Ámirjan Qosan: «Belarýs: Táýelsizdik pen taqtalastyń taǵdyrly tańdaýy»

3921
Adyrna.kz Telegram

Belarýs elindegi jaǵdaıǵa búkil álemniń nazary aýǵany ras. Belarýs halqy tabandylyǵy men aýyzbirshiligin kórsete bildi. Áli de sheginer emes.

Osy oraıda «bul eldegi jaǵdaı Qazaqstanǵa qalaı áser etedi, jalpy bizge qandaı da bir qaýpi bar ma, osydan sabaq alǵanymyz jón be álde úlgi alsaq bola ma?», degen suraqtardy saıasattanýshy Ámirjan Qosan myrzaǵa qoıǵan edik.

Belarýstegi prezıdenttik saılaýdan keıingi jaǵdaı Qazaqstanǵa qalaı áser eterin sóz etpesten buryn eki el nesimen uqsas jáne nesimen erekshelenetini týraly aıtsaq.

Qarap otyrsaq, Qazaqstan men Belarýs bir jaǵynan uqsas, ekinshi jaǵynan múldem bólek.

Uqsastyqtary: ekeýi de Sovettik ımperııa quramynda boldy, ekonomıka ınfraqurylymynda, saıası ómir men qoǵamdyq sanada sol totalıtarlyq kezeńniń reıdıvteri áli de saqtalǵan. Eki elde de 90-jyldardyń basynan aýyspaıtyn, avtorıtarly júıe ornyqqan.

Bir geosaıası uqsastyǵy taǵy bar: EAEO men ODKB-nyń beldi de belsendi músheleri retinde is júzinde ekeýi de Reseıge jipsiz baılanǵan.

yrmashylyqtary sol: Sovet Odaǵy qulaǵannan keıin Qazaqstan lıberaldyq, naryqtyq ekonomıka jolyna tússe, Belarýs josparly-dırektıvti júıeni meılinshe saqtap qalýǵa tyrysty (burynǵy kolhoz basshysy Lýkashenkony keıbir synshylarynyń osy kúnge deıin solaı ataýynyń taǵy bir sebebi osy). Belarýs geografııalyq orny jaǵynan resmı túrde eýropalyq el bop sanalady.

Saılaýaldy ahýal de ózgeshe boldy: Belarýste Lýkashenko taǵy da, altynshy ret saılaýǵa tússe, bizde Nazarbaevtyń ornyna basqa tulǵa – «reformalardy qolǵa alamyn» dep jarııalaǵan Toqaev qatysty.

Qazaqstanmen ekonomıkalyq qarym-qatynasyna tıgizer áserine kelsek, Belarýste bolýy múmkin ózgeristerdiń eki jaǵy bar.

Birinshiden, Qazaqstan ekonomıkasy Belarýs ekonomıkasyna sonshalyqty telinip qalmaǵan. Eki el arasyndaǵy taýar aınalymy 900 mln dollarǵa jetpeıdi de. Onyń ústine bizden ol jaqqa eksporttalatyn qazba baılyqtaryna (atap aıtqanda, munaı men metall) Belarýs kez kelgen bılik tusynda zárý bola bermek. Ol el almasa, basqalar alady.

Ekinshiden, Mınskide bılik basynda kim qalsa da, oǵan kim kelse de, ekonomıkalyq ómir, basqa eldermen, sonyń ishinde bizben, baılanystar óz jalǵasyn taba beredi. Ras, jańa bılik kelip, Belarýs EAEO-dan shyǵyp jatsa, osy odaq tarıfterimen keletin taýarlar qymbattap, birlesken kásiporyndardyń jumysynyń qarqyny báseńsýi múmkin. Biraq ol Qazaqstan úshin sonshalyqty qaýipti emes. Óıtkeni Qazaqstannyń EAEO aıasyndaǵy taýar almasýynyń Belarýsqa tıesilisi 3,2 proent qana.

Men bolsam, basqasha sabaqtar týraly aıtar edim.

Ótkende Ýkraına men Grýzııa, búgin Belarýstaǵy revolıýııalar kórsetip otyrǵandaı, kez kelgen ishki saıası kataklızmniń syrtqy saldary bolady. Búginde shyn máninde Mınskige yqpal jasaý úshin halyqaralyq deńgeıde kúres júrip jatyr. Onyń alǵy shebinde – Reseı. Óıtkeni, onyń neoımperııalyq saıasatynyń túpki maqsaty belgili – postsovettik keńistikte óz yqpalyn saqtap qalý. Endi, mine, Lýkashenko jekebas bıligin saqtap qalý úshin óz eliniń Táýelsizdigi sekildi uly muratty tárk etip, qurbandyqqa shalýǵa daıyn ekenin ashyqtan-ashyq kórsetip otyr! Qulannyń qasýyna – myltyqtyń basýy dep, Kreml dál osy jaǵdaıdy óz paıdasyna sheshkisi keletini de kózge uryp tur.

Ishki, sonyń ishinde separatıstik, qaýipteri bar Qazaqstan úshin bul sabaq emeı ne?!

Ekinshi sabaqtyń saıası kúreske qatysy bar. Ol - prezıdent saılaýy kezinde Belarýs oppozıııasynyń bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵaryp, birlik tanytýy. Basqasyn aıtpaǵanda birneshe kandıdat birigip, bir-birin shyn nıetimen qoldap, el yqylasyna ıe boldy. «Anaý pálensheniń, mynaý túgensheniń adamy, bıliktiń shpıony» dep bir-birin qaralap, bir-birine qarsy jumys istegen joq. Ortaq múdde jolynda aýyzbirshilik tanyta bildi. Bul da saıası mádenıettiń joǵary deńgeıdegi bolǵanynyń belgisi boldy. Sóıtip, Belarýstiń antıbıliktik kúshteri áleýetin eseleı túsip, naqty nátıjege qol jetkize bildi. Bizde bolsa, ókinishke oraı, ótken prezıdenttik saılaý kezinde oppozıııa ondaı birlik kórsete almady.

Bul úlken sabaq! Belarýs oppozıııasy saılaýǵa deıin de, odan keıin de, «bas-basyna bı bolmaı», ortaq is-qımyl jasap, degenine jetip jatyr.

Bizde alda parlament saılaýy kele jatyr. Sol kezde Belarýs demokratııalyq kúshteriniń dál osy tájirıbesin biz de meılinshe tıimdi ári utymdy paıdalanýymyz kerek dep sanaımyn!

PS. Dál osy kúnderi Mınskidegi jaǵdaı óte-móte ýshyǵyp jatyr. Tipti azamattyq soǵys bastalyp ketýi yqtımal. Lýkashenko ártúrli syltaýlardy jeleý etip, baǵzy dástúr boıynsha bárin ózine jáne Belarýske qarsy syrtqy kúshterge telip tastaǵysy keledi.

Osy oraıda osydan biraz ýaqyt buryn bir ortalyq telearnanyń «alańǵa shyqqan jurttyń árqaısysyna sheteldik kúshter 100 dollardan úlestirdi» degen bir aqparaty esińe túsip ketedi eken.

«Lýkashenko óz halqyna qarsy qarý qoldana ma, joq pa?» degen saýal kún tártibine shyǵa keldi.

Óz basym, postsovettik keńistikte qyzmetteri qanshama qarama-qaıshylyqqa toly bolsa da, bılikten óz erkimen ketken Elındi, halqy bas kótergende óz otandastaryna qarsy oq atpaǵan Shevardnadze men Aqaevty moıyndaımyn...

Erke Jomart,
“Adyrna” ulttyq portaly

Pikirler