El auzynda qazaq oqymystylary aitty degen sözder az emes. Belgılı ǧalym, etnograf A. Seidımbek qūrastyrǧan tarihi tūlǧa, asqan oqymysty äl-Farabi babamyzdyŋ tapqyr sözderın nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz
Äbu Nasr äl-Farabi (Mūhammed ibn Mūhammed ibn Uzlaǧ Tarhani) – Aristotelden keiın düniejüzılık bılım men mädeniettıŋ ekınşı ūstazy atanǧan danyşpan, oişyl, ensiklopedist ǧalym. Äl-Farabi Syrdariia boiyndaǧy Otyrar qalasynda 870 jyly tuyp, Şam (Damask) qalasynda 950 jyly dünie salǧan. Otyrar qalasyn arabtar Farab dep ataǧan. Osyǧan bailanysty ūly ūstaz Farabi (äl-Farabi) dep atalǧan. Mahmūd Qaşqari özınıŋ «Diuani lūǧat at-türk» atty äigılı eŋbegınde «Farab qalasynyŋ türıkşe atauy – Qaraşoqy» dep jazady.
Al, arabtyŋ H ǧasyrda ömır sürgen äigılı saiahatşy-geograf ǧalymy Äbu-l-Qasym ibn Haukal özınıŋ «Saiahattar men memleketter» degen eŋbegınde «būl şahar – ataqty filosof äl-Farabidıŋ tuǧan jerı» dep körsetedı.
Äl-Farabi zamanynda islam mädenietınıŋ damyp, örkendeuıne arab, parsy halyqtary siiaqty türkı jūrty da eleulı üles qosty. Sonyŋ jarqyn bır aiǧaǧy – Qazaq dalasynan şyqqan äl-Farabi. Äl-Farabi sauatyn Otyrar qalasynda aşqanymen, odan ärı tynymsyz ızdenıp, Baǧdat, Mysyr, Şam, Haleb qalalarynda bılımın jetıldırgen. Öz zamanyndaǧy bılım, ǧylym, öner salalarynyŋ bärınde de öşpes ız qaldyra bılgen. Ol – astronomiia, astrologiia, matematika, logika, muzyka, därıgerlık, tabiǧat ǧylymdary, sosiologiia, lingvistika, poeziia-ritorika, filosofiia siiaqty ǧylym salalary boiynşa jüzden astam ǧylymi traktat jazǧan ǧalym.
Qazaq halqy äl-Farabidei danyşpan jerlesın laiyqty maqtan tūtady. Qazaqstandaǧy eŋ ırgelı oqu orny – Almatydaǧy ūlttyq universitet äl-Farabi esımımen atalady.
* * *
Bır künı älde kım Äbu Nasr äl-Farabige tamaşa bolyp tolysa pısken almany körsetıp, saual qoiypty: «Osy almanyŋ bıtım-bolmysyndaǧy jaqsy qasiet ne? Tüsı me, şyryny ma, dämı me, älde bıtımı me?» Sonda äl-Farabi: «Bärınen de onyŋ ūryǧy tamaşa. Öitkenı, osy almanyŋ özı sol ūryqtan ösıp şyqqan jäne odan bükıl baq paida boldy ǧoi!» – dep jauap bergen eken.
* * *
Tarihşy Mūhammed Husaini eŋbegınde Farabi ömırıne qatysty mynadai bır qyzyq jaidy baiandaidy. Äl-Farabi bırde Damaskıdegı (Siriia) şyǧys bazaryn aralap kele jatyp, terlep-tepşıp etık tazalap otyrǧan balaǧa közı tüsedı. – Balaqan, osynşa qinalyp, maŋdai terıŋdı tökkende künıne qanşa dirham (aqşa) tabasyŋ? – deidı Farabi. Sonda bala: – Ekı-aq dirham, – deidı mūŋaiyp. Ūly ǧalym balany aiap ketedı de, özıne kün saiyn Saif ad-Daula jıberıp tūratyn tört dirhamdy beredı. Keiınırek sol bala Farabidıŋ eŋ jaqsy şäkırtterınıŋ bırı bolǧan eken.
* * *
Äl-Farabi Baǧdatqa kelgende oǧan Halifa Mūqtadid ibn-Muaffak äl-Billah (892-902) bylai dep sūraq qoiady: – Osy senı oqudyŋ tübıne jetıptı dep estıdım, sonda sen köp bılesıŋ be, älde Aristotel köp bıle me? Sonda äl-Farabi: − Eger men onyŋ zamanynda ömır sürgen bolsam, şübäsız onyŋ üzdık şäkırtterınıŋ bırı bolǧan bolar edım, – dep jauap bergen eken.
* * *
Ǧylymnyŋ mänı turaly äŋgıme örbıgen bır otyrysta äl-Farabige «Danyşpan kım?» degen sūraq qoiylypty. Sonda äl-Farabi: – «Danyşpan kım?» degen sūraqqa men aldyndaǧy ömırın ūmytpaǧan kısı dep jauap berer edım. Menıŋ aldym – tūŋǧiyq. Bügın halifanyŋ qadırmendı qonaǧy retınde tördemın. Eger synyqtan syltau şyqsa, erteŋ kördemın ǧoi. Ǧylym men sopylyq bırıne bırı qarama-qarsy närse. Ǧylym – şyndyq, sopylyq – sūmdyq. Būl – aqiqat, – degen eken. Būl kez Baǧdat halifasy Mūttaqidan äl-Farabidıŋ zäbır körıp, quǧynǧa tüsıp, bas sauǧalap jürgen kezı bolsa kerek.
* * *
Joly tüsıp, tuǧan jerı Otyrarǧa qaita oralǧan bır şaqta äl-Farabi töŋıregıne el balalaryn jinap, olardy oqytudy niet etedı. Keşıkpei-aq, ǧūlama jerlesınıŋ aldyn köruge jinalǧan şäkırtterdıŋ sany köbeie tüsedı. Sondai künderdıŋ bırınde bır jas bala sabaqqa kelgende, onyŋ atyn sūrasa, aitpaidy. Jas şäkırt ekı qolyn kökıregıne basyp, taǧzym etıp tūryp bylai deidı:
– O, qadırlı ūstazym, öz esımımdı özım atai almauyma men jazyqty emespın. Ata-anam bıle tūra maǧan sız siiaqty ūly adamnyŋ atyn qoiypty. Osy atym üşın talai ret opyq jedım. Bıreuler – qandai jaqsy esım, Ekınşı ūstazǧa ūqsasaŋ igı dese, endı bıreuler – qoraşyl töbettı börbasar atasa da tazy bolmas dep, mazaq etedı.
– Jaqsy, balam, esımıŋ Äbu-Nasr eken, odan ärı qalai edı? – dep sūraidy Farabi.– Osyǧan İsmail Hammedūly degendı qossaŋyz bolady.
– Dūrys, – deidı Farabi, – Äbu Nasr İsmail bin Hammed. Bır Äbu-Nasr oqytty, ekınşı Äbu-Nasr oqydy, onda tūrǧan ne bar. Bır Jauhariden (Ǧabbas bin Said äl-Jauhari Otyrardan Baǧdatqa barǧan matematik, astronom, Bäit el-Hikmette professor bolǧan) oqydym, ekınşı jauharidı oqyttym dep, men de aityp jüreiın. Ömırıŋ ūzaq bolǧai! Balam, Ǧabbas Jauharimen qandai jaqyndyǧyŋ bar?
– Ol kısı babammen – tuajat eken, äkemmen – jürejat, menımen – tumaijat bolady. Bızdıŋ arǧy babalarymyz – atalas, tıpten, qūlajat – bır auyl ekenbız. Jazǧy jailauymyz bır, taipamyz – qaŋly. Nege ekenın bılmeimın, köbınese qypşaq deitının estıp jürmın, − deptı şäkırt bala. Äl-Farabiden oqyǧan osy bala keiın körnektı ǧalym bolady. Baǧdatta ūstazdyq etıp, «Syhaq fi-l-lūǧat» degen kıtap jazady. Osy eŋbegı arab tılınıŋ köptegen keiıngı sözdıkterıne negız bolady. Äbu-Nasr İsmail bin Hammed äl-Jahari (937-1003 jyldar şamasy) öz zamanynyŋ belgılı qairatkerı de bolǧan.
* * *
Baǧdat halifasy Harun äl-Raşid aqyndyq öner saiysy men oqymystylardyŋ oi örelestıruın meilınşe jaqsy körgen adam eken. Köptegen el basqaruşylar ūly halifaǧa elıktep ötken.
Bırde äl-Raşid saraiynda ädettegıdei oi men önersüier qauymnyŋ bas qosuy bolyp jatady. Būl bas qosu räsımın, eŋ qūrmettı orynǧa jaiǧasqan sūltan Seif äl-Däulet basqaryp otyrsa kerek. Bır kezde habarşy aiaǧynyŋ ūşymen basyp jaqyndap keledı de, saraiǧa Mūhammed äl-Farabidıŋ kelıp tūrǧanyn habarlaidy.
– Esımı tanys qoi, danyşpandy kırgızıŋder! – dep ämır beredı sūltan. Äbu-Nasr äl-Farabi zalǧa täjım etpesten kırgende jinalǧan jūrt daǧdaryp qalady.
– Kelıp otyruyŋyzdy ötınemın, – deidı sūltan.
– O, ūly ämırşı, qai jerge otyraiyn? – deidı äl-Farabi.
– Mūnda ärkım özıne laiyq orynǧa otyrady, – dep tıl qatady sūltan. Mūhammed äl-Farabi sūltanǧa jaqyndap kelıp, onyŋ ärırek yǧysuyn ötınıptı. Ämırşınıŋ saqşylary tıksınıp qalady. Sūltan qonaǧyna ornyn bosatyp beredı de, qyzmetşılerın tynyştandyryp, saraidyŋ qūpiia tılınde bylai deidı:
– Eger būl şynymen-aq ūly ǧūlama bolsa, keşırım jasaiyq. Olai bolmai şyqsa jazasyn tartady. Sabyr saqtaŋdar! Sonda Mūhammed äl-Farabi jymiyp küledı de:
– Aitqanyŋyz jön, ämırşım, sabyrlylyq ärqaşan da danyşpandar men qūdırettılerdıŋ ülesıne tigen, – dep, jaŋaǧy qūpiia tılde jauap qatady.
– Sız būl qūpiia sarai tılın qaidan bılesız? – dep taŋyrqaidy sūltan.
– Men jetı tıl bılemın, – deidı Mūhammed äl-Farabi.
– O, sözdıŋ qadırın bıletın ūstazym, onda söz basy sızde bolsyn, qūlaǧymyz sızde! – degen eken sūltan Seif äl-Däulet.
* * *
Tuǧan jerden şalǧaiǧa jürıp, bar ömırın ǧylym-bılımge sarp etken äl-Farabi qartaiǧan şaǧynda öz elınıŋ keruen-kıre tartyp jürgen adamdaryn kezdestırıp qatty tolqidy. El-jūrttyŋ hal-jaǧdaiyn täptıştep sūrap, köŋıl ornyqtyrǧan soŋ, qoştasarda özınıŋ jan serıgı – «qypşaq» dep atalatyn dombyrasynyŋ betıne: «Ainalaiyn atam qypşaq, Tuǧan jerım saǧyndym. Öz atyŋa, ürmetıŋe Qaida jürsem tabyndym!» – dep jazyp, tuǧan jerı men elıne sälemdeme belgı retınde berıp jıbergen eken deidı.
* * *
Bır joly ämır saraiynda äkımder, ǧalymdar men önerpazdar bas qosqan syr-sūhbat keşı ötıp jatsa kerek. Osy keşke jūpynylau kiıngen äl-Farabi tap bolady da, eleusız ǧana bır şetten oryn alady. Nebır tapqyr söz saiystary bolyp, nebır arqaly öner türlerı debele qozdyrǧan kezde jiyndy basqaruşy: – Qonaqtyŋ qandai önerı bar eken? – dep äl-Farabige tıl qatady. Sonda äl-Farabi özı jasaǧan «Qypşaq» dep atalatyn dombyrasyn qorjynynan alyp, qūlaǧyn küilep tarta jöneledı. Alǧaşqyda ortekedei oinaqtaǧan erke küi jinalǧan jūrttyŋ bärın küldırıp, elıktırıp äketkendei bolady. Mūnan ärı dombyrasyn basqaşa küilep, sūŋqyldata zarlatqanda tyŋdauşy qauymnyŋ ärqaisysy öz basyndaǧy qaiǧy-mūŋmen qauyşqandai, közderıne jas alypty deidı. Kelesı bır tynysta, qypşaq-dombyranyŋ qūlaq küiı qoŋyr sazǧa auysyp, janǧa rahat ünmen besıktei terbegende tyŋdauşylar maujyrap, qalǧi bastaidy. Sol kezde «Būl küilerdı tartqan – qypşaq äl-Farabi» dep bır paraq qaǧazǧa jazypty da, äl-Farabi saraidan şyǧyp jüre bergen eken deidı.
* * *
Şyǧys ämırlerınıŋ bırı äl-Farabidı saraiyna arnaiy şaqyryp, mynandai saual qoiady: – Ua, Ekınşı ūstaz, menıŋ memleketımnıŋ bolaşaǧy qandai küide bolmaq? Boljalyŋdy estıgım keledı, − deidı. Sonda äl-Farabi: – Elıŋnıŋ bolaşaǧyn bılgıŋ kelse, maǧan jastaryŋdy körset, sonsoŋ aityp bereiın, − degen eken.
Al, arabtyŋ H ǧasyrda ömır sürgen äigılı saiahatşy-geograf ǧalymy Äbu-l-Qasym ibn Haukal özınıŋ «Saiahattar men memleketter» degen eŋbegınde «būl şahar – ataqty filosof äl-Farabidıŋ tuǧan jerı» dep körsetedı.
Äl-Farabi zamanynda islam mädenietınıŋ damyp, örkendeuıne arab, parsy halyqtary siiaqty türkı jūrty da eleulı üles qosty. Sonyŋ jarqyn bır aiǧaǧy – Qazaq dalasynan şyqqan äl-Farabi. Äl-Farabi sauatyn Otyrar qalasynda aşqanymen, odan ärı tynymsyz ızdenıp, Baǧdat, Mysyr, Şam, Haleb qalalarynda bılımın jetıldırgen. Öz zamanyndaǧy bılım, ǧylym, öner salalarynyŋ bärınde de öşpes ız qaldyra bılgen. Ol – astronomiia, astrologiia, matematika, logika, muzyka, därıgerlık, tabiǧat ǧylymdary, sosiologiia, lingvistika, poeziia-ritorika, filosofiia siiaqty ǧylym salalary boiynşa jüzden astam ǧylymi traktat jazǧan ǧalym.
Qazaq halqy äl-Farabidei danyşpan jerlesın laiyqty maqtan tūtady. Qazaqstandaǧy eŋ ırgelı oqu orny – Almatydaǧy ūlttyq universitet äl-Farabi esımımen atalady.
* * *
Bır künı älde kım Äbu Nasr äl-Farabige tamaşa bolyp tolysa pısken almany körsetıp, saual qoiypty: «Osy almanyŋ bıtım-bolmysyndaǧy jaqsy qasiet ne? Tüsı me, şyryny ma, dämı me, älde bıtımı me?» Sonda äl-Farabi: «Bärınen de onyŋ ūryǧy tamaşa. Öitkenı, osy almanyŋ özı sol ūryqtan ösıp şyqqan jäne odan bükıl baq paida boldy ǧoi!» – dep jauap bergen eken.
* * *
Tarihşy Mūhammed Husaini eŋbegınde Farabi ömırıne qatysty mynadai bır qyzyq jaidy baiandaidy. Äl-Farabi bırde Damaskıdegı (Siriia) şyǧys bazaryn aralap kele jatyp, terlep-tepşıp etık tazalap otyrǧan balaǧa közı tüsedı. – Balaqan, osynşa qinalyp, maŋdai terıŋdı tökkende künıne qanşa dirham (aqşa) tabasyŋ? – deidı Farabi. Sonda bala: – Ekı-aq dirham, – deidı mūŋaiyp. Ūly ǧalym balany aiap ketedı de, özıne kün saiyn Saif ad-Daula jıberıp tūratyn tört dirhamdy beredı. Keiınırek sol bala Farabidıŋ eŋ jaqsy şäkırtterınıŋ bırı bolǧan eken.
* * *
Äl-Farabi Baǧdatqa kelgende oǧan Halifa Mūqtadid ibn-Muaffak äl-Billah (892-902) bylai dep sūraq qoiady: – Osy senı oqudyŋ tübıne jetıptı dep estıdım, sonda sen köp bılesıŋ be, älde Aristotel köp bıle me? Sonda äl-Farabi: − Eger men onyŋ zamanynda ömır sürgen bolsam, şübäsız onyŋ üzdık şäkırtterınıŋ bırı bolǧan bolar edım, – dep jauap bergen eken.
* * *
Ǧylymnyŋ mänı turaly äŋgıme örbıgen bır otyrysta äl-Farabige «Danyşpan kım?» degen sūraq qoiylypty. Sonda äl-Farabi: – «Danyşpan kım?» degen sūraqqa men aldyndaǧy ömırın ūmytpaǧan kısı dep jauap berer edım. Menıŋ aldym – tūŋǧiyq. Bügın halifanyŋ qadırmendı qonaǧy retınde tördemın. Eger synyqtan syltau şyqsa, erteŋ kördemın ǧoi. Ǧylym men sopylyq bırıne bırı qarama-qarsy närse. Ǧylym – şyndyq, sopylyq – sūmdyq. Būl – aqiqat, – degen eken. Būl kez Baǧdat halifasy Mūttaqidan äl-Farabidıŋ zäbır körıp, quǧynǧa tüsıp, bas sauǧalap jürgen kezı bolsa kerek.
* * *
Joly tüsıp, tuǧan jerı Otyrarǧa qaita oralǧan bır şaqta äl-Farabi töŋıregıne el balalaryn jinap, olardy oqytudy niet etedı. Keşıkpei-aq, ǧūlama jerlesınıŋ aldyn köruge jinalǧan şäkırtterdıŋ sany köbeie tüsedı. Sondai künderdıŋ bırınde bır jas bala sabaqqa kelgende, onyŋ atyn sūrasa, aitpaidy. Jas şäkırt ekı qolyn kökıregıne basyp, taǧzym etıp tūryp bylai deidı:
– O, qadırlı ūstazym, öz esımımdı özım atai almauyma men jazyqty emespın. Ata-anam bıle tūra maǧan sız siiaqty ūly adamnyŋ atyn qoiypty. Osy atym üşın talai ret opyq jedım. Bıreuler – qandai jaqsy esım, Ekınşı ūstazǧa ūqsasaŋ igı dese, endı bıreuler – qoraşyl töbettı börbasar atasa da tazy bolmas dep, mazaq etedı.
– Jaqsy, balam, esımıŋ Äbu-Nasr eken, odan ärı qalai edı? – dep sūraidy Farabi.– Osyǧan İsmail Hammedūly degendı qossaŋyz bolady.
– Dūrys, – deidı Farabi, – Äbu Nasr İsmail bin Hammed. Bır Äbu-Nasr oqytty, ekınşı Äbu-Nasr oqydy, onda tūrǧan ne bar. Bır Jauhariden (Ǧabbas bin Said äl-Jauhari Otyrardan Baǧdatqa barǧan matematik, astronom, Bäit el-Hikmette professor bolǧan) oqydym, ekınşı jauharidı oqyttym dep, men de aityp jüreiın. Ömırıŋ ūzaq bolǧai! Balam, Ǧabbas Jauharimen qandai jaqyndyǧyŋ bar?
– Ol kısı babammen – tuajat eken, äkemmen – jürejat, menımen – tumaijat bolady. Bızdıŋ arǧy babalarymyz – atalas, tıpten, qūlajat – bır auyl ekenbız. Jazǧy jailauymyz bır, taipamyz – qaŋly. Nege ekenın bılmeimın, köbınese qypşaq deitının estıp jürmın, − deptı şäkırt bala. Äl-Farabiden oqyǧan osy bala keiın körnektı ǧalym bolady. Baǧdatta ūstazdyq etıp, «Syhaq fi-l-lūǧat» degen kıtap jazady. Osy eŋbegı arab tılınıŋ köptegen keiıngı sözdıkterıne negız bolady. Äbu-Nasr İsmail bin Hammed äl-Jahari (937-1003 jyldar şamasy) öz zamanynyŋ belgılı qairatkerı de bolǧan.
* * *
Baǧdat halifasy Harun äl-Raşid aqyndyq öner saiysy men oqymystylardyŋ oi örelestıruın meilınşe jaqsy körgen adam eken. Köptegen el basqaruşylar ūly halifaǧa elıktep ötken.
Bırde äl-Raşid saraiynda ädettegıdei oi men önersüier qauymnyŋ bas qosuy bolyp jatady. Būl bas qosu räsımın, eŋ qūrmettı orynǧa jaiǧasqan sūltan Seif äl-Däulet basqaryp otyrsa kerek. Bır kezde habarşy aiaǧynyŋ ūşymen basyp jaqyndap keledı de, saraiǧa Mūhammed äl-Farabidıŋ kelıp tūrǧanyn habarlaidy.
– Esımı tanys qoi, danyşpandy kırgızıŋder! – dep ämır beredı sūltan. Äbu-Nasr äl-Farabi zalǧa täjım etpesten kırgende jinalǧan jūrt daǧdaryp qalady.
– Kelıp otyruyŋyzdy ötınemın, – deidı sūltan.
– O, ūly ämırşı, qai jerge otyraiyn? – deidı äl-Farabi.
– Mūnda ärkım özıne laiyq orynǧa otyrady, – dep tıl qatady sūltan. Mūhammed äl-Farabi sūltanǧa jaqyndap kelıp, onyŋ ärırek yǧysuyn ötınıptı. Ämırşınıŋ saqşylary tıksınıp qalady. Sūltan qonaǧyna ornyn bosatyp beredı de, qyzmetşılerın tynyştandyryp, saraidyŋ qūpiia tılınde bylai deidı:
– Eger būl şynymen-aq ūly ǧūlama bolsa, keşırım jasaiyq. Olai bolmai şyqsa jazasyn tartady. Sabyr saqtaŋdar! Sonda Mūhammed äl-Farabi jymiyp küledı de:
– Aitqanyŋyz jön, ämırşım, sabyrlylyq ärqaşan da danyşpandar men qūdırettılerdıŋ ülesıne tigen, – dep, jaŋaǧy qūpiia tılde jauap qatady.
– Sız būl qūpiia sarai tılın qaidan bılesız? – dep taŋyrqaidy sūltan.
– Men jetı tıl bılemın, – deidı Mūhammed äl-Farabi.
– O, sözdıŋ qadırın bıletın ūstazym, onda söz basy sızde bolsyn, qūlaǧymyz sızde! – degen eken sūltan Seif äl-Däulet.
* * *
Tuǧan jerden şalǧaiǧa jürıp, bar ömırın ǧylym-bılımge sarp etken äl-Farabi qartaiǧan şaǧynda öz elınıŋ keruen-kıre tartyp jürgen adamdaryn kezdestırıp qatty tolqidy. El-jūrttyŋ hal-jaǧdaiyn täptıştep sūrap, köŋıl ornyqtyrǧan soŋ, qoştasarda özınıŋ jan serıgı – «qypşaq» dep atalatyn dombyrasynyŋ betıne: «Ainalaiyn atam qypşaq, Tuǧan jerım saǧyndym. Öz atyŋa, ürmetıŋe Qaida jürsem tabyndym!» – dep jazyp, tuǧan jerı men elıne sälemdeme belgı retınde berıp jıbergen eken deidı.
* * *
Bır joly ämır saraiynda äkımder, ǧalymdar men önerpazdar bas qosqan syr-sūhbat keşı ötıp jatsa kerek. Osy keşke jūpynylau kiıngen äl-Farabi tap bolady da, eleusız ǧana bır şetten oryn alady. Nebır tapqyr söz saiystary bolyp, nebır arqaly öner türlerı debele qozdyrǧan kezde jiyndy basqaruşy: – Qonaqtyŋ qandai önerı bar eken? – dep äl-Farabige tıl qatady. Sonda äl-Farabi özı jasaǧan «Qypşaq» dep atalatyn dombyrasyn qorjynynan alyp, qūlaǧyn küilep tarta jöneledı. Alǧaşqyda ortekedei oinaqtaǧan erke küi jinalǧan jūrttyŋ bärın küldırıp, elıktırıp äketkendei bolady. Mūnan ärı dombyrasyn basqaşa küilep, sūŋqyldata zarlatqanda tyŋdauşy qauymnyŋ ärqaisysy öz basyndaǧy qaiǧy-mūŋmen qauyşqandai, közderıne jas alypty deidı. Kelesı bır tynysta, qypşaq-dombyranyŋ qūlaq küiı qoŋyr sazǧa auysyp, janǧa rahat ünmen besıktei terbegende tyŋdauşylar maujyrap, qalǧi bastaidy. Sol kezde «Būl küilerdı tartqan – qypşaq äl-Farabi» dep bır paraq qaǧazǧa jazypty da, äl-Farabi saraidan şyǧyp jüre bergen eken deidı.
* * *
Şyǧys ämırlerınıŋ bırı äl-Farabidı saraiyna arnaiy şaqyryp, mynandai saual qoiady: – Ua, Ekınşı ūstaz, menıŋ memleketımnıŋ bolaşaǧy qandai küide bolmaq? Boljalyŋdy estıgım keledı, − deidı. Sonda äl-Farabi: – Elıŋnıŋ bolaşaǧyn bılgıŋ kelse, maǧan jastaryŋdy körset, sonsoŋ aityp bereiın, − degen eken.
"history.kz"
