Menıŋ üiım
Bar bolǧan soŋ tereze,
Ūqsamaidy üiler molaǧa. Ə. Tüniiaz Men üiımde qorqyp jatamyn, Qorqyp tūramyn. Erkın bolǧanymmen, Būǧauda siiaqtymyn. Üiım qūlap qalatyn sekıldı, Qabyrǧasyndaǧy syzattar, Edendegı jaryqtar Aiaq-qolymdy bailaityndai körınedı. Menı tek ürei bileidı. Jürısımnen de, öz dausymnan da, Ornymnan da... qorqamyn... Taudyŋ basynda tūr menıŋ üiım, Üreilenıp ǧūmyr keşudemın. Atam da sondai ǧūmyr keşken dep estıdım, Onyŋ atasy da dəl solai ǧūmyr keşıptı Ony tasta demalǧan suretter qaita-qaita sybyrlaidy . Menıŋ üiımde qarlyǧaş ūia salyp, Būlbūl sairap, Baiǧūz şaqyryp, Qūstar samǧauda, Dese de, bərınıŋ dauysynan üreilı erkındıktı aŋǧardym. ***Üidıŋ ışı (Öz sözı)
Menıŋ keude tūsymda bərınıŋ isı bar: qalyqtasa baldyŋ isı, udyŋ isı qanatyn kerıp qatar ūşady. Tozaŋnan tük ösırgen tört qabyrǧamada Örmekşı tory, ondaǧy kıtaptardyŋ aşylǧan betterındegı sanaŋda oi bolyp qonǧysy keletın jazulardy, adyrnasy üzılerdei tartylǧan oqsyz sadaq suretın, keŋıstıgımnıŋ bərın, jıbermestei mataǧan. Menıŋ qyzyl tamaq qarlyǧaştarym da bar, oǧan da, ystyǧy qan oinaǧan jürektei ūiasyna da, Örmekşı tory ılınıp, ondaǧy aiaǧyn qylmen bailaǧan balapandarynyŋ şyryly, qūlaǧyŋa qūiylady. Kıtaptarym tūnşyǧady, Jazularym tūnşyǧady, Balapandar tūnşyǧady, Men üreilene bastadym, Men bərınen qoryqtym, Örmekşı tügındei tozaŋ tynysymdy taryltty, Örmekşı tory kökıregımdı qysty. Terezem şaǧyldy, esıgım ūrlandy... Şaǧylǧan terezem – aqqan jasym, Ūrlanǧan esıgım – eskı süiegım, Tabaldyryǧym tozdy, Maŋdaişam maiysty, Men ürei tolǧan üimın.. *** Üreilı üi Būl üi ǧasyrlar boiy jel ötınde tūrdy, Ǧasyrlar boiy esık aldynan keruen köştı. Keruen köşınde būl üi aŋyz bop aityldy, Keruen jügımen būl üi aŋyzǧa toldy... Ǧasyrlar boiy şyǧystan soqqan jel, Maŋdaişasyn kemırdı. Ǧasyrlar boiy terıstıkten soqqan jel Qabyrǧasyn kemırdı . Ǧasyrlar boiy soqqan jel Būl üi jaily aŋyzdy, Aŋyzdy jastanǧan keruen ızın de ūşyryp joǧaltty . Ǧasyrlar boiy toqtausyz soqqan jel būl üidı üreige qaldyryp, Älı soǧyp tūr. Qaşan toqtaidy, joldaǧyny jūta jorǧalaǧan jylan tektı yzǧarly jel. Qaşan üreisız ömır süredı būl üi?.. Atqa mıngen adam Qobyz ünıne qarap jasaǧandai daladan men ony kördım, aspannan aŋǧa qūiǧytqan qyran dersıŋ, jerdıŋ bū şetınen ana şetıne şapqanyn. Ol da menı kördı, Menıŋ tılımde söiledı, Men öz tılımdı tüsıne almai tesıle qaradym. būl qylyǧym saŋyrau adamnyŋ erın qybyryn baqqany. Kenet kerı būrylyp qūiǧyta jöneldı şaŋdatyp, Tür-tüsın körmedım... Ne degenın bılmedım... Tek ǧana at tūiaǧynyŋ dübırı qūlaǧymda qaldy. Ony at tūiaǧy men jelge mıne ketken şaŋ arasynan tani almai, Üŋıle qarap özıme ūqsattym. *** ŞEŊBER Köp qabatty üiler kökke qol sozǧandai körınedı... Aǧaştar da tamyrynan qaşyp şyqqysy kep nemese tamyry aǧaştan ketkısı kep jantalasqandai körınedı. Būl ras, tılsız tüsıner tüs ışı, Tüste ǧana osylai bolar. Älde bızdıŋ, ömır – tüs, tüsımız ömır me? Ne ekenın bılmeitın şyǧarmyz. Bız de özımızden qaşyp şyqqymyz keletındei, Äldebır teŋız jaǧasyndamyz, Aǧysy joq, jaqyndaidy, Tolqyny joq, tūnşyqtyrady. "Topan su qaptady, bızdı qūtqaratyn keme bar, Nūhtyŋ kemesı" degen äuenge sıŋgen baiaǧy dauystar, Oǧan aparatyn köp joldardy da aitady, Senemız, sendıredı, Ol Nūh kemesı emes ekenın sezsek te ümıt közın aşamyz. Bızde tek ümıt qana qaldy. Özımdı tüs körıp jatyrmyn dep sendırem, Öŋım bolsa men jyndanǧan şyǧarmyn. Tüsımız – şyn ömır, Ömırımız körgen tüs siiaqty. Eşkım de qūtqarmaidy. *** QYZYL ÖZEN Esımnen ketpeidı, özen jaǧasynda äkemnıŋ, Osy özen basynda balasyna qanjar qadaǧan äke turaly, Bala qanyna myna özen tüsın jūttyrǧanyn estıgenı jaiynda aitqany. Özenge qorqa qaraǧanym... Esımnen ketpeidı, Özen jaǧasyndaǧy sol sättık körınıs. Tolqynǧa qasqaia baǧynǧan özen jiegı. Ötıp jatqan uaqyt pen egız özen özın-özı jūtyp jorǧalap, Ūsaq tolqyndar bır-bırın jetelei jaǧany qarmap, Qorqa qarasaŋ ürıkken, Küle qarasaŋ külgen beinege engenı. Äkeme qaraǧanym... *** JETKIZUŞI Şaǧylǧan qūmyra, synǧan japyraq, Älde köbelektıŋ syŋar qanaty, Olardy bütın körgım keledı, Bala kezıŋde kempırqosaqtyŋ jartysyn ızdegenım siiaqty. Äkem äkesınen qalǧan synǧan zattardy qaita jasap, Şeşem äjesınen qalǧan önerımen jyrtyq şekpen jamaityn. Ekeuıne de qyzyǧa almadym, Olar üirenıp aluymdy jiı aitqan. Men olarǧa tartpadym, Olardyŋ jamap-jasqap qaldyrǧan düniesı tozǧan, Rasy - uaqyt uystap şaşyp jıberdı. Balalaryma şeşem tıkken şekpen jäne Äkem jasaǧan eskı myltyqtyŋ suretın ǧana körsete alamyn. Olar men maqtauyn asyrǧan soŋ ǧana suretke qyzyǧa qaraidy. Soŋǧy kezde tüsımde äkem men şeşem auyldaǧy köpırden ötpekşı bop jürgenı... Köpırge senbeitını, Renışke toly közderıne syzylǧannan... Bırde köpır joq siiaqty, Bırde köpır men bop elesteidı. *** JOLMEN SÖILESU Menı ızdep taptyŋ ba? Men senı ızdep adastym. Babam jürgen jol, Men sendemın be? Qaşan bastaldyŋ? Qaida barasyŋ? Baǧytym qaida özı? Men qaida baramyn? Jiegıŋde qūmǧa öngen bas süiek, Qaŋǧyrǧan qaŋbaǧy siiaqty dalanyŋ. Menı de dəl solai , Etımdı süiegıme ösırmei, Şaş sausaqtarymnan, Qara jerge qadalar tıken ösırıp, Jelkendı jelge ertıp jıbergım kele me? Qaŋbaq qyp, Oralmas uaqyt teŋızıne batyryp. Onsyzda men uaqyt tolqyny soqqan jaǧalaumyn, Uaqyt menı kemırıp tauysady. Nege sendegı tym alys atyrapqa tūman ūiyp, Sonşama mūnarǧa tūnşyǧa tolqidy. Eskı qūlpytas körındı, Jarymyn jer jūtqan, Jazuyn jel jyrtqan, Men oǧan ūzaq qaradym. Jol... Jol, Sen qaida barasyŋ? Men qaida baramyn? Men senı joǧaltyp alǧandai sezınem, Adasyp qalǧandai sezınem, Joǧaltyqym kelmeidı dese de. Men senı ızdeimın adasyp, Sen nenı ızdeisıŋ? Babam qanyn tökken jol, Men sendemın be?? *** ÄŊGIME Dostarymmen şarap ıştım, Mas bolsaŋ dünie möldırep körınedı . Dünienıŋ bərı oi, Oidyŋ bərı söz. Bız aiǧaiǧa bastyq dybysymyz auany syndyra sıŋıp kettı. Qarǧalar, qarǧalar aspanda aǧyp jürıp nege küledı? Qarqyldap külgenı nesı? Bızdı körıp, ömır süre almaitynymyzǧa külkısı keler, Közınen qara tamşy möldırep tögılerdei... ...Teledidarǧa qaraimyz, İran-parsy qyzynyŋ jalaŋaş biıne qol soǧamyz, Türıktıŋ oranǧan qyzyna da. Bızge osylai bərı taŋsyq, Bərın quraǧan qūmşa sıŋırdık, Bərı bızdı quraǧan qūmşa aǧyzyp alyp kettı. Bız aǧyp kettık, Baǧytymyzdy bılmeimız,(«aǧysqa qara» deidı ) Bız eştemege sene almaimyz, Senetın eşteme joq. Senetın kıtap, Dın , Aqyndardyŋ sözderı küştıler müdesınıŋ gülı bop öngen, Oǧy bop atylǧan. Müdde bərın satady , Müddege bərı qūl. Aşsa alaqanynda, Jūmsa jūdyryǧynda. Bızde baǧyt joq , Baǧytymyz tūmannan körınbeidı. Teŋızdı saǧynǧanyn aitty bırı: Iz joq bolsa da, baǧyt sonda ... Bırı: Joldar bızdı adastyruǧa daiyn , jylqylar, tüieler tastama, - dep , Kökke qol jaidy. Qanatyn kesıp qūs asyraityn körşıler turaly aityldy, Bırı qarttyq jaily aita bastaǧanda, Şöldegenımız eske tüstı, Su ışkımız keldı, Bız bərımız ökındık , Bölmede taza sudyŋ az qalǧanyna, Bız şöldedık, Bızde baǧyt joq, Bızde su joq. *** Ertoqym Özen jaǧasynda Arǧy jaǧaǧa öte almai qalǧan qaiyqtyŋ kebın kiıp tozǧan ertoqym qalypty, syŋar üzeŋgını qūşaqqa basyp . Onyŋ qandai bır taqymǧa taq bolyp , qaisy bır arǧymaqqa jarasyp qonǧanyn sezdım. Ony bır jannyŋ jüregındei aialap, jaŋbyr men jelge tigızbei qorǧaǧanyn sezdım. Al endı qadırsız küiınde arǧymaq üstınde bolsa taulardan asatyn ertoqym özennıŋ ar jaǧyna öte almai tozǧan . Men oǧan ūzaq qarap, aldyŋǧy qasyna bas süiep sybyrladym: "Keşır, bızdıŋ arǧymaǧymyz joǧalǧan" dep. Mūrnyma jylqynyŋ isı keldı *** Neopoema Jolauşy, myna jolda küresken ızder, Kımnen qalǧanyn bılmeisıŋ, Kımdıkı ekenın de däl solai. Olar būryn asqaq taulardyŋ da arqasyn qajaǧan, Qajaǧan da jara salǧan, Jaraǧa bızder jol dep at qoidyq. (Jol dep atadyq.) * * * Bızdıŋ ainalamyzda bırın bırı jasyrǧan ızder, Aua dersıŋ bızdı torlaǧan, Sonymen tynystap otyrǧandaimyz. Aspandy japqan, Bızdı de jasyrady. * * * İä, senıŋ anaŋnyŋ da ızı qalǧan, "Nege äke emes" degenıŋdı de bılem. Ökınış mazaǧynan ol da öşken, Basqa bırı öşırgen. Izdı ız jasyrady. Anamyzdy saǧynamyz, Onyŋ beinesı tek baqytty sätter bolyp jüregımızdı jylytady. Onyŋ ızın jüregımızden ızdeimız. * * * Izderge qūmmen gülder qol sozǧan, Qan da, ter de jauǧan. Jaŋbyrdai sorǧalap, Būlttai ūiyǧan. Oǧan kınälı Qūdai emes, Oǧan kınälı Uaqyt emes, Oǧan kınälı saitan emes. * * * Oǧan müsırkei qaraisyŋ, Izge emes, anaŋa emes, Jaŋbyr şaiǧan tas müsın şalǧa, Ol ız üstınde otyrǧan bolar, Onyŋ da ornyna ız tüser. Müsın artynda qaraŋǧy ız tyǧylady, Aldy jaryq, ız köleŋkelerı terbelgen. * * * Gül ūstaǧan qyzdy körgenıŋdı eske al, Jalǧyz gül onyŋ basqan ızıne deiın baqytty körsetetın. Qaita kezıkkende, Sol ızdıŋ körınbeuı saǧynyş oiatady, Senıŋ ǧana enşıŋ emes, joǧaltqanymyz saǧynyştyŋ esıgın jiı qaǧady, Kökıregımızdegı jürek siiaqty. Jetelep ketudı kütedı. * * * Menıŋ dalam – Bırın bırı keskılegen, qaraqotyrlanǧan eskı jarlardyŋ mekenı. Tūlpardyŋ şabysy, Däruıştıŋ kübırı, Qūdaidyŋ aiany kezgen. Taŋ atqanda qara, Keş batqanda qara, Bärıbır olar saǧynyşqa boialyp jatady, Tamyrdai jüregıŋdı oraidy. Joldar, joldar, senı basyp ötu – Jürektı saǧynyşpen oraitynyŋ, Bızdı şaqyratynyŋ auyr. * * * Olar mäŋgı osylai küresedı, Bırın bırı öltıredı, Oǧan kınälı Uaqyt emes, Oǧan kınälı Qūdai emes. Oǧan kınälı saitan emes. *** KİE Sen maǧan qasqyrdy atpa deisıŋ, Bız ūmytqamyz ittı teppeu keregın, Maldy basqa ūrmau keregın, Ūmytqaly qaşan, Əkemız aitqanda, Şeşemız aitqanda, Eske alamyz bərın. Tıptı, bız sender salyp bergen joldardy ūmyt qaldyryp, Joǧaltyp alǧanbyz, Topyraqqa sıŋgen, Jelge ūşqan. Sosyn gül bop ösken olar, Sol gül destesın quyp jol ızdeimız, Gülder solǧan, Gülder sarǧaiǧan, Öitkenı bız keşıktık. Endı bız aŋsaimyz ony, Auyruhanada jatqandai, Bıraq tabalmaimyz Gülge sıŋgen, Jelge ūşqan, Bızde topyraqqa sıŋemız, Jelge ūşamyz, Sol joǧalǧan joldardai.Bauyrjan MAITAI
