Búginde saıası emıgraııada júrgen Qazaqstannyń 1994-97 jyldarǵy premer-mınıstri Ákejan Qajygeldın eldegi saıası-ekonomıkalyq daǵdarysqa baılanysty QR prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevqa hat joldaǵan eken. Koronavırýs indetine qarsy jarııalanǵan karantın merziminde – bir jarym aı kóleminde gazettiń shyǵýy shektelýine baılanysty eks-premerdiń birneshe bastamasyn osy nómirde toptap jarııalaýdy jón kórdik dep jazdy Ermurat Bapı óziniń Feısbýk paraqshasynda. Sonyń biri – Qajygeldın myrzanyń prezıdent Toqaevqa joldaǵan tómendegi haty.
Qurmetti Prezıdent myrza!
Men ekonomıka vıe-mınıstri J. Madıev qolyn qoıyp, sizge bekitý úshin usynǵan «2020–2024 jyldarǵa ınvestıııa tartý jónindegi Ulttyq jospar» degen qujatpen tanysyp shyqtym.
Sońǵy 20 jyldaǵy Nursultan Nazarbaevtyń basqarýyndaǵy bıýrokratııalyq apparat «álem naryǵyn basyp oza ıgerý», «asyra sekirý», «eń úzdik», «jedel damyǵan», «órkendegen», «aldyńǵy qatardaǵy jetekshilikke engen» erekshe janrdy oılap tapty. Sol kezdegi prezıdenttiń Qazaqstandy birese – barys pen jolbarys nemese búrkit pen qyran dep elestetý armany bos qııalǵa aınalyp, óz-ózin jubatýdan ary asa almady.
Kárim Másimov alǵa tartqan «jedel damýdyń klasterleri» esińizde shyǵar? Sodan beri on jyl ýaqyt ótti, osy klasterlerdiń bireýi de joq, qaıda? Osy qııal 2020 jylǵa arnalǵan josparda taǵy da jazylǵan: «Shekaraaralyq óndiristik klasterler qurý múmkindigi úshin taldaý júrgizý...». Naǵyz aqymaqtyq degen osy shyǵar!
Osy jospardyń negizinde bireýler shyn máninde qandaı da bir ınvestıııa alamyz dep júrgenine sený qıyn. Shıkizat baǵasy joǵary bolǵan jyldary sheneýnikter osyndaı qujattardy jeleý etip, «ábden jep úırengen» sheteldik ınvestorlarǵa memleket menshigin ustatyp jiberdi.
Osydan keıingi jalǵasqan daý-damaı, dúnıe-múlikti tárkileý jáne batystaǵy arbıtrajdyq sot isteri – baıypty bıznes ókilderin astanalyq kabınetterden baqyt tabam degen nıetterinen aınytty.
Al álemdik naryqta kóptegen bos ınvestıııa kózderi óte kóp, olar kapıtaldy qoldaný aımaqtaryn izdeıdi. Bul – qazirgi jáne bolashaqtaǵy kásipkerlerdiń urpaqtaryna paıda ákeletin aýqymdy jáne uzaq merzimdi jobalar bolýy kerek.
Qazaqstannyń jemqorlyqqa beıim emes toby batystyq belsendi seriktesterine usynary kóp. Men taıaýdaǵy 10 jylda 85 mlrd dollarǵa deıingi ınvestıııalyq baǵdarlama negizinde eldiń búkil ekonomıkasyn modernızaııalaý josparyn usynamyn. Bul tek qana ınfraqurylymdy damytýǵa salynatyn ınvestıııa! Bul joba eldiń barlyq ındýstrıaldy landshaftyn ózgertedi jáne jańa óndiris salalaryna odan da kóp ınvestıııalar tartýǵa jaǵdaı jasaıdy.
Qazaqstan qaıtadan aımaqtyq munaı bazasy emes, «Eýrazııanyń sheberhanasyna» aınalýy kerek.
Investorlarǵa ádiletsiz nemese sybaılas jemqorlyq jolmen jasalǵan kelisimder negizinde berilgen kóptegen nysandar osy transformaııanyń materıaldyq bazasyna aınalady. Mundaı kelisimder toqtatylýy kerek, múliktik nysandar qazaq memleketiniń ıeligine qaıtarylady.
El úshin qolda bar naqty dálelder kez kelgen sot tóreliginde óz quqyǵyn qorǵaýǵa múmkindik beredi. Alaıda mundaı jaǵdaı oryn almaýy da múmkin: para berýge júgingen korporaııalar daý týdyrmaı, top-menedjerlerdiń aldyńǵy býynynyń kinásin moıyndap, Qazaqstanmen iskerlik qarym-qatynasty saqtaıdy.
Qajet bolǵan jaǵdaıda daý týǵyzatyn mámileler tizimin qaıta qarap, elimizdiń Teńiz jobasyna qatysýy, «MańǵystaýMunaıGazdy» jekeshelendirip, qaıta satý, Kaspıı qaırańy jobalaryndaǵy aktıvterdiń kúmándi túrde berilýi, ýran ken oryndary men sırek kezdesetin qazbalardy satý, sondaı-aq «Qazaqmys» pen «Qazmyryshtaǵy» barlyq operaııalar qaıta qarastyrylýy kerek.
Burynǵy nazarbaevtyq kelisimder ǵana emes, sonymen birge qazirgi ýaqytta úkimettiń jasaǵan keıbir kelisimderi jedel túrde toqtatýdy jáne qosymsha qoǵamdyq talqylaýdy qajet etedi.
Aqshataý ken ornyndaǵy volfram-molıbden ken kózderin sheteldik ınvestorlarǵa eshýaqytta berýge bolmaıdy! Osy jobada Qazaqstanǵa sheteldik jumys kúshin topyrlatyp ákelý kózdelgenin de estidim. Mundaı jobalar tipti Afrıkada da júzege asyp jatqan joq.
«Samuryq-Qazyna» qory Qazaqstanda jańa óndiristik bazany qurýǵa qarajat jumsaı almasa, sol sııaqty «damý ınstıtýttary» dep atalatyn tolyp jatqan basqa keńseler ne úshin qajet?
Qurmetti Prezıdent myrza!
El azamattaryn sheteldik «deldaldardyń» aralasýymen kómekshilik jumysqa tartyp, sátti bolashaǵynan aıyrýǵa bolmaıdy. Biz elimizdi shıkizat eksporttaýshydan – álemdik ekonomıka úshin energııa, taýarlar óndiretin, qyzmet kórsetetin elge aınaldyrýǵa mindettimiz.
Ol úshin qolyńyzǵa tıgen bılikti paıdalanǵanyńyz jón. Bul sizdiń Qazaqstan tarıhyna qosqan úlesińiz bolar edi.
Koronavırýs jáne basqa da qıyndyqtarǵa qaramastan, shynaıy ómir jaqsylyqqa toly, adam ózi bergen ýádelerin oryndaýǵa kirisýi kerek.
Siz áreket etýge daıynsyz ba?
Daıyn bolsańyz, N.Nazarbaevtyń demalysqa shyǵýyn, eldi kúndelikti basqarý jáne saıası partııalardyń isine ártúrli syltaýmen aralaspaýyn talap etetin ýaqyt keldi.
Osy kúnge deıin onyń ózine berilgen kepildikter bir basynan asyp túsedi. Osydan keıin modernızaııalaý baǵdarlamasyn ázirleýshilermen negizgi ıdeıany talqylap, maqsattardy aıqyndaýǵa jol ashylar edi.
Sodan keıin Baǵdarlamany qajetti normatıvtik-quqyqtyq aktilermen qamtamasyz etip, prezıdenttik Jarlyqpen onyń oryndalýyna jaýapty qyzmet kórsetýshiler men uıymdar qurý qamtamasyz etilý tıis. Sonymen birge úkimet (qazirgi nemese odan keıingi) belgilengen ákimshilik tájirıbege sáıkes kúndelikti jumyspen aınalysýdy jalǵastyrady.
Buryn da aıtqan edim: qazirgi jaǵdaıda osy jospardy talqylaýǵa qajetti qaýipsiz baılanys quraldarymyz bar. Men olardy qoldanýǵa daıynmyn.
Memlekettik qyzmet etıkasyn saqtaı otyryp, saıası qysymǵa túspeý úshin, ózimniń úndeýimdi dıplomatııalyq arnalar arqyly taǵy bir ret joldaımyn. Biraq siz mundaı qatynas jasaýdyń shegi taýsylatynyn túsinýińiz kerek.
Qurmetpen,
Ákejan QAJYGELDIN,
London (Ulybrıtanııa),
sáýir 2020 jyl
«DAT». 14.05.2020.
