, «Qar Qūt» («Qorqyt») pen «Qūt Qar» («i+a+Hodhar+a»; jasandy etıstıktık ülgısı: «qūtqar») da – bır ūǧym. Iаǧni, «Qorqyt» – Jerdegı körden emes, «Bastaǧy Sordan «qaşqan» qosipostasty «Qūt Ūl» (Qūdai Ūl; Qūt –«Got»-«Qūd+a+i»…) obrazy: «Qar Qūt+ (QŪT ŪL) +Qūt Qar».

«Qar Qūt» («Qorqyt»; «Hr-ht») kultınıŋ būdan bes myŋ jyl būrynǧy (!) Mysyrǧa da belgılı bolǧandyǧy O. Süleimenovtyŋ «Iаzyk pisma»» eŋbegınen belgılı. «Qar Qūt»-tyŋ ūldyq «Qar Ūl» («Hr-hl») ipostasynyŋ analogtary: «Bıt Ūl» («Mätel»), «Baq Ūl» («Maqal»), «Qūt Ūl», t.t. «QŪT ŪL» atauynyŋ jasandy etıstıktık ülgısınıŋ «q ū t y l» ekendıgın eskersek, «Adamzatty qūtqaruşy İisus Hristostyŋ bolaşaqta qaita oraluy» degen dıni sandyraq ta bylaişa dūrys ūǧynylmaq: «bolaşaqta adamzat öz Sorynan «ES – KIRIS» Ilımı arqasynda jappai qūtylady!» Ūlttyq häm älemdık eŋ keremet ideia da, ideologiia da – sol! Öitkenı, «Baq pen Sor» ılımı oqylmaiynşa, «jürektıŋ közı aşylmaidy».

Jä, küllı jalǧan dınder negızı – Täŋırizm. Onyŋ bütkıl konsepsiialary Qazaq Tılınde-dü­ni­e­tanymynda. Söztanymnyŋ osy maqaladaǧy fenomenaldyq-sensasiialyq faktılerı de – ata-babalarymyzdyŋ «giperboreilık» Tek pen Tıldı jetıldıre, barynşa taza saqtaǧan qasiettı qabylettılıgınen. Al, «Giperborei» («Giper+b+Or+ei»; «Jūpar-Ür»: Qoş Qūdai-Ruh – aŋqyǧan Jūmaq-Kün.,) – jerjüzındık barşa köne örkenietterge negız bolǧan yqylymdaǧy älemdık alapat Ruhani Ortalyq, Baqşy Adamdar Elı…

Tynyştyqbek ÄBDIKÄKIMŪLY,

«Qazaq ädebietı».