Belarus elındegı jaǧdaiǧa bükıl älemnıŋ nazary auǧany ras. Belarus halqy tabandylyǧy men auyzbırşılıgın körsete bıldı. Älı de şegıner emes.
Osy oraida «būl eldegı jaǧdai Qazaqstanǧa qalai äser etedı, jalpy bızge qandai da bır qaupı bar ma, osydan sabaq alǧanymyz jön be älde ülgı alsaq bola ma?», degen sūraqtardy saiasattanuşy Ämırjan Qosan myrzaǧa qoiǧan edık.
Belarustegı prezidenttık sailaudan keiıngı jaǧdai Qazaqstanǧa qalai äser eterın söz etpesten būryn ekı el nesımen ūqsas jäne nesımen erekşelenetını turaly aitsaq.
Qarap otyrsaq, Qazaqstan men Belarus bır jaǧynan ūqsas, ekınşı jaǧynan müldem bölek.
Ūqsastyqtary: ekeuı de Sovettık imperiia qūramynda boldy, ekonomika infraqūrylymynda, saiasi ömır men qoǧamdyq sanada sol totalitarlyq kezeŋnıŋ residivterı älı de saqtalǧan. Ekı elde de 90-jyldardyŋ basynan auyspaityn, avtoritarly jüie ornyqqan.
Bır geosaiasi ūqsastyǧy taǧy bar: EAEO men ODKB-nyŋ beldı de belsendı müşelerı retınde ıs jüzınde ekeuı de Reseige jıpsız bailanǧan.
Aiyrmaşylyqtary sol: Sovet Odaǧy qūlaǧannan keiın Qazaqstan liberaldyq, naryqtyq ekonomika jolyna tüsse, Belarus josparly-direktivtı jüienı meilınşe saqtap qaluǧa tyrysty (būrynǧy kolhoz basşysy Lukaşenkony keibır synşylarynyŋ osy künge deiın solai atauynyŋ taǧy bır sebebı osy). Belarus geografiialyq orny jaǧynan resmi türde europalyq el bop sanalady.
Sailaualdy ahual de özgeşe boldy: Belaruste Lukaşenko taǧy da, altynşy ret sailauǧa tüsse, bızde Nazarbaevtyŋ ornyna basqa tūlǧa – «reformalardy qolǧa alamyn» dep jariialaǧan Toqaev qatysty.
Qazaqstanmen ekonomikalyq qarym-qatynasyna tigızer äserıne kelsek, Belaruste boluy mümkın özgerısterdıŋ ekı jaǧy bar.
Bırınşıden, Qazaqstan ekonomikasy Belarus ekonomikasyna sonşalyqty telınıp qalmaǧan. Ekı el arasyndaǧy tauar ainalymy 900 mln dollarǧa jetpeidı de. Onyŋ üstıne bızden ol jaqqa eksporttalatyn qazba bailyqtaryna (atap aitqanda, mūnai men metall) Belarus kez kelgen bilık tūsynda zäru bola bermek. Ol el almasa, basqalar alady.
Ekınşıden, Minskıde bilık basynda kım qalsa da, oǧan kım kelse de, ekonomikalyq ömır, basqa eldermen, sonyŋ ışınde bızben, bailanystar öz jalǧasyn taba beredı. Ras, jaŋa bilık kelıp, Belarus EAEO-dan şyǧyp jatsa, osy odaq tarifterımen keletın tauarlar qymbattap, bırlesken käsıporyndardyŋ jūmysynyŋ qarqyny bäseŋsuı mümkın. Bıraq ol Qazaqstan üşın sonşalyqty qauıptı emes. Öitkenı Qazaqstannyŋ EAEO aiasyndaǧy tauar almasuynyŋ Belarusqa tiesılısı 3,2 prosent qana.
Men bolsam, basqaşa sabaqtar turaly aitar edım.
Ötkende Ukraina men Gruziia, bügın Belarustaǧy revoliusiialar körsetıp otyrǧandai, kez kelgen ışkı saiasi kataklizmnıŋ syrtqy saldary bolady. Bügınde şyn mänınde Minskıge yqpal jasau üşın halyqaralyq deŋgeide küres jürıp jatyr. Onyŋ alǧy şebınde – Resei. Öitkenı, onyŋ neoimperiialyq saiasatynyŋ tüpkı maqsaty belgılı – postsovettık keŋıstıkte öz yqpalyn saqtap qalu. Endı, mıne, Lukaşenko jekebas bilıgın saqtap qalu üşın öz elınıŋ Täuelsızdıgı sekıldı ūly mūratty tärk etıp, qūrbandyqqa şaluǧa daiyn ekenın aşyqtan-aşyq körsetıp otyr! Qūlannyŋ qasuyna – myltyqtyŋ basuy dep, Kreml däl osy jaǧdaidy öz paidasyna şeşkısı keletını de közge ūryp tūr.
Işkı, sonyŋ ışınde separatistık, qauıpterı bar Qazaqstan üşın būl sabaq emei ne?!
Ekınşı sabaqtyŋ saiasi küreske qatysy bar. Ol - prezident sailauy kezınde Belarus oppozisiiasynyŋ bır jaǧadan bas, bır jeŋnen qol şyǧaryp, bırlık tanytuy. Basqasyn aitpaǧanda bırneşe kandidat bırıgıp, bır-bırın şyn nietımen qoldap, el yqylasyna ie boldy. «Anau pälenşenıŋ, mynau tügenşenıŋ adamy, bilıktıŋ şpiony» dep bır-bırın qaralap, bır-bırıne qarsy jūmys ıstegen joq. Ortaq müdde jolynda auyzbırşılık tanyta bıldı. Būl da saiasi mädeniettıŋ joǧary deŋgeidegı bolǧanynyŋ belgısı boldy. Söitıp, Belarustıŋ antibilıktık küşterı äleuetın eselei tüsıp, naqty nätijege qol jetkıze bıldı. Bızde bolsa, ökınışke orai, ötken prezidenttık sailau kezınde oppozisiia ondai bırlık körsete almady.
Būl ülken sabaq! Belarus oppozisiiasy sailauǧa deiın de, odan keiın de, «bas-basyna bi bolmai», ortaq ıs-qimyl jasap, degenıne jetıp jatyr.
Bızde alda parlament sailauy kele jatyr. Sol kezde Belarus demokratiialyq küşterınıŋ däl osy täjıribesın bız de meilınşe tiımdı ärı ūtymdy paidalanuymyz kerek dep sanaimyn!
PS. Däl osy künderı Minskıdegı jaǧdai öte-möte uşyǧyp jatyr. Tıptı azamattyq soǧys bastalyp ketuı yqtimal. Lukaşenko ärtürlı syltaulardy jeleu etıp, baǧzy dästür boiynşa bärın özıne jäne Belaruske qarsy syrtqy küşterge telıp tastaǧysy keledı.
Osy oraida osydan bıraz uaqyt būryn bır ortalyq telearnanyŋ «alaŋǧa şyqqan jūrttyŋ ärqaisysyna şeteldık küşter 100 dollardan ülestırdı» degen bır aqparaty esıŋe tüsıp ketedı eken.
«Lukaşenko öz halqyna qarsy qaru qoldana ma, joq pa?» degen saual kün tärtıbıne şyǧa keldı.
Öz basym, postsovettık keŋıstıkte qyzmetterı qanşama qarama-qaişylyqqa toly bolsa da, bilıkten öz erkımen ketken Elsindı, halqy bas kötergende öz otandastaryna qarsy oq atpaǧan Şevardnadze men Aqaevty moiyndaimyn...
Erke Jomart, “Adyrna” ūlttyq portaly
