Mahambet maidany nemese egeulı naiza er jyry

Kürkıregende – kün tūtylǧan,
Aqyrǧanda – ai tūtylǧan ainalaiyn
Ata qazaqtyŋ qūrsaǧynda jetılıp,
tulap tuǧan: «Ai, Jänıbek, oilasaŋ,
Qily-qily zaman bolmai ma?
Suda jüzgen aq şortan Qaraǧai basyn şalmai ma?
Mūny nege bılmeisıŋ?!»
dep şamyrqanǧan Asan qaiǧy;
«Täŋırınıŋ özı bergen künınde
Han ūlynan artyq edı menıŋ nesıbem!
Azaulyda aǧa bolǧan erler köp edı.
Äitse de, alamanǧa at bailaǧany joq edı!»
dep qabarǧan ­Dospanbet;
«Tebıngınıŋ astynan Ala balta suyrysyp,
Tebınıp kelgende Teŋ atanyŋ ūly edıŋ,
Därejeŋdı artyq etse, Täŋırı ettı!»
dep han aldynda tebınıp söilegen Şalkiız;
«Küldır-küldır kısınetıp,
Küreŋdı mıner me ekembız!
Küderıden bau taǧyp,
Aq kıreuke kier me ekembız?!»
dep armandy qiial keşken Aqtamberdı;
«Edıldı tartyp alǧany – Etekke qoldy salǧany.
Jaiyqty tartyp alǧany – Jaǧaǧa qoldy salǧany.
Oiyldy tartyp alǧany – oiyndaǧysy bolǧany»
dep Mūrat jäne osy siiaqty azuyn aiǧa bılep ötken arǧy-bergı aqyn-jyraular Ūly Dalanyŋ bır-bır asqar şyŋy bolsa, alaida būlarǧa qaraǧanda «egeulı naiza qolǧa alyp, eŋku-eŋku jer şalǧan» Mahambet äldeqaida aibyndy, äldeqaida asqaq körınedı. Onyŋ basty sebebı: dauylpaz aqynnyŋ yza-kekten būrqanyp tuǧan öjet mınez öleŋderın bala kezden oqyp, jattap, kökırek közımızdı ūly ruhyna suaryp öskendıkten şyǧar, kım bıledı?!

Alaida Abaidy būl araǧa kırıstıruge bolmaidy. Ol – ǧalam. Ol – jūmbaq älem. Ony adamzat balasy tübegeilı zerttep, älı tolyq tüsınıp bolǧan joq. Ol – tūŋǧiyq, tereŋıne süŋgıp, boilaǧan saiyn jaŋa kömbesın aşyp, jaŋǧyryp, jaŋara beretın tylsym dünie. Sondyqtan Abaidy Ūly dalanyŋ qandai ırı tūlǧasymen de salystyruǧa bolmaidy. Öitkenı ol – Abai!
Bıraq, Mahambet, qalai desek te, azattyq aŋsap, sol jolda küresıp, sol jolda şeiıt bolǧan ata-babalarynyŋ kektı jüregınen köktep ösken egeulı naiza bolatyn. Ol «Edıl üşın egesıp, Jaiyq üşın jandasyp, Qiǧaş üşın qyrylyp, Tepter üşın tebısıp» bükıl ömırın joryqpen ötkızgen sardar. Akademik Zeinolla Qabdolovtyŋ sözımen aitqanda, qynabyna qaita tüspei qoiǧan jalaŋ qylyş.
Būl jalaŋ qylyş patşa ökımetınıŋ tūsynda da, jalǧan ideia oilap tauyp, halyqty qynadai qyryp, ölıkterdıŋ üstıne ornaǧan Keŋes ökımetı tūsynda da, tıptı kerek deseŋız, elımız egemendık alyp, bolaşaqqa körıktı köş tüzep, saltanat qūrǧan qazırgı tūsta da qynabyna qaita sūǧylmai myna şeksız baitaq keŋıstıkte naizaǧaidan jai tartyp, älı künge deiın quat-küşın joimai jarqyldap keledı. Öitkenı būl qylyş qūryştan qorytylyp, somdap soqqan jai qaru emes, şyndyq pen jalǧandyq bıte qainasyp qatar jürgen tırşılıkte qarau küşke, zorlyq-zombylyqqa, qatybas zūlmatqa, zūlymdyqqa qarsy maidan aşqan Mahambet ruhy!
İä, Mahambet ūly ruh! «Alamanǧa jel bergen, asa jūrtty meŋgergen, qara qazaq balasyn han ornyna teŋgergen» ruh! Keudesın yza-kek kernegende kernei tartyp sabasyna tüsetın ruh emes, qara dauyldai borap, dünienı töŋkerıp, astan-kesteŋın şyǧaratyn, şalqar dariiany tüp-ornymen qopara köterıp, basyŋa bır-aq qotaryp qūia salatyn alapat ruh! Öitkenı keudesınde arystan aqyryp, jolbarys tulap jūlqynǧan Mahambet anasynyŋ qūrsaǧynda jetılıp, bes qaruyn belıne tügel taǧyp tuǧan boida esesı ketken eldıŋ köz jasyna suarylyp, Alty Alaştyŋ ar-namysyna ainalyp, «Edıldıŋ boiy en toǧai, el qondyrsam dep edım, jaǧalai jatqan sol elge, mal toltyrsam dep edım» dep armandap, şymyr esılgen qyl şylbyrdai şiryǧyp, şamyrqanyp ösken azamat er bolatyn. Endeşe, ol zorlyǧy men zūlymdyǧy qatar jürgen baqan bet zamanda ädıletsızdıkke, sūrqiialyqqa, qiianatqa qalai tözsın. Onyŋ üstıne kök­jal zaman ony tıstelep ösırıp, kök­jal bolmasyna qoimady. Betın ­dauyl sapyryp, aqjal tolqynyn aspanǧa atyp, dolyrǧan dülei teŋızdıŋ ökırgen öksıgı Mahambettıŋ aşu-yzasy bop buyrqandy. Ǧasyrlar boiy töbesınde naizaǧai oinap, qūzar basy būlttan arylmai qaiǧy arqalap, qasıret şekse de bır elı tömen şögıp, jasyp, qasietın joǧaltpaǧan qart Qarataudyŋ quatyn boiǧa jiyp, saǧymǧa oranǧan alys qyrǧa köz salyp, jalaŋdap jau ızdei bastady. Ala-qūla jaratylǧan jalǧan dünienıŋ äleumettık teŋsızdıgın, sūmdyq sūrqiialyǧyn körıp, kökıregıne qyjyl kırgende jüregınıŋ tereŋ tükpırınen y­zaly aşudyŋ qara dauy­ly köterılıp kele jatty. Oǧan ata qazaqtyŋ tartqan tauqymetı, mūŋ-nalasy, qaiǧy-qasıretı qosylyp, auzynan aq jalyn bop atylǧanda Mahambettıŋ atoilap atqa qonbasqa şarasy bolmady. Aqyrynda:
Ereuıl atqa er salmai,
Egeulı naiza qolǧa almai,
Eŋku-eŋku jer şalmai,
Qoŋyr salqyn töske almai,
Tebıngı terge şırımei,
Terlıgı maidai erımei,
Alty malta as bolmai,
Özıŋnen tuǧan jas bala,
Saqaly şyǧyp jat bolmai,
At üstınde kün körmei,
Aşarşylyq şöl körmei,
Aryp-aşyp jol körmei,
Özegı talyp et jemei,
Er tösekten bezınbei,
Ūly tüske ūrynbai,
Tün qatyp jürıp, tüs qaşpai,
Tebıngı terıs taǧynbai,
Temırqazyq jastanbai,
Qu tolaǧai bastanbai,
Erlerdıŋ ısı bıter me?!
Osy öleŋdı oqyǧanda keudesınde namysy bar qai qazaqtyŋ qany qyzbaidy. Ekıtalai kün tuyp, qaraǧai basyn şortan şalmasa da, kökjiekten tulaqtai qara būlt körınıp, tönıp kele jatqan qater joq bolsa da, qalyŋ kılem töselgen törınde obadai omalyp otyra bermei tysqa oqtai atylyp, «egeulı naiza qolǧa alyp», ainalaŋnan jalaŋdap jau ızdep,  tün qatyp jortyp ketkıŋ keledı. Nege? Öitkenı «qorlyqta jürgen halqyma Bostandyq alyp berem» dep naiza tolǧap, qylyş suyrǧan «keskektı erdıŋ soiy» Mahambettıŋ aq semser sertı, aldaspan anty, asqaq ruhy dalanyŋ būlşyq etındei būltyldap oinap, şiyrşyq atyp tulap, ereuıl salǧan būl öleŋ kım-kımnıŋ de jıgerın janyp, namysyn qairap, onsyz da sapyrylysyp, arpalysyp jatqan dünienıŋ ışıne toǧytyp jıberedı. Būdan keiın qazaq halqynyŋ ar-namysynan jaralǧan qai azamat yza-kek bop nege būrqanbasyn. Ile kökıregı qyjylǧa tolyp, kürkırep atqa qonuǧa asyqpai tūra ala ma, sırä.
Ol zamanda ekı ökpeden qysqan otarşyldyq jüieden de, öz jūrtyn bilegen dümdılerden de qorlyq körıp, otyrsa – opaq, tūrsa – sopaq bop, pūşaiman hal keşken halqyn oilap, at üstınde kün ötkızgen azamat erdıŋ bärı de jyly tösekten bezınıp, tün qatyp jortsa da, aşyqsa da, özegı talyp et jemese de, aidalada temırqazyq jastanyp tünese de, qysqasy azattyq aŋsaǧan sol jolda tauqymettıŋ qandai tauyn arqalap, qandai azap-mehnat şekse de alǧan betınen qaitpai: «Janym arymnyŋ sadaǧasy» dep sanaly ömır keşken edı. Qajet bolsa, qasıret, qaiǧynyŋ özınen de qairat tauyp, qara qazaq, sary balanyŋ qamy üşın qarau küştermen alysyp, arpalysyp, tūtamdai bop tūqyly qalǧanşa şaiqasyp ötken joq pa?! Sol asyl qasiet, öjet mınez qazırgı bilık basynda jürgen dümbılerdıŋ boiynan körınbeitını qalai? Solardyŋ köbısı «Arym janymnyŋ sadaǧasy» dep tairaŋdap jürgendei körınedı. Endeşe, är qazaqtyŋ kökıregınde Mahambettıŋ örşıl ruhy köktep ösıp, qyr astynan türegelgen Alataudai asqaqtap, jer-jahanǧa aidyn asyryp tūrmasa, qazynaly jerımızge köz alartyp, sūǧyn qadaǧan syrt küşterden Täŋır syilaǧan Täuelsızdıktı qalai qorǧaidy? Aitşy, qalai qorǧaidy?!
Äzer körıp jürsem de künımdı elde,
Zapyrannan jüregım tılıngende,–       Mahambetke ainalyp ketsem deimın,
Mahambettıŋ joqtyǧy bılıngende.
Būl jyr joldary ruhani qazaq älemı bütın jerden jyrtylyp, tıgılgen jerden qaqyrap qaita sögılıp jatqan qazırgı ölıara kezeŋde dauyl­paz aqynnyŋ asqaq ruhyn aŋsap, bulyqqanda üzılıp tüsken jüregımnıŋ köz jasy edı. Täuelsızdıgımızdıŋ tuy qūlamai mäŋgı jelbırep, baiandy bolǧanyn Mahambettıŋ qyjyldan, kektı yzadan tuǧan öjet mınez öleŋderın oqyp, ruhyna suarylyp ösken qai azamat tılemeidı. Öitkenı onyŋ qai öleŋı de oqyǧan boida tereŋınde būrqanǧan bır ūly küş jan dünieŋdı sılkıp, namysqa şaqyryp, aiaǧyŋdy jerge tigızbei dauyldai köterıp, erlıkke bastai jöneledı. «Mahambettıŋ jyry da, bılseŋ eger, Kıleŋ sardar üstıne sauyt kigen» dep, dür köterılıp, bırge erıp, jortyp ketkıŋ keledı.
Al şen men şekpenge satylǧan Baimaǧambet sekıldı juan doiyrlar halyqtyŋ köz jasyna nanyn malyp jegennen basqa ne bıledı deisıŋ, täiırı. Olar: «Aqyndary alaqan jaiǧan eldıŋ Qatyndary qol bastar ūl tumaitynyn» qaidan bılsın (Ǧ.Jailybai).
***
Üstıne aq sauyt kiıp, naiza kezenıp, qalyŋ jauǧa jalǧyz şapqan közsız batyrdy qalai ükılep, qalai baptasaŋ da ot auyzdy, oraq tıldı aqyn bola almaidy. Al keudesınde kün kürkırep, qanatynan dauyl tuatyn ör mınezdı aqynnyŋ naizasyn namysqa janyp, qylyşyn kekke suarǧan batyr bolmauy äste mümkın emes. Öitkenı ol bala kezden alda bolatyn dünienıŋ sūmdyǧyn jan-tänımen sezıp, kökıregı şer-şemenge tolyp, yza-kekke suarylyp jetıledı. Ekıtalai kün tuǧanda köp oilanyp jatpai elden būryn tu köterıp, atoilap şyǧa keletını, mıne, sodan.
Endeşe, aqyryp teŋdık sūrap, aibyndanyp atqa qonǧan Mahambet nege batyr bolmasyn. Onyŋ özı tūrmaq közınen tögılgen ot ta, jüregınen tö­gıl­gen jyr da egeulı naiza erge ainalyp, tün qatyp jortyp, talai jyryndy jauǧa ereuıl salǧan joq pa! Zeinolla Qabdolov: «Abaiǧa deiıngı qazaq poeziiasynda būdan asqan aqyn joq» degen. Aqiqat, ardyŋ atynan söilep ötken ūlaǧatty ūstazdyŋ Mahambet jyrlarynyŋ janartau quatyn ädıl baǧalap, toq eterın kesıp bır-aq aitqan ataly sözıne toqtamasqa şara qaisy.
Alaida otqa da tüsken, suǧa da tüsken sol Mahambettıŋ zamanynda qaraorman elı de bolǧan, şūraily jerı de bolǧan. Örıs toly malyn şetınen kertıp jep otyrsa kım qoi der edı. Solai bola tūra jūmyr basyn bäigege tıkkenı qalai? Qaida salsa da qaitpai aq almastai qiyp tüsıp, şamyrqansa şart synatyn qūdıretı nede? Onyŋ Abaiǧa deiıngı aqyn-jyraularǧa qaraǧanda örkeştenıp, aibyndy körınıp tūratyn sebebı: qūr bosqa şyndyqty aityp şyrqyrai bermei aqiqattyŋ sözın söilep, halqyna tıze batyryp, qanqaqsatyp jylatqan qarau küşterge qarsy maidan aşa bılgenınde; «­İsatai – basşy, men – qosşy» dep, qala berdı bügıngı keibır ūry ūlyqtar sekıldı halyqtyŋ nanyn jemei, qamyn jep  aşyq aiqasqa şyqqan közsız erlıgınde; «Qabyrǧasyn qausatyp, Bır-bırındep  sökse de, Qabaǧyn şytpas er kerek Bızdıŋ büitken būl ıske?» dep kıleŋ arystan dauys, arqar müiızdı jıgıtterdı ırıktep, küreske bastaǧan kökserek azatşyldyǧynda; özı ömır sürgen öŋırdıŋ qūbylmaly tırşılıgıne qarap, aldaǧy künnıŋ jaqsylyq, jamandyǧyn seze bıletın körıpkeldıgınde. Noǧaibai şeşen: «Aqynnyŋ qūlaǧy özınen qyryq jyl būryn tuady» dep, mümkın osyǧan qarap aitqan şyǧar, kım bıledı.
Ädette, qai zamanda da aqynyn tyŋdamaǧan el azyp, er maqsatyna jete almai opyq jegen. Senbeseŋız, myna öleŋ joldaryna zer salyp körıŋız.
Auyr äsker qol ertıp,
Jasqūsqa baryp kırgende,
Arystandai aqyrǧan
Han balasy jylady-ai,
«Janymdy qi» dep sūrady-ai! – dep aidyn asyryp, masattanǧan İsataidyŋ arada apta ötpei bükıl aibar-sūstan tügel aiyrylyp, patşa äskerınen küirei jeŋılıp, toz-toz boluyna ne sebep? Aitşy, ne sebep?!
Qara qyldy qaq jaryp, ädılın aitar bolsaq: «özgenıŋ tılın almaǧan, kısı aqyly qonbaǧan», «būrala bıtken emendei qisyq tuǧan» batyrdyŋ maŋaiyna oily köz jügırtıp, arly aqynnyŋ keudesınde būlqynǧan boztorǧaidyŋ şyrylyna qūlaq aspai qaidaǧy bır jalǧan sezımge boi aldyrǧandyǧynan edı. Han sözıne sengenı öz basyna qater töndırıp, jer-kökke sidyrmai quǧyndap, sergeldeŋge salyp qoiǧan joq pa. Alda-jalda Mahambettı tyŋdaǧanda azattyq jolynda tübegeilı jeŋıske jetpese de, älgındei qapy qalyp, barmaǧyn tıstemes edı. «Jetımderge – jem berdım, jesırlerge – jer berdım. Aqyrynda, dünie-ai, sol erlıkten ne kördım?!» dep ökınışten özegı örtenıp, qan qūspas edı.
Jıgerın jyldar janyp, şiryǧyp ös­ken aqyn, ädette, neǧūrlym qaiǧy-qa­sıret şegıp, azap körıp, qinalǧan ­saiyn soǧūrlym kökıregı qyjylǧa tolyp, şamyrqanyp jyr jazatynǧa ūqsaidy. Senbeisız be? Endeşe, Mahambettıŋ «Tarlanym» öleŋıne zer salyp körıŋız, aqynnyŋ qaiǧydan da qairat tauyp, Qaratauǧa qalai ainalyp,  kürkırep küŋırengenıne közıŋız bırden jetedı.
Kermiyǧym, kerbezım,
Kerıskendei şandozym!
Qūlandai aşy dauystym!
Qūljadai aibar müiızdım!
Qyrmyzydai ajarlym!
Hiuadai bazarlym!
Teŋızdei tereŋ aqyldym!
Tebırenbes auyr mınezdım!
Pah! Qalai-qalai sılteidı. Jalpaq öŋırdı sūsymen jasqaǧan aibarly ba­tyr­­dyŋ keskın-kelbetın, jaratylys-bol­­mysyn tereŋ ärı ajarly aşyp, müiızın aiǧa tırep surettemese Mahambet – Mahambet bola ma?! Öleŋnıŋ är jolyndaǧy är teŋeudıŋ özı, Qūdai-au, dalanyŋ būlşyq etındei būltyldap oinap, taudy tauǧa soqqandai qūdıret küşke ie bop, qara dauyldai būrqap, jūlqynyp tūrǧan joq pa. Osy jyrdy odan ärı oqysaŋyz, narttai janyp alaulaǧan bal jüzıŋız odan saiyn alabūrtyp, kökıregıŋız tasqyndaǧan aǧynǧa tolyp jüre beredı.
Atyna tūrman bolsyn dep,
Jūrtyna qūrban bolsyn dep,
Adyrnasyn ala ögızdei möŋıretken.
Atqan oǧy Edıl, Jaiyq teŋ ötken,
Atqanyn qardai boratqan.
Kök şybyǧyn qandy auyzdan jalatqan,
Arystan edı-au, İsatai!
Būl fänidıŋ jüzınde
Arystan odan kım ötken?!
Joryqqa bırge attanyp, erlık ızı sairaǧan sardalada tün qatyp, qatar jortqan jan dosyn joqtap otyryp ta jotalanyp, öksıp otyryp ta örkeştenıp, zar ilep otyryp ta zaŋǧar biıkke köterılıp, būlai asqaq jyrlaǧan kısı arǧy-bergı aqyndar tarihynda bolǧan emes.
İsatai Mahambet aqynnyŋ tılın almai, han ordasyn şappai, keiın sonyŋ zardabyn tartyp, ökınıştıŋ uyn ışıp opynsa, al Mahambetke İsataidyŋ joqtyǧy qatty sezılıp, jalǧyzdyqtyŋ azabyn tartyp, arda basy şyrǧalaŋǧa tüsıp, quǧyn-sürgınnen köz aşpady. Jalǧan dünie, äsırese, esesı ketken eldıŋ kegın quǧan sardar erge öş kele me, qaidam? Qaraiǧannyŋ bärı közıne jau bop körınıp, saǧymy sarnaǧan sardaladan saia tappai sarsylyp kün keştı.
Tolǧai da tolǧai oq atqan,
On ekı tūtam jai tartqan
Qabyrǧasyn qausatqan.
Tebıngısın tese atqan,
Tızgınınen kese atqan
Tespei qanyn zulatqan.
Bızdıŋ qaisar batyrdyŋ
Jüregın söitıp oiatqan.
Keşegı Oraq penen Mamaidai,
Batyrlar, şırkın, bolar ma-ai!
Olardai bolyp jüruge,
Bızderge quat tolar ma-ai!
Mahambet el ışınıŋ dau-damaiy, qaŋqu sözderı äbden mezı etıp, jüregın qajap qaljyratqanda, jaryq dünieden jūbanyş taba almai jaraly şaǧaladai ekı qanatyn sabalap şarq ūrǧanda, jalǧyzdyqtan jany küiıp küizelgende küreske toly ötken künderıne ötkel salyp, «Tebıngısın tese atqan, Tızgınınen kese atqan», «Keşegı Oraq penen Mamaidai» batyrlardy armandap, aŋsamai qaitedı; jolbarys jüregı elge azattyq tılep būlqynǧanda Oraq pen Mamai siiaqty batyrlardy bas­tap, taǧy da qan maidanǧa şyǧar kün tuar ma eken dep aǧysty qiial keşpei qaitedı. Bıraq ol qanşa egılıp, jüregınen yzaly jyr tökse de äste jasyp körgen joq-ty. Qaita egılgen saiyn egeulı naizaǧa ainalyp, dauyl şaqyrǧan ūly teŋızdei būrqanyp, tūla boiy būlyqsyǧan būla küşke tolyp jüre beretın. Onyŋ būl eren qasietı oq jylannyŋ tılınen örılgen qai öleŋınen de aiqyn körınedı. Öitkenı Mahambet būl ömırge İsatai basşysynan qapyda aiyrylyp, qaraorman el ışınde jürse de jalǧyzdyqtyŋ azabyn tartyp, japa şegıp, taǧdyr tauqymetın arqalap, adam qolymen jasalatyn zorlyq-zombylyq, qysastyq, qiianat, zūlymdyq ataulynyŋ bärın öz basynan ötkerıp, oǧan qarsy keskılesken maidan aşyp, küresu  üşın Jaratqan İenıŋ qalauymen kelgen Janartau aqyn bolatyn. Al kökıregın ot-jalyn kernegen Janartau qai zamanda jarylyp atylmap edı. Onyŋ öleŋderın oqyǧanda ondaǧy ystyq quattardyŋ lapyldaǧan jalyny jüzıŋdı şarpyp, tūla boiyŋdy qyzdyryp, qan tamyrlaryŋdy kernep, jaryp jıbere jazdap tūratyny, saiyp kelgende, būnyŋ bärı Mahambettıŋ azatşyl, küresker aqyn bop jaratylǧandyǧynan. Öitkenı Alla Taǧala Mahambettı bylaiǧy jūrttyŋ bırıne de ūqsatpai bar meiırım şuaǧyn tögıp, qaitalap aitqanda, esesı ketken eldıŋ kegın qusyn dep keudesıne kün qondyryp, erlık ruhyn egıp, adaldyqtan, ar-ūiattan, yza-kekten, namystan somdap, ızgılıktıŋ qūryşynan qūiyp jaratqan bolatyn. Onyŋ apai tös omyrauyn qaq jaryp ötın alsa da ökınıp, qabaǧyn şytpaityn kökbörı aqyn bop tuǧan tereŋ astarynda osyndai tūŋǧiyq syr jatyr. Al kökbörı eşuaqytta jauyna berılmeidı, tek öledı. Mahambettıŋ  taǧdyry da solai boldy. Qanşa quǧyn-sürgın körıp, qanşa azap şekse de alǧan betınen qaitpai aqyrynda qapyda köz jūmdy. Bıraq jau qolynan emes, öz qandasynyŋ jauyz qolynan. Alaida «El ışı altyn besık» desek te, saiyp kelgende, el ışınıŋ qalyŋ jyqpylynda jaulyǧy da būǧynyp jatatyn körındı. Olai bolsa: «Bız batyr halyqpyz, aqyn halyqpyz. Sūŋqarlarǧa tor qūryp, Tūlparlarǧa or qazatyn Qiianatqa jaqyn halyqpyz» dep aitpasqa şara qaisy?
Osyndaida Alaş kösemderınıŋ bırı Ahmet Baitūrsynūlynyŋ: «Ūlym, deitın halqyŋ bolmasa, halqym deitın ūl qaidan bolsyn» degen ataly sözı eske tüsedı. Alaida ony ūǧatyn jūrt qaida? «Ūlyǧyŋ – ūry, satqynyŋ – sardar, ūryŋ – ūly» atanǧan myna sūrqai zamanda kımge jön aityp bolady.
Jūmyr Basy Erlıktıŋ şabylǧasyn,
Şaŋyraǧy nege eldıŋ şaǧylmasyn.
Qapy soǧyp, Erlıktı  Ezdık jeŋse,
Nege endeşe qylyşyn taǧynbasyn.

Mahambet joq,
Senemın endı kımge,
Tap bolǧanda yzǧarly jeldı künge.
Sodan berı tumady bır Mahambet,
Syn emes pe keŋ qūrsaq eldıgıme.

Qyzǧyş qūs ta joǧalyp köl qoryǧan,
Ümıt janbai kök şöptei erte orylǧan.
El qoryǧan Mahambet joq bolǧasyn,
Ūlyqtar da ūry bop el toryǧan, – dep küiıngen sätterımız de joq emes.
Aitpaqşy, Mahambet «han emessıŋ qasqyrsyŋ» dep ızınen qan sorǧalaǧan sūmdyǧyn betıne şyjǧyryp basqan Jäŋgırdı soŋǧy jyldary därıptep, ony dauylpaz aqynnan biık qoiyp, aidynyn asyryp maqala jazyp, törelık aitatyndar tabyldy. Olardyŋ uaqyt qatelıgın tüzetıp, Jäŋgır handy päle-jaladan arşyp, aqtap söilep, ädıl baǧasyn bergenıne kım qarsy. Bıraq Mahambettıŋ päsın Jäŋgırden tömendetıp, bosqa aram ter boludyŋ qajetı qanşa? Ou, aǧaiyn, Jäŋgır han elge säulesı tüsken myŋ jerden danyşpan, myŋ jerden kemeŋger bolsa da «adyrnasyn ala ögızdei möŋıretken» Mahambetten, qalai desek te, qūzyrly emes. Sebebı Mahambet Jäŋgır han sekıldı patşa ökımetınıŋ qolşoqparyna ainalyp, bodan eldı bilep, saǧanaǧy sarq, qaǧanaǧy qarq bop, qyzyqty däuren sürgen joq. Sol bodan eldı botadai bozdatqan otarşyldyq jüiege, iaǧni zorlyq-zombylyqqa qūrylǧan qarau qoǧamǧa qarsy aşyq aiqasqa şyǧyp, aqyrynda azattyqtyŋ aq jolynda şeiıt bolǧan arystan. Qysqasy, otarşyldyq qūrsau alyp qaraǧai bolsa, Mahambet sol alyp qaraǧaiǧa qarsy bıtken qaisar būtaq, otarşyldyq qūrsau alyp emen bolsa, Mahambet sol alyp emennıŋ alqymyna şeŋgel qolyn salǧan iır būtaq. Al aldy keŋ, arty tar Jäŋgır hannyŋ boiynda būndai igı qasiet qaidan bolsyn. Endeşe, ony qandai jaǧdaida da dauylpaz aqynnan biık qoiyp, küpırşılık jasauǧa bolmaidy.
Osy eŋbektı jazu üstınde Mahambettıŋ poeziiasy haqynda ja­zylǧan bırdı-ekılı maqalaǧa közım tüs­ken edı. Solardyŋ bırı – aqyn Ǧafu Qaiyrbekovtıŋ «Qyrqarlanyp ötken er» degen maqalasy. Körkem ­tıl­men äserlı jazylǧan sol maqaladan: «Baiaǧyda KazPi-de bızdı oqytqan professor, marqūm Qajym Jūmaliev Mahambet öleŋderın sorǧalata jatqa aityp kelıp: «Kördıŋder me, Mahambettıŋ öleŋderınen qan isı şyǧady» deitın» degen söilemderdı oqyǧanda alabūrtqan köŋılım su sepkendei basylyp qaldy (Mahambet. Joryq jyrlary. 188-b).
Bälkım, qasyqtyŋ sabyna qarauyl qoiyp söileitın mezgılde, iaǧni Keŋes ökımetı tūsynda ǧūlama ǧalymnyŋ student jastarǧa Mahambet jyrynyŋ qasiet, erekşelıgın osyndai astarly täsıldermen tüsındırıp, ūǧyndyryp jetkızbek bolǧan şyǧar. Bıraq qalai desek te, ǧalymnyŋ būl sözı jüregımdı yzǧardai qaryp tüskenı ötırık emes. Mahambettıŋ yzaly kekten tuǧan öleŋderınen qan isı emes, öşpes erlıktıŋ ötkır isı şyǧyp tūratynyn ǧalym aǧamyz qalai sezbegen – taŋdanbasqa şara qaisy?
Qysqa künde qyryq qūbylǧan myna sūrqai uaqytta keŋ dünieden pana tappai jabyrqap, qaraiǧannyŋ bärınen tüŋılıp, salyŋ suǧa ketıp, köŋılıŋ qu  daladai qūlazyp, ırkıttei ırıp, bözdei jyrtylyp, jüikeŋ jūqaryp, tozyp, sırkeŋ su kötermei qajyp kelıp Mahambettıŋ yza-kekten tuǧan kez kelgen jyryn oqysaŋ boldy – sol boida kökıregıŋ qyjylǧa tolyp, şamyrqanyp, tamyryŋda asau qan tulap, atoilap şyǧa kelesıŋ.
İä, Mahambet poeziiasy azattyq jolynda, maqsat-mūrat jolynda bolǧan şai­qastardyŋ bärı sätsız aiaqtalyp, sonyŋ qaiǧy-qasıretın arqalap, japan dalada jalǧyz jortqan jolbarys jürektıŋ halyqtyq ruhta buyrqanyp aq­tarylǧan aşu-yzasy, qūsa-mūŋy, kektı namysy. Mahambet tragediiasy – otarşyldyq qūrsauda kün keşıp, zor­lyq-zombylyqtan köz aşpai şer jūtqan qazaq tragediiasy. Naizasyn namysqa, qylyşyn kekke suarǧan İsataidan, İsatai bastaǧan qabylan mınez sarbazdardan aiyrylǧan ­Maham­bet ol kezde qandai jalǧyz bolsa, qorǧauşysy joq qazaq halqy da sondai jalǧyz edı. Sondyqtan bolar, qaiǧysy – halyqtyŋ qaiǧysyna, halyqtyŋ qasıretı – aqynnyŋ qasıretıne ūlasyp, jüregınen yzaly jyr bop tögılgen-dı. Eger Mahambet ökınışı özegın örtep, japanda jalǧyz jortyp, küizelıp, küŋırenbegende aq semserdıŋ jüzındei ötkır, oq jylannyŋ uly tılınen örılgen uytty öleŋ tudyra almas edı. Onyŋ taǧdyr tauqymetın tartyp, azap şekkenı, bälkım, soryn qainatqan şyǧar. Alaida öleŋderınıŋ tereŋnen qainap, şymyrlap, boiǧa quat darytyp, būrqanyp şyqpasyna qoimady.
Qapyda atyp ketetın jaudan da, ekıtalai kün tuǧanda jalt berıp, satyp ketetın dostan da qoryqpaǧan ­Mahambet jalǧyzdyqtan sūmdyq üreilenıp, töŋıregınen tūtqa bolar kısı qarasyn ızdep, «adyra qalǧan Narynda» ärı-berı qiyr-şiyr jol tartyp, aş börıdei tün qatyp talai jortqan.
Arǧymaq, senı saqtadym,
Qūlaǧyŋ senıŋ serek dep.
Azamat, senı saqtadym,
Bır künıme kerek dep.
Alaida «bır künıme kerek» dep saqtaǧan arǧymaǧynan da, azamatynan da qairan bolmady. Dauyldy künı tulaǧan teŋızdıŋ jaŋqasyndai jaǧaǧa şyǧyp qalsa, arda tuǧan Mahambet:
Au, qyzǧyş qūs, qyzǧyş qūs!
El qoryǧan men edım,
Men de aiyryldym elımnen.
Köl qoryǧan sen edıŋ,
Sen de aiyryldyŋ kölıŋnen, –
dep küŋırenbei qaitedı. Söz tyŋdar qūlaq, tūnyp aqqan būlaq joqta kökıregı zapyranǧa tolǧan şerlı aqyn «qanaty qatty, moiny bos» qyzǧyş qūsqa mūŋ şaqpai qaitedı.
Auzyn aşsa aq jalyn aqtarylyp, är sözınıŋ jalyny bet şarpyp tūratyn Mahambet aldaǧy künderınen jylt etken säule körmei qanşa tüŋılse de sazǧa bıtken sary aǧaştai solqyldap, öjet te örşıl qalpyn joǧaltyp, syr bergen emes. Qaita qabarǧan saiyn qataiyp, öksıgen saiyn örkeştenıp, jabyqqan saiyn jotalanyp, qūlazyp, qajyǧan saiyn qūryştai qorytylyp, bolattai bekıp, tas tüiın bop alǧan-dy.
Mūnar da mūnar, mūnar kün,
Būlttan şyqqan şūbar kün.
Buyrşyn mūzǧa taiǧan kün
Bura atanǧa şökken kün.
Būlyqsyp jürgen myrzadan,
Būrynǧy däulet taiǧan kün.
Qatarlanǧan qara nar
Arqanyn qiyp alǧan kün.
Alma moiyn arudy,
At kötıne salǧan kün
Būlandai erdı kesken kün,
Buuly teŋdı şeşken kün.
Sandyq toly sary altyn,
Sapyryp sudai şaşqan kün.
Qūdai-au, būltty küngı aspandai kürkırep, tau-tasty qoparyp, dünienı teŋseltıp tūrǧan būndai quatty öleŋdı oqyǧanda kımnıŋ arqasy qozyp, kımnıŋ tamyrynda asau qan oinap, asyr salmasyn. Öleŋnıŋ är joly özegıne qorǧasyn qūiyp örgen juan dyraudai şiyrşyq atyp tūrǧan joq pa?! Suyryp alyp sılteseŋ ne närsenı de qiyp tüserı haq. Bıraq «buyrşyn mūzǧa taiyp jyǧylǧan» būl mūnar künderde Mahambettıŋ basynan da baq taiǧan joq pa edı. Alaida ony būlai tebıntıp söiletıp tūrǧan qandai küş? Ol – ruh! Ruh bolǧanda da auyzekıde jiı aityla beretın jai ruh emes, taudy tauǧa soǧyp, mūhitty mūhitqa qosyp, dünienı töŋkerıp, alasapyran etıp, sapyrylystyryp jıberetın alapat ruh! Tektını teksızdıŋ tepkısınen qūtqaryp, şūbar tösterdıŋ şynjyryn üzıp, qarau qoǧamnyŋ qamalyn būzyp, el tonaǧan ūry ūlyqtardyŋ töbesıne qūdyq qazyp, zar jylatyp, aş börıdei ūlytatyn ūly ruh!
Semser qairalǧan saiyn ötkırlene tüsetın bolsa, jyldar janyǧan kemel talant ta solai: ol neǧūrlym qiyndyq körıp, jabyqqan saiyn jotalanyp, öksıgen saiyn örkeştenıp, azap şekken saiyn arnasyn keŋ aşyp, şamyrqanyp, ruhtana tüsedı. Abai: «Uaiym – er qaǧany» degen. Uaiymnan – uytty, qaiǧydan – qairatty öleŋ tumai tūrmaidy.
Älbette, mūŋdanǧanda mūhittyŋ tolqynyn tulatyp, tauany şaǧylyp, şamyrqanǧanda taulardan asyp,  aqyrǧan arystandai auzyn jelge toltyryp söileitın «keskektı erdıŋ soiy» Mahambet qamşynyŋ sabyndai kele ǧūmyrynda ne körmedı. Qyrǧa şyǧyp, qyzyq quǧan bal däurenı atqan oqtai zuyldap öte şyǧyp,  oida joqta basyna būlt üiırılıp, alaǧai da būlaǧai ömır keşıp, el qorysa da sol elden pana tappai qaida qaŋǧymady, qaida laǧyp, qaida sapar şekpedı. Jalǧan dünie jalǧandyǧyn jasap, jalt bergende aidalada jalǧyzdyqtan jany jüdep, qyzǧyş qūstai ekı qanatyn sabalap, yzaly qyşqyrǧynyn özınen basqa kım estıdı. Sol qaiǧyly körınıstıŋ bärı özegın örtegende jüregınen üstıne qyjym kiıp, qūlpyrǧan öleŋ emes, būrq-sarq qainaǧan qyjyldy öleŋ būrqanyp tögılgen joq pa. Bälkım, sodan da bolar, Mahambet keide japan dalada qara sanynan qan saulap jortyp kele jatqan jaraly kökbörı bop ta közıme elesteidı.
İä, ol Börılı Bairaq köterıp, maidanǧa şyqqan Kökbörı aqyn edı. Jauyz qoldar aqynnyŋ basyn qapyda şapsa da, şyntuaitqa kelgende Mahambettıŋ özın de, yza-kekten örtenıp tuǧan öjet öleŋderın de öltıre almady. Baiqap qarasaŋ Mahambettıŋ şabylǧan Basy myna jaryq jalǧannyŋ opasyzdyǧyna küiınıp, miy solqylap qainap, zūlymdyq ataulynyŋ bärıne kektenıp, «Qap! Qap!» dep yzaly ökınışten tısın şaqyrlata qairap, bolaşaqqa domalap bara jatqandai.
Mahambettıŋ tūlǧa-tūrpaty, jürıs-tūrysy, qasiet erekşelıgı, keskın-kelbetı, öjet mınezı, jaratylys-bolmysy, ar-namysy, yza-kegı, qūsa-mūŋy, qysqasy qaişylyqqa toly ömır joldarynyŋ  bärı onyŋ Baimaǧambet sūltanǧa aitqan öleŋderınde jan-jaqty aşylyp, tereŋ ärı qomaqty körınedı. «Er Töstıgım bır töbe» demekşı, aqynnyŋ özge tuyndylary da körkemdık jaǧynan bolsyn, ötkırlık jaǧynan bolsyn, aitqyştyq jaǧynan bolsyn būdan kem tüspeidı. Alaida onyŋ myna öleŋı altyn jalatqan şenın mūrat tūtyp, auzymen qūs tıstep, aspanǧa tükırıp otyrǧan qara noiys düleidıŋ közıne tura qarap, qandy qylmysyn betıne şyjǧyryp basyp, yza-kegın taisalmai batyl aityp, aibat şekken Mahambettıŋ köŋıl küiın, jan arpalysyn, şarasyzdyqtan qan jūtqan küizelısın tereŋ aşyp körsete bılgen qasiet, erekşelıgımen aqiqattyŋ aq şyŋyndai asqaq körınedı. Öitkenı Mahambetke deiın de, odan keiın de zamandy bilegen, qarauyndaǧy qara halyqtyŋ ar-namysyn taptap, terıdei ilegen «Qūdai emespın, Qūdaidan da bylai emespın» degen dümdılerdıŋ betın tılıp, būlai öktem söilegen aqyn bolǧan emes.
Mahambet közı tırısınde öleŋdı az jazdy ma, joq köp jazdy ma, bılmeimın, bıraq bızge jetken azyn-aulaq jyrynyŋ özı dünienı dür sılkındırıp, jaryq jalǧandy kır-qoqystan tazartyp, kesır-kesapat, jamandyq ataulynyŋ bärıne bıtıspes maidan aşyp, jıgerıŋdı janyp, namysyŋdy qairap, küreske şaqyryp, ereuıl salǧan egeulı naiza jyrlar ekenın közı qaraqty kısıler jaqsy bıledı. Al onyŋ tūtyqpai, ot tigen qaudai lap etıp, tūtanyp söilep, Baimaǧambet sūltanǧa aitqan aduyndy öleŋderı sonyŋ bärınen de äldeqaida qyzuly, äldeqaida şoqtyqty körınedı. Öitkenı tūla boiy­na būlyqsyǧan būla küş syimai tulap, kökke şapşyp, atylyp tūrǧan būl öleŋderden Mahambettıŋ örşıl ruhy, öjet mınezı, ökınıştı ömırı, kektı yzasy kım-kımdı de şamyrqandyryp, bürkıtäruaqtanyrmai qoimaidy. Būl jyrlardyŋ qūdıretı sonda: el qoryǧan erler tügıl tüzde – qatyn, üide – batyr ezder de egeulı naiza qolǧa alyp, atqa aqyryp qalai qonǧanyn aŋǧarmai qalady.
Basta däuren tūrǧanda,
Bızder-daǧy, baieke,
Oza köşıp, keŋ jailap,
Erkımen erkın jatqan el edık.
Būl tört jol öleŋde qysta qystauyna, jazda jailauyna köşıp, erkın ömır sürgen qazaq jūrtynyŋ beibıt şaǧy beinelense, al kelesı bölımınde zorlyq-zombylyqqa tözbei namys quyp atqa qonǧan erlerdıŋ qajyrly ıs-qimyly aiqyn sipattalǧan.
Hannyŋ kırgen aq orda,
Būzuyn oilap keŋestık.
Alamanǧa jel berdık,
Asa jūrtty meŋgerdık.
Qara qazaq balasyn
Han ūlyna teŋgerdık.
Özderıŋdei handardy,
Qabyrǧasyn sögıltıp,
Qabyrǧadan aqqan qan
At bauyryna tögıltıp,
Ädıl jannan tüŋıltıp,
At kötıne öŋgerdık.
Būl öleŋ joldarynda İsatai batyr bastaǧan arystan keude sarbazdardyŋ jäne özınıŋ erlıkke toly joryqty künderı beinelense, al tuyndynyŋ odan arǧy bölımınde İsataidan da, arystan keude sarbazdardan da tügel aiyrylyp, «adasyp qalǧan üirektei» jalǧyz qalǧan Mahambettıŋ ökınıştı ömırı közıŋe elestep, dauyl tılegen teŋızdei buyrqanyp, yza-kek bop bulyǧasyŋ. «Şarǧa ūstaǧan qara balta» Mahambet şabuyn tappai ketılse – sen de bırge ketılıp, qairaǧanda qaiyra jetılse – sen de bırge jetılıp, tūmsyǧyŋmen kök tırep, şoq şainap, ot tükırıp otyratynyŋ jäne ötırık emes. «Süiegım tūtam qalǧanşa, Tartymbai söiler asylmyn!» dep bügıngı künnıŋ Baimaǧambet sūltandaryna aqiqattyŋ sözın aityp, täubesıne tüsırgıŋ keledı. Bıraq ondai kün qaida?! Qūl jiylyp – bas, qūm jiylyp – tas bolǧan myna ötpelı kezeŋde atqan oqqa toqtamai ataly sözge toqtaityn būrynǧylardan qalǧan jūrnaq bar deimısıŋ, täiırı. Alaş deseŋ – atqa qonyp, qazaq deseŋ – qabyrǧasy qaiysyp, qaiǧy oilaityn azamat joq ta ataly sözıŋ kımge därı. Al bilık basynda jürgenderdıŋ köbı qyjylmen aitqan bırauyz sözıŋdı kötere almai basyŋa būlt üiırıp, ızıŋe şam alyp tüsuden tanbaidy. Öitkenı eldıŋ senımınen şyǧyp, ümıtın aqtap, jügın kötere almai jürgender senıŋ bırauyz sözıŋdı qalai kötersın. Jä, būlardy bylai qoia tūryp, Mahambettıŋ Baimaǧambet sūltanmen betpe-bet kelgende yzaly kekten tuǧan öleŋın odan ärı oqyp, jıger janyǧanymyz jön şyǧar. «Tılegın Täŋır bermese de», «keskılespei bır basylmaityn», «būltqa jetpei şart synbaityn» kökbörı aqynnyŋ Baimaǧambet sūltanǧa aşynyp ta, aqtarylyp ta aitqan aqyrǧy sözı edı būl. Al qara dauyldai borap, joiqyn tasqyndai dolyryp, telegei aşu-yzamen tüidek-tüidek aitylǧan būl kektı sözderdı aqyryna deiın sabyr saqtap tyŋdai bıluı, söz joq, Baimaǧambet sūltannyŋ da tegın kısı emes ekenın aŋǧartady. Eger ol köp tūǧyrdyŋ bırı bolsa, onda üstınen qūs ūşyrmai därıptep jürgen Mahambette qandai qadır-qasiet qalar edı. Baimaǧambet, qalai desek te, narqospaqtan tuǧan narqospaq. Mahambet te ökpe, nazyn kımge aitaryn jaqsy bılgen. Äitpese, söz şyǧyndap qaitedı.
Men – men edım, men edım!
Men Narynda jürgende,
Eŋırep jürgen er edım.
İsataidyŋ barynda
Ekı tarlan börı edım.
Eregısken dūşpanǧa
Qyzyl syrly jebe edım.
Jaqsylarǧa ep edım,
Jamandarǧa köp edım.
Eregısken dūşpannyŋ
Ekı talai bolǧanda,
Azyqqa etın jep edım.
Han balasy aqsüiek,
Ejelden taban aŋdysqan
Ata dūşpan sen edıŋ,
Ata jauyŋ men edım.
Ejelgı dūşpan el bolmas,
Etekten kesıp jeŋ bolmas!
Han balasy aqsüiek –
Baieke sūltan sen bolyp,
Sendei narqospaqtyŋ balasy,
Maǧan oŋaşa jerde jolyqsaŋ,
Qairaŋnan alǧan şabaqtai
Qiia bır soǧyp as etsem,
Tamaǧyma qylqanyŋ keter demes em!
Pah! Kenet Mahambettıŋ keudesınde ǧasyrlar boiy ot-jalyn kernep, ışten tynyp, tūnşyǧyp kelgen janartaudyŋ kökıregı qaq aiyrylyp, tüidek-tüidegımen atqylaǧan qyzyl şoqtary sūltannyŋ qabarǧan qalyŋ qara betın qaryp tüsken joq pa. Öleŋnıŋ är joly naizaǧaidyŋ dyrau qamşysyndai osyp, jon terısın tırıdei sypyryp, qara jerge qazyqtai qaǧyp, boilata kırgızıp jıbergende han balasy aqsüiek qalai şydady eken. «Qairaŋnan alǧan şabaqtai Qiia bır soǧyp as etsem, tamaǧyma qylqanyŋ keter demes em!» degende, Mahambettıŋ ekı betı örttei janyp, kömekeiı jel sorǧan körıktei kerılıp, auzy astaudai aşylyp, jūtynyp ­tūrǧan-dy. Bıraq düniede şarasyzdyqtan ötken zaual bar ma, täiırı. Mahambet jau şapqanda jelımdelıp, ūstasyp qalǧan qylyştai qynabynan suyryla almady. Ol sol mezette naizaǧai būtaqtaryndai şalt qimyldap, tez tūtanyp, şamyrqanyp şart ketkende Baimaǧambet sūltannyŋ külı kökke ūşar ma edı. Bälkım, aqyn jer tübınen ūstasyp, ǧūmyr boiy jaǧalasyp kelgen narqospaq qarsylasyn ökpege qisa da ölımge qimaǧan şyǧar, kım bıledı?!
Bırde qyryq jyl Qydyr bop el basqarǧan Dınmūhamed Qonaevtyŋ estelık kıtabynan: «Tırıler ölgenderdıŋ közın jabady. Ölgender tırılerdıŋ közın aşady» degen sözdı oqyp, edäuır oilanyp qalǧanym bar-dy. Älı künge deiın ūmytylmai esımde jürgen kemeŋgerdıŋ sol sözı Mahambetke de arnalyp aitylǧan siiaqty. Aqynnyŋ asyl süiegı syz tatyp, topyraqqa ainalǧaly qai zaman. Alaida onyŋ joryq jyrlary myna saiyn dalany şarlap, örşıl ruhy kımnıŋ jüregın suaryp, qoltyq-qoinaularda qūm kömgen qai qainardyŋ közın aşpady.
Täŋır jarylqap, Täuelsız memleket atanǧan alǧaşqy jyldary el ışınde türlı-türlı saiasi küşter bır-bırın tyŋdamai qaişylasyp, özara tartysyp, jaǧa jyrtysyp, aitysyp ketkende Mahambet jyrynyŋ ūly ruhyna suarylyp ösken jıgıtterdıŋ bır toby Oralǧa, bır toby Pavlodarǧa jäne bır toby Altaiǧa attanyp, büirekten siraq şyǧaryp, ormanǧa qarap ürgen būralqylardyŋ ünın öşırıp, ses tanytyp qaitpap pa edı. Eger būlar bolmaǧanda tūtas bır öŋırdı jalpaq tabanymen basyp, bükıl qandas qaryndastyŋ ar-namysyn taptap, astamsyp tūrǧan qandybalaq qaraqşy Ermaktyŋ qūryştan somdalyp qūiylǧan alyp tas tūlǧasyn kım batyp qūlatar edı. Ony aitasyŋ, äuelı Jeltoqsan köterılısın bastap, aqyryp teŋdık sūrap, alaŋǧa şyqqan student jastar da mektep qabyrǧasynda Mahambet jyrynyŋ ruhyna suarylyp jetılgender bolatyn.

«Ana tılı» gazetı