Keşe Almaty qalasy Işkı saiasat basqarmasynyŋ qoldauymen «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı 1916 jylǧy ūlt azattyq köterılıstıŋ 100 jyldyǧyna orai, «Alaş arystary ūlt-azattyq köterılıs tūsynda» degen taqyryppen döŋgelek üstel ötkızdı.
Jalpy «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı ūiymdastyrǧan döŋgelek üstelderge ärtürlı salanyŋ ökılderı qatystyrylyp keledı. Būl joly Şämek Tıleubaev, Raşid Orazov, Berık Äbdıǧali jäne taǧy basqa tarihşy ǧalymdardyŋ qatysuymen ötken döŋgelek üstelge «Nūr Otan» partiiasy «Jas Otan» jastar qanaty men «Jasyl El» mausymdyq ūiymdarynyŋ müşelerı jinaldy. Döŋgelek üstel barysynda jastar 1916 jylǧy köterılıs kezındegı Alaş kösemderınıŋ ūstanymdaryn kökeilerıne tüiıp, türlı saualdarǧa jauap alyp qaitty.
Tarihşy Berık Äbdıǧalievtyŋ baiandamasynan üzındı keltıreiık. Bırınşı düniejüzılık soǧysqa jūmysşy retınde adam beru kerek pe, joq pa degen mäsele töŋıregınde qazaq qoǧamy men ziialylarynyŋ özı bölındı. Alǧaşynda orys bilıgı qara jūmysqa jarty jylǧa şaqyrdy, sol üşın aiyna 1,5 rubl aqşa tölep tūramyz dedı. Qara jūmys degende, tek iaidanda okop qazu emes, sonymen bırge soǧysqa soldat bolyp ketken orys jūmysşylary men şarualarynyŋ oryndaryna zauyt-fabrikter men egıs alqaptaryna da jūmys ısteuge de şaqyrdy. Osylaişa, qazaqtar Donbass şahtalarynda, basqa da käsıporyndarda, tıptı, Qazan men Mäskeu vokzaldarynda jük tasuşy bolyp jūmys ıstedı. Al maidanǧa ketken qazaqtarǧa keletın bolsaq, Älihan Bökeihanov siiaqty Alaş ziialylarynyŋ bastamasymen Batys maidanǧa 13,5 myŋ qazaq azamaty kettı. Qalǧan maidandarǧa qanşa adam ketkenı belgısız. Kerek deseŋız, Bökeihanov soǧysta jürgen qazaqtarmen jūmys ısteitın bölım aşyp, özı bastap, ony Mırjaqyp Dulatov siiaqty azamattar qoldap, bärı bırıgıp, maidanǧa baryp jürdı, qazaqtarǧa aǧartu jūmystaryn jürgızıp otyrdy. Sol kezde ūlt ziialylary «Qazaq» gazetın şyǧaryp, «Maidanǧa baraiyq, üireneiık. Orys halqy qinalyp jür. Bır jaǧynan, kömekteseiık, ekınşı jaǧynan, täjıribe jinaiyq, keiın ol özımızge kerek bolady» dep gazet arqyly ūran tastady. Köbısı olardy tüsınbei, «satqyn», «orystyŋ tyŋşysy» dep aiyptap, maidanǧa adam jıberuge qarsy şyqty. 1916 jylǧy Ūlt-azattyq köterılıs sonyŋ negızınde tuyndady. Bıraq, sonymen bırge, Alaş arystarynyŋ ündeuıne qūlaq asyp, bıraz aimaqtardyŋ azamattary maidanǧa attanyp jatty. Jaŋaǧy 13,5 myŋ adam sonyŋ aiǧaǧy.
Şara barysynda dästürlı änşıler J. Qūjimanov, E. Nūrhanov, J. Saqaevtar «On altynşy jyl» (Samaltau), «Alaş marşy», «Jıgıtter» änderın äuelete şyrqady.
Jasūlan Nauryzälı
«Adyrna» ūlttyq-enografiialyq bırlestıgınıŋ müşesı
Tarihşy Berık Äbdıǧalievtyŋ baiandamasynan üzındı keltıreiık. Bırınşı düniejüzılık soǧysqa jūmysşy retınde adam beru kerek pe, joq pa degen mäsele töŋıregınde qazaq qoǧamy men ziialylarynyŋ özı bölındı. Alǧaşynda orys bilıgı qara jūmysqa jarty jylǧa şaqyrdy, sol üşın aiyna 1,5 rubl aqşa tölep tūramyz dedı. Qara jūmys degende, tek iaidanda okop qazu emes, sonymen bırge soǧysqa soldat bolyp ketken orys jūmysşylary men şarualarynyŋ oryndaryna zauyt-fabrikter men egıs alqaptaryna da jūmys ısteuge de şaqyrdy. Osylaişa, qazaqtar Donbass şahtalarynda, basqa da käsıporyndarda, tıptı, Qazan men Mäskeu vokzaldarynda jük tasuşy bolyp jūmys ıstedı. Al maidanǧa ketken qazaqtarǧa keletın bolsaq, Älihan Bökeihanov siiaqty Alaş ziialylarynyŋ bastamasymen Batys maidanǧa 13,5 myŋ qazaq azamaty kettı. Qalǧan maidandarǧa qanşa adam ketkenı belgısız. Kerek deseŋız, Bökeihanov soǧysta jürgen qazaqtarmen jūmys ısteitın bölım aşyp, özı bastap, ony Mırjaqyp Dulatov siiaqty azamattar qoldap, bärı bırıgıp, maidanǧa baryp jürdı, qazaqtarǧa aǧartu jūmystaryn jürgızıp otyrdy. Sol kezde ūlt ziialylary «Qazaq» gazetın şyǧaryp, «Maidanǧa baraiyq, üireneiık. Orys halqy qinalyp jür. Bır jaǧynan, kömekteseiık, ekınşı jaǧynan, täjıribe jinaiyq, keiın ol özımızge kerek bolady» dep gazet arqyly ūran tastady. Köbısı olardy tüsınbei, «satqyn», «orystyŋ tyŋşysy» dep aiyptap, maidanǧa adam jıberuge qarsy şyqty. 1916 jylǧy Ūlt-azattyq köterılıs sonyŋ negızınde tuyndady. Bıraq, sonymen bırge, Alaş arystarynyŋ ündeuıne qūlaq asyp, bıraz aimaqtardyŋ azamattary maidanǧa attanyp jatty. Jaŋaǧy 13,5 myŋ adam sonyŋ aiǧaǧy.
Şara barysynda dästürlı änşıler J. Qūjimanov, E. Nūrhanov, J. Saqaevtar «On altynşy jyl» (Samaltau), «Alaş marşy», «Jıgıtter» änderın äuelete şyrqady.
Jasūlan Nauryzälı
«Adyrna» ūlttyq-enografiialyq bırlestıgınıŋ müşesı
