2017 jyly IýNESKO-nyŋ şaqyruymen Türkiiada bır aptalyq jiynǧa qatysqan edım. Alǧaşqy künı bır qalasynyŋ äkımı banket jasap, qonaq qyldy. Sol bankette menı bır närse qatty taŋ qaldyrdy.
Ol ne deisız ǧoi?! Bırınşı bop söz alǧan äkım «qoş keldıŋızder» degennen keiın «Sızder üşın bar önerın salyp, as daiyndaǧan, on sausaǧynan öner tamǧan, tamaǧy bal tatityn» degen sekıldı nebır teŋeudı kelıstıre otyryp, ortaǧa bas aspazdy şaqyrdy. Qyryqqa jetpegen jıgıt eken. Jūmys kiımımen şyǧa keldı. Tanystyrdy, jer-kökke siǧyzbai äbden maqtady, halyqqa şapalaq ūrǧyzdy. Endı, baryn salyp baqty äkım. Men otyrmyn, ışımnen: «talai banketke bardyq, talai jerdıŋ dämın tattyq. Pısırse ne bolypty, ädettegı tamaq qoi, sonşa maqtaǧany nesı» dep. Sol bankette qanşa önerpaz öner körsetıp jür. Olardyŋ bırın de öitıp maqtamady.
Qaraŋyzşy, aspazyn erekşe qadırlep, azǧantai ǧana eŋbegın joǧary baǧalap jatyr. Endı, osyndai qūrmetten soŋ türık ashanasy älemdı jaulamaǧanda qaitedı?! Qai elge barsaq ta, äsırese europada türık ashanasyn ızdep ketetınımız jasyryn emes qoi?!
Taǧy bırde Ankarada kele jatsam, bır ashananyŋ syrtyna «Adanadan eŋ mäşhür sorpaşy keldı» dep jazyp qoiypty. Adanalyqtar ashana ısıne şeber keledı. Sodan ba, el aǧylyp baryp, kezekke tūryp sorpa ışıp jatty.
Mūny nege aityp otyrmyn? Olar eŋbek adamyn erekşe qadırleidı eken, äsırese, auylşaruaşylyǧy salasynyŋ mamandaryn. Olardyŋ ärbır ısın baǧalaidy. Sol sebeptı şyǧar, halqynyŋ köbı eŋbekke qaiyl, beinetkeş. Öskeleŋ ūrpaq ta solarǧa elıkteidı. Memleket tarapynan da qoldau erekşe. Nätijesınde öndırısı damyp, örkendep jatyr. Maqtaǧanym emes, közımızdıŋ körgenı osy.
Al, bızde şe? Sahnaǧa şyqqannyŋ, auzyn aşqannyŋ bärı jūldyz. Oǧan soŋǧy kezde haip quǧandar qosyldy. Qoǧamnyŋ eŋ qadırlısı de, eŋ ardaqtysy da solar bop qaldy. Qysqasy, qolymen emes, auzymen oraq orǧandy baǧalaitynymyz ökınıştı. Adamnyŋ maŋdai terınıŋ de, oi eŋbegınıŋ de qūny eskerusız qalyp jatady. Sol sebeptı şyǧar, öskeleŋ ūrpaq änşı bolǧysy kep tūrady, haip quǧysy keledı. Ǧylym men eŋbekke ūmtylatyn jastar az.
Soŋǧy kezde Qyzylordada bolǧan ekı jaǧdai osyny jazuǧa sebep boldy. Bırınşısı, ötkende käsıpker Marat Sarsenbai aǧamyz feisbukta jariialaǧan bır video. Körgen boida köŋılım tüstı. Videoda orylǧan kürıştıkte bır tabyn siyr jaiylyp jür. Qūdai-au, ol degen kürışşılerdıŋ bır-ekı kündık emes, ala jazdaiǧy maŋdai terı ǧoi?! Oryp qoiyp, endı jinap alam dep otyrǧanda, būl taza qiianat emes pe?! Sonda şaruanyŋ eŋbegı eş, tūzy sor bolǧany ma?! Ol siyrlardy qamaityndai nemese iesıne aiyppūl töleterdei kürışşılerdıŋ qūqyǧy joq. Sonda olar ne ıstemek?! Jalpy, bız kısınıŋ aqysyn jegennıŋ, eŋbegıne qiianat jasaǧannyŋ zardabyn sezıne bermeimız-au deimın. Kesırı özıne bolmasa da, ūrpaǧyna tietını aqiqat. Tarihta dälel köp oǧan.
Ekınşısı, Asqar Toqamaǧambetov aulyndaǧy oqiǧa. Jer dauynyŋ soŋynda ala jazdai ösırgen egının jinau mūŋ boldy. Qaisysy dūrys bolsa da, nätijesınde beinetkeş eldıŋ qadırı kettı. «Eŋbek» ūtyldy.
11 ǧasyrda jazylǧan J.Balasaǧūnnyŋ «Qūtadǧu bılıgınde» egınşıler turaly aitylady. Olardyŋ jany ızgı, maŋaiyna jaqsylyǧy mol, ısıne adal deidı. Qybyrlaǧan jändıkten bastap, ūşqan qūs, januar, adam, qysqasy bärıne paidasy mol. Memleketke äkeletın paidasy tıptı orasan eken. Sondyqtan, memleket qyzmetkerıne egınşılermen körkem mämılede bolyp, olardyŋ qūqyǧyn qorǧaudy tapsyrady.
Tarih taǧylymy da, ömır zaŋdylyǧy da bızge eŋbek adamyn qadırleudıŋ, eŋbektı baǧalaudyŋ maŋyzdy ekenın körsetıp otyr. Eger öndırıs damyp, öskeleŋ ūrpaq eŋbekqor bolsyn desek, tögılgen terdıŋ haqysyn jemei, beinetkeş eldı baǧalauymyz kerek.
Bekarys NŪRİMANOVTYŊ jazbasynan.
Foto aşyq derekközden alyndy.Ūqsas jaŋalyqtar
