Soŋǧy jyldary tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy tötenşe jaǧdailardyŋ köbeigenın baiqauǧa bolady. Mysaly, qys ailarynda boran, ört oqiǧalary jiı tırkeletın bolsa, köktem şyǧa qar suynyŋ eruınen paida bolatyn tasqyn su jiı orny alyp jatady, jazda dala örtı köp tırkelude. Köp jaǧdaida būl klimattyŋ özgeruı jäne özge de sebeptermen bailanystyrylady.
Osyndai qauıp-qaterdı boldyrmau maqsatynda elımızde tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu men ıs-qimyldary jönınde ūzaq merzımdı baǧdarlama daiyndalǧan. Tötenşe jaǧdaidyŋ aldyŋ alu mäselesı elımız täuelsızdık alǧan alǧaşqy jyldary-aq qolǧa alyndy. Mysaly 1993 jyly Elbasynyŋ tabiǧi jäne tehnogendık sipattaǧy türlı apattardyŋ alyn alu jäne zardaptaryn joiu jönındegı qosymşa şaralar turaly qaulysy şyqty.
Onda önerkäsip apattary, tabiǧi zilzaladan tuyndaityn tötenşe jaǧdailarǧa jol bermeu jäne olardyŋ zardaptarynan keletin şyǧyndy azaitu mäseleleri memlekettik saiasat jürgizudiŋ basym salasy dep sanalsyn, delıngen. Būǧan qosa Qazaqstan Respublikasy memlekettik basqaru organdarynyŋ jäne şaruaşylyq jürgizuşi subektileriniŋ basşylary adamdardyŋ ömiri men densaulyǧyn qorǧau, ekonomikanyŋ memlekettik sektorynyŋ ekonomikalyq äleuetin saqtau jöninde uaqtyly şaralar qabyldamaǧany üşin jeke-dara jauap beredi, dep taiǧa taŋba basqandai jazylǧan.
Bügıngı künı zaman özgerıp, tehnologiia atauly qaryştap damyǧan saiyn, adamzatqa tönetın qauıptıŋ türlerı de küşeimek. Sondyqtan halyqty türlı qaterden, oqys jaǧdailardan saqtandyru maqsatynda būqaralyq aqparat qūraldaryn paidalanu jäne sol arqyly tötenşe jaǧdai kezınde dūrys äreket etu, zardap şekkenderge alǧaşqy kömektı körsetu täsılderın üiretudıŋ maŋyzdy ekenı belgılı. Qazırgı būl täsıl sättı qoldanyla bastady. Mysaly aua-raiynyŋ özgerısterın, boluy mümkın türlı jaǧdailardy eskertıp, saqtandyratyn SMS-habarlamalar jüiesı keŋ qoldanyla bastady.
Elbasy N.Ä.Nazarbaevtyŋ «Qazaqstan - 2050» strategiiasy qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda, älemnıŋ eŋ damyǧan 30 memlekettıŋ qataryna kıru üşın – elımızdegı tötenşe jaǧdailardan halyqty jäne aumaqty qorǧau jüiesın de älemdık standarttarǧa sai jasau qajettıgı, ol üşın zaman talap etıp otyrǧandai, bükıl Qazaqstan azamattaryn Azamattyq qorǧau salasy boiynşa oqytyp, būqaralyq aqparat qūraldary arqyly ügıt – nasihat jūmystaryn jüielı türde jürgızu kerektı aitylǧan. Bügınde elımızdıŋ Tötenşe jaǧdailar jönındegı komitetı apattardyŋ aldyn alu maqsatynda barynşa jūmys ısteude.
Mäselen, 2017 jylǧy tasqyn kezeŋıne Azamattyq qorǧaudyŋ memlekettık jüiesınıŋ küşterı men qūraldaryn basqaru organdarynyŋ äzırlıgı turaly anyqtamadda 5,6 şaqyrym qorǧau bögenı jöndelıp, 4,5 şaqyrym salyndy, 13,5 şaqyrym jaǧalaudy nyǧaitu jäne 23,2 şaqyrym özen arnasynyŋ tübın tereŋdetu, 5,2 ş su tasuy qauıptı özen arnasyn tüzetu jäne keŋeitu jasaldy, 456 avtomobil joldary men köpırlerı astyndaǧy, 33 temır joldar men köpırler astyndaǧy su ötkızu qūbyry tazartylypty.
Būǧan qosa halyqty oqytu jäne qūlaqtandyru jürgızılude. Televiziia boiynşa 72 söz söileu, radioda 587, baspa basylymdarynda 192 söz söileu ūiymdastyrylǧan körınedı.
2016 jyly Almaty qalasynyŋ äkımdıgı halyqty qūlaqtandyru jüielerın ışınara jaŋǧyrtty, oǧan 77 dauys zoraitqyş qūrylǧysyn ornatu kırdı. Oŋtüstık Qazaqstan oblysynda ūjymdyq qūlaqtandyru jüielerınıŋ 13 jinaǧy jäne 11 elektrlık sirena ornatyldy. Aqmola oblysynyŋ äkımdıgı 2 elektrlık sirenany jäne audandyq buyndaǧy qūlaqtandyrudyŋ 2 jüiesıne jabdyq satyp aldy.
«Saqtansaŋ - saqtaimyn» degen qazaqtyŋ naqyl szöı bar. Bügınde apattyŋ aldyn alu üşın eldı qūlaqtandyru maqsatynda elımızdıŋ arnaiy mamandary türlı şaralardy atqaryp, är türlı joldaryn qarastyruda. Türlı qysqa broşiuralar men beine eskertuler daiyndalǧan. Mäselen, el aumaǧynyŋ 60 paiyzyn şöl dala sanalatyn dala örtı turaly jäne onyŋ sebepterı jaily arnaiy videoda köptegen aqparattar bar.
«Apat aityp kelmeidı» degen qanatty sözdıŋ astarynda ülken män bar. Sondyqtan, qandai tötenşe jaǧdai bolmasyn, bızdıŋ eldıŋ azamattary öz bılımderın jetıldırudı azamattyq boryşy sanasa artyq bolmas.
D.Amanjolūly,
“Adyrna” ūlttyq portaly
