Juyrda Qazaqstan Respublikasy Ortalyq memlekettik mūraǧatynda “Adyrna” ūlttyq-etnografiialyq birlestigi” qoǧamdyq qorynyŋ ūiymdastyruymen “1916 jylǧy ūlt-azattyq köterilistiŋ tarihi maŋyzy” atty respublikalyq ǧylymi-täjiribelik konferensiia ötti.
Oǧan elimizdegi jetekşi oqu oryndarynyŋ tarihşy-ǧalymdary H.Äbjanov, T.Omarbekov, S.Smaǧūlova, B.Näsenov, E.Ermūhanov, Ş.Tileubaev, R.Orazov, N.Rahmet tärizdi jiyrmadan astam baiandamaşylar, mädeniet jäne öner salasynyŋ ökilderi jäne osy jiynǧa qyzyǧuşylyq tanytqan azamattar qatysty.
Konferensiiada köterilistiŋ köptegen özekti mäseleleri söz boldy. Ǧalymdarymyz Resei men Özbekstanda osy köteriliske qatysty derekterdiŋ bar ekenin, biraq ondaǧy mälimetterdi alu mümkin bolmai tūrǧandyǧyn jetkizdi. Tarihşy Säulebek Rüstemovtiŋ aituynşa, 1916 jylǧy köterilis tūsynda 300 myŋǧa juyq jetisulyq qazaqtar men qyrǧyzdar bas sauǧalap, Qytai jerine asty. Sonyŋ nätijesinde 1916 jyldyŋ soŋyna qarai qazaqtardyŋ üles salmaǧy Jarkent uezinde – 73 paiyzǧa, Lepsi uezinde – 47 paiyzǧa, Vernyi uezinde 45 paiyzǧa kemip ketken. Qytaiǧa bas sauǧalap barǧan bosqyndar Şyŋjaŋnyŋ alty aimaǧyna – Ile, Tarbaǧatai, Altai, Qaşqar, Aqsu jäne Baiynǧūlyn aimaqtaryna şaşyrai ornalasty. Onyŋ işinde bosqyndar eŋ köp barǧan aimaqtar – Ile men Tarbaǧatai. Ile aimaǧyn panalaǧan bosqyndardyŋ sany 200 myŋǧa jetti.
Tarih ǧylymynyŋ doktory Svetlana Smaǧūlovanyŋ aituynşa, Aq patşanyŋ jarlyǧy boiynşa Qazaqstan men Orta Aziiadan qara jūmysqa 400 myŋ adam alynǧan. Sonyŋ 240 myŋy qazaqtar bolǧan.
Bökeihanov bastaǧan qazaq ziialylary qara jūmysqa alynǧandarǧa qatysty arnaiy hat daiyndap, ony ükimet oryndaryna joldaǧan. Onda tyl jūmysyna alynǧandardy, 30 adamnan biriktirip, artel qūryp, aralaryna bir tilmaş jiberu, auyryp qalǧan jūmysşylar maidanda jaralanǧandarmen birdei medisinalyq kömek alu, jūmysqa alynǧan qazaqtardy qalalyq mekemelerge nemese zemstvolyq odaqqa engizu, jūmyskerlerge jyly kiim jetkizu üşin tegin vagondar men ony jetkizuge är bolystan eki ökilge rūqsat qaǧazyn beru jäne t.b. mäseleler köterilgen.
