QR prezidentı Toqaevtyŋ stalindık repressiia qūrbandaryn tolyq aqtau turaly Jarlyǧy jariialanyp, qoǧam talqysyna ūsynyldy. Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn aqtau ısı boiynşa arnaiy memlekettık komissiia qūryldy. Memlekettık komissiia töraǧadan, töraǧanyŋ orynbasarlarynan, hatşydan jäne Memlekettık komissiia müşelerınen tūrady.
Osyǧan orai belgılı jurnalist Serık Äbıkenūly myndai ūsynys aitty.
Prezident Jarlyǧynyŋ jobasy elektrondy ükımet portalynda jariialandy.
Memlekettık komissiianyŋ erejesı men qūramyn bekıtu men jarlyqtyŋ oryndaluyn baqylau prezident äkımşılıgıne jüktelgen. Komissiia prezident janyndaǧy konsultativtık-keŋesşı organ bolady jäne öz qyzmetınde QR Konstitusiiasy men zaŋdaryn basşylyqqa alatyny aitylǧan.
Komissiianyŋ qyzmetıne kelesı funksiialar kıredı:
1) saiasi quǧyn-sürgın jäne zaŋsyz qudalau qūrbandaryna qatysty tarihi ädıldıktı qalpyna keltıru;
2) saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn tolyq zaŋdyq jäne saiasi aqtau üşın zaŋ jobalaryn jäne özge de zaŋǧa täueldı aktılerdı äzırleu jönınde Ükımetke ūsynystar äzırleu jäne engızu;
3) jazyqsyz sottalǧan jäne saiasi quǧyn-sürgınge, ömırı men bas bostandyǧynan aiyruǧa, psihiatriialyq mekemelerde mäjbürlep emdeuge, elden şyǧaruǧa jäne saiasi nanymdar, taptyq, äleumettık, ūlttyq, dıni nemese özge de qatystylyǧy boiynşa qūqyqtar men bostandyqtary özge de şekteulerge ūşyraǧan tūlǧalardy aqtau prosesterın ǧylymi zerdeleu jäne jürgızu ädısnamasyn anyqtau;
4) Qazaqstanda ıs jüzınde aqtalmaǧan saiasi quǧyn-sürgın qūrbandary sanattarynyŋ tolyq tızbesın aiqyndau (onyŋ ışınde: qoldanystaǧy zaŋnamada qamtylmaǧan qūrbandar sanattary; zaŋnamada atalǧan, bıraq ıs jüzınde aqtalmaǧan qūrbandar sanattary);
Qūqyqtyq qana emes, sonymen bırge, saiasi oŋaltuǧa jatatyn quǧyn-sürgın qūrbandary sanattarynyŋ tolyq tızbesın aiqyndau (onyŋ ışınde: Qazaqstannyŋ bostandyǧy, täuelsızdıgı jäne aumaqtyq tūtastyǧy üşın küresuşıler; özderınıŋ ideologiialyq, ǧylymi, şyǧarmaşylyq, ruhani-mädeni qūndylyqtary men senımderı üşın quǧyn-sürgınge ūşyraǧan);
5) komissiia müşelerı, zertteuşıler men ūrpaqtar üşın Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ, Qazaqstan Respublikasy Işkı ıster ministrlıgınıŋ, Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ, prokuratura organdarynyŋ jäne özge de memlekettık mekemelerdıŋ mūraǧattaryndaǧy jabyq qorlardyŋ saiasi quǧyn-sürgınder jönındegı materialdardyŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etu;
6) memlekettık organdardyŋ saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn aqtau mäselelerı jönındegı qyzmetın üilestıru;
7) Qazaqstan Respublikasynda aqtalǧan saiasi quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ qūqyqtaryn qalpyna keltırude ädıstemelık jäne qūqyqtyq kömek körsetu;
8) saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn, onyŋ ışınde Qazaqstannyŋ bostandyǧy, täuelsızdıgı jäne aumaqtyq tūtastyǧy üşın küreste erlık körsetken adamdardy mäŋgı este qaldyru jönındegı memlekettık baǧdarlamany qabyldaudy qamtamasyz etu;
9) aqtalǧandardyŋ qūqyqtaryn qalpyna keltıru mäselelerı boiynşa ötınışter men şaǧymdardy qarau.
Memlekettık komissiiany Qazaqstannyŋ memlekettık hatşysy, iaǧni, Qyrymbek Köşerbaev myrza basqarady. Onyŋ qūramyna ǧalymdar, memlekettık organdardyŋ, ūlttyq jäne memlekettık arhivterdıŋ basşylary, qoǧamdyq ūiymdardyŋ ökılderı kırgızıledı delıngen. Töraǧanyŋ şeşımı boiynşa Memlekettık komissiiaǧa respublikalyq jäne jergılıktı deŋgeidegı sarapşylar, sondai-aq, özge de tūlǧalar engızıluı mümkın.
Jarlyq jobasy qoǧam talqysyna 5 qazanǧa deiın ūsynylady.
"QR prezidentı Q.K. Toqaevtyŋ "Saiasi-quǧyn sürgın qūrbandaryn tolyq aqtau jönındegı memlekettık komissiia turaly" jarlyǧynyŋ jobasy şyǧypty. Komissiiaǧa qoiylatyn bırınşı talap - zaŋsyz qudalauǧa ūşyraǧandardy tolyq aqtau! Osyǧan orai äŋgıme qozǧalǧan mamyr aiyndaǧy "bandylar" turaly oiymdy qaita salyp otyrmyn:
Menıŋ ekı jyldan berı aityp kele jatqan ūsynysym:
Jappai saiasi quǧyn-sürginder qūrbandaryn aqtau turaly
1993 jylǧy 14 säuirdegı Zaŋdy özgertu kerek . Onyŋ 6-baby, äsırese v) tarmaǧy otarşy Sovet ükımetın qorǧaidy.
a) şetelge qaşyp nemese ūşyp ketuden basqa Otandy satudyŋ barlyq formalary; qaruly köterilis nemese qaruly bandylar qūramynda Respublika aumaǧyna revoliusiiaǧa qarsy maqsatta basyp kiru jäne olar jasaǧan kisi öltirulerge, basqa da küş körsetu äreketterine; timiskilik, terrorizm aktısı, büldiru äreketterine qatysu;
b) jai halyq pen äskeri tūtqyndarǧa qatysty küşteu äreketteri, sondai-aq Ūly Otan soǧysy kezinde osyndai äreketter jasauyna basqynşylar men Otanyn satqandarǧa dep beruşilik;
v) qaruly bandylardy ūiymdastyru jäne olar jasaǧan kisi öltirulerge, basqa küşteu äreketterine qatysu.
Mıne, osyndai şym-şytyryq. Aştan ölmeu üşın qolyna qaru alǧan azamattar nege "bandy" boluy kerek, "revoliusiiaǧa qarsy" degen ne söz? Būǧan salsaq 1916-32 jyldary köterılıs jasaǧan qazaqtyŋ bärı bandit. Komissiia osyny eskerse, - deidı jurnalist.
"Adyrna" ūlttyq portaly
