h-indeks - būl ǧalymnyŋ, sondai-aq onyŋ ǧylymi jariialanymdarynyŋ qanşalyqty salmaqty ekendıgın, sılteme jasau barysynda avtordyŋ ǧylymi deŋgeiın körsetetın düniejüzılık ǧylymi körsetkışterdıŋ bırı.
h-indeksı körsetkışterın qalyptastyru ǧylymi jariialanymdardyŋ özektılıgın körsetedı. Sonymen bırge älemnıŋ jetekşı universitetterınıŋ stependiiasyn aluda, ǧylymi taǧylymdamalarynan ötude h-indeksınıŋ maŋyzy zor. Būl körsetkış basqa elderdegı universitetterge baryp därıs oqu barysynda da esepke alynady. Mūny keide Hirş indeksı nemese Hirş Sany dep te ataidy.
Ǧalymnyŋ h-indeksı qalai anyqtalady?
h-indeksı qalai paida bolady?
Ǧalymnyŋ h-indeksı jariialanǧan ǧylymi jariialanymdaryna, onyŋ basqa basylymdarda keltırılgen sıltemelerı men däieksözderınıŋ sanyna qarai anyqtalady. Būl jerde bırneşe faktorǧa män beruımız kerek.
A jaǧdaiynda: ǧalymnyŋ jariialanǧan ǧylymi maqalasynyŋ mazmūny;
V jaǧdaiynda: ǧalymnyŋ tanymaldylyǧy, bır sözben aitqanda, aty-jönı;
S jaǧdaiynda: jariialanǧan basylymnyŋ bedelı;
D jaǧdaiynda: basylymdy şyǧaratyn universitet, ǧylymi ortalyqtyŋ bedelı.
Qysqaşa taldap ötsek.
A jaǧdaiy basym rol atqarady. Ǧylymi maqalaŋyzdyŋ mazmūny qonymdy, talaptarǧa sai, zertteu ädısterı anyqtalǧan, qatesız, ärı belgılı bır salanyŋ özektı tūstaryn taldai otyryp, jazylǧan bolsa, būl basqalardyŋ köp sılteme jasauyna jol aşady.
V jaǧdaiy: ǧalym öz salasynda belgılı bır jaŋalyq aşqan bolsa, onyŋ eŋbekterın mysalǧa aluǧa köbı tyrysatyny sözsız.
S jaǧdaiy: älemdık ǧylymi basylymdar qanşalyqty köp bolsa da, ärbır salada aldyŋǧy orynǧa şyqqan sanauly basylymdar bar. Būl basylymdar zertteu ädısterı aiqyn, ärı teoriiaǧa sai eŋbekterdı jariialaidy.Mūndai ǧylymi jurnaldyŋ atauy atalǧanda-aq, onda jariialanǧan maqala mazmūny salmaqty ekendıgıne kümänımız bolmaidy.
D jaǧdaiyn bärımız jaqsy tüsınemız. Mysaly, Kembridj universitetı basylymdary desek, ǧylymi reitingısı joǧary ekendıgı belgılı.
Demek, bügıngı künı A jäne S jaǧdailary, äsırese gumanitarlyq ǧylymdar mamandary üşın tiımdı.
h-indeksı qalai paida bolady?
Ǧalymnyŋ jariialanymyna qanşalyqty jiı sılteme jasalsa, h-indeksı paida bola bastaidy.
Būl jerde eskeretın bır jaǧdai bar, eger sızdıŋ jariialanymyŋyz mysaly, social science / education nemese art and humanities basylymynyŋ bıreuınde jariialandy delık. Al sılteme engineering jurnalyndaǧy bır maqalaǧa jasaluǧa bolmaidy. H indeksı bır salada jūmys ısteitın ǧalymdardy salystyruda, ǧylymi deŋgeiın anyqtauǧa köp kömektesedı. Sılteme jasau är salada är türlı.
Bır ǧalymnyŋ 3 maqalasy bar delık. Bırınşı maqalasyna 11, ekınşı maqalasyna 9, üşınşı maqalasyna 5 sılteme nemese däieksöz jasalsa, onda ol ǧalymnyŋ h-indeksı 2-ge teŋ bolady. Sol sebeptı ǧalymnyŋ qanşa maqalasy bolsa, h-indeksı de sonşalyqty bolady degen ūǧym bolmauy kerek.
Mysaly, bır maqalaŋyzǧa 10 ret däieksöz keltırılse, onda sızdıŋ h-indeksıŋız 1-ge teŋ bolady. Eger 10 maqalaŋyz bolyp, ärqaisysyna 1 –den däieksöz nemese sılteme keltırılse, onda da h-indeksıŋız 1-ge teŋ. Būl turaly tolyǧyraq aldaǧy uaqytta seminarymyzda aitatyn bolamyz.
Eŋ bastysy, ǧylymi jariialanymdaryŋyzdyŋ mazmūny özektı mäselelerdı qamtysa, sızdıŋ maqalaŋyzǧa sol salanyŋ bılıktı mamany sılteme keltırmeuı mümkın emes.
Arai JÜNDIBAEVA,
filosofiia (PhD) doktory,
lingvist, ädebiet zertteuşısı
