Oqyrmandy zaŋ salasyndaǧy jaŋalyqtar men özgerısterden habardar etu maqsatynda «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty Qyzylorda oblystyq sotynyŋ töraǧasy Nūryşev Qambar Jūmabaiūlymen boldy.
- Qambar myrza, Qyzylorda oblystyq sotynyŋ ūjymymen qandai biık belesterdı baǧyndyrdyŋyzdar? Qai jetıstıkterıŋız erekşe ärı maŋyzdy bolyp sanalady?
- Qyzylorda oblystyq soty ūjymy sot törelıgın ädıl, kedergısız, aşyq jüzege asyru baǧytynda jūmys jasap keledı. Özderıŋızge belgılı, ötken jyly koronavirus ındetınıŋ taraluyna bailanysty elımızde karantindık şekteuler jariialanyp, azamattardyŋ ömırı men densaulyǧyn qorǧau maqsatynda sot jūmysy onlain rejimıne köştı. Sol uaqytta sot otyrystarynyŋ barlyǧy mobildı baǧdarlamalardyŋ kömegımen qaşyqtan jürgızıldı.
Talap aryzdar, ötınışter men şaǧymdar «Sot kabinetı» elektrondy servisı arqyly qabyldandy. Qazırgı taŋda sot kabinetın paidalanu sottyŋ da, sotqa jügıngen tūlǧalardyŋ da uaqyty men jūmysyn azaityp otyr. Azamat nemese onyŋ zaŋdy tūlǧasy özınıŋ uaqyty men qarajatyn jūmsamai, üiınen talap aryz jıberse, ol elektrondy türde sottyŋ bazasyna tüsedı. Sot qyzmetkerı daiyn elektrondy türde tüsken aryzdy tırkeidı. Ol üşın qūjattardy skanerden ötkızıp, bazaǧa salyp jatpaidy, öitkenı barlyǧy daiyn tüsedı. Mūndai jaŋaşyldyqtar qazırgı uaqytta sot jüiesınıŋ azamattarmen bailanysyn nyǧaityp, tiımdılıgın körsetıp otyr.
Bügıngı taŋda elımızdıŋ sot salasynda engızılıp jatqan aqparattyq tehnologiialar sottardyŋ jūmysyn jeŋıldetıp qana qoimai, halyqpen kerı bailanys ornatuda joǧary körsetkışter körsetıp, jūmys sapasynyŋ artuyna septıgın tigızdı.
Elektrondy sot törelıgın ıske asyru halyqtyŋ sotqa degen senımın, sot törelıgıne qoljetımdılıgın, onyŋ aşyqtyǧyn jäne jariialylyǧyn arttyru retınde tanylady. Sot jüiesın jaŋartuǧa baǧyttalǧan jaŋaşyldyqtar jüielı jüzege asyp, sottar zamanaui tehnologiialarmen jūmys jasaudy keŋınen qolǧa aldy.
Alǧaşqy uaqytta jūmystyŋ qalai jürgızıletınıne qatysty sūraqtary bolǧany ras. Degenmen, bırlesken jūmystyŋ arqasynda bız onlain jūmys jasau täjıribesın qalyptastyrdyq. Būl – bızdıŋ eŋ basty jetıstıkterımızdıŋ bırı dep esepteimın.
Sonymen qatar, sot ǧimarattary paidalanuǧa berılıp, keibır audandardyŋ sot ǧimarattary kürdelı jöndeuden ötkızıldı. Sottardyŋ materialdyq-tehnikalyq bazasy jaŋartyldy.
Mūnyŋ barlyǧy sot törelıgın kedergısız jüzege asyru maqsatynda jasalyp otyrǧan şaralar.
- Soŋǧy bes jylda qandai oŋ özgerıster oryn aldy?
Qyzylorda oblysy sottarynda bırqatar sot-qūqyqtyq reformasy ıske asyryldy.
2018 jyly Joǧarǧy Sot töraǧasy J.Asanov «Sot törelıgınıŋ jetı tüiını» atauymen alǧa naqty maqsat qoidy. Sot jüiesın damytudaǧy baǧyttalǧan joba jetı baǧytty qamtidy. Olar: «Mınsız sudia», «Ülgılı sot», «Ädıl prosess», «E-SOT», «Oŋtaily orta», «Sapaly nätije», «Tatulasu: sotqa deiın, sotta» jobalary.
Ärqaisysyna toqtalyp öter bolsaq, mınsız sudia – täuelsız sot törelıgınıŋ halyqaralyq standarttary negızınde qazaqstandyq qoǧamnyŋ sūranysyna sai, joǧary käsıbi sot korpusyn qalyptastyrudy qamtidy. Joba Ūlt josparynyŋ 17-19 qadamdaryn sudia lauazymyna kandidattardy ırıkteu mehanizmın, Sot törelıgı akademiiasy qyzmetın, sondai-aq sudialardyŋ eseptılıgı men jauapkerşılıgı institutyn jetıldıru jolymen odan ärı ıske asyruǧa baǧyttalǧan.
«Ülgılı sot» - sottardyŋ qyzmetın baǧalau, jūmysty oŋtaily ūiymdastyru, servisterdıŋ sapasy, sot personaly mäselelerımen jäne tiıstı materialdyq-tehnikalyq qamsyzdandyru, sot jüktemesımen jäne resurstardy oŋtaily paidalanumen tyǧyz bailanysty. 2020 jylǧa deiın sot törelıgı jüiesıne halyqtyŋ senımın arttyrudy qamtamasyz etetın sottardy basqarudyŋ tiımdı jüiesın qūruǧa basymdyq berıledı.
«Ädıl prosess» - ädıl jäne bırızdı sot prkatikasyn qūrudy, prosestık äreketterdıŋ aşyqtyǧyn jäne oŋtailandyruyn, sot räsımderınıŋ jedeldılıgın jäne jariialylyǧyn qamtasyz etu būl jobanyŋ basym baǧyttarynyŋ bırı.
«Sapaly nätije» men «Ädıl prosess» jobalary aiasynda sot şeşımderın tüsındıru qolǧa alyndy. Sot prosesı aiaqtalǧan tūsta ıske töraǧalyq etuşı sudia şeşımdı tüsındırıp şyǧady. Sondai-aq qoiylǧan sūraqtarǧa tolyq jauap beredı.
Kelesı baǧyt ol - «E-SOT» dep atalady. Jalpy sot jüiesın sifrlandyru boiynşa ülken jūmys atqaryldy. Bırqatar jobalar ıske asyryldy. Elektrondyq sot törelıgınıŋ bazalyq komponentterı qūryldy. Degenmen IT qyzmetkerlerımen qanaǧattanuşylyq deŋgeiı halyq arasynda da, sot jüiesı ışınde de jetkılıktı joǧary emes. Sot jüiesınıŋ IT qyzmetterıne joǧary qanaǧattanuşylyq deŋgeiıne jetu sot tarapynyŋ basty maqsaty.
«Oŋtaily orta» - halyqtyŋ naqty qajettılıkterın qanaǧattandyru üşın qoǧam men sottar arasyndaǧy tiımdı qarym-qatynas ornatudy közdeidı.
«Sapaly nätije» - däleldı sot aktılerı, ötınışterge jauaptar sot bilıgınıŋ bedelın nyǧaituǧa, qoǧamnyŋ sotqa degen senımın qalyptastyruǧa septıgın tigızedı. Sot aktılerınıŋ mındettılık küşın qamtamasyz etu mäselesı maŋyzdy jäne özektı. Sot aktısınıŋ bedelın, sot ısın jürgızuge qatysuşylardyŋ sotqa jügınu nätijesımen qanaǧattanu deŋgeiın köteredı.
«Tatulasu: sotqa deiın, sotta» - bügınde tatulasu arqyly ısın sotqa deiın jetkızbei oŋtaily şeşu täsılı qolǧa alyndy. Sotqa jetkızbei, ıstı qarap, ekı tarapty bırıktırıp, kelıstıretın boldy. Oilap qarasaŋyz, būl jobanyŋ tiımdılıgı köp. Bastysy sotqa jügınetın ıster sany azaiady. Arnaiy mediatorlar öz jūmysyn jürgızıp keledı.
«Sot törelıgınıŋ jetı tüiını» jobasy 2020 jylǧa deiıngı sot jüiesın damytu tūjyrymdamasynyŋ negızın qūrady. Ol sot jüiesın jaŋa damu deŋgeiıne köteruı tiıs. Tūtastai alǧanda, atalǧan jobalardyŋ negızgı ortaq mındetı – qoǧamnyŋ sottarǧa degen senımın arttyru. Eŋ bastysy bügınde osy jetı jobanyŋ negızınde sot jüiesın odan ärı damytu, sot törelıgıne senımdı arttyryp, sot törelıgınıŋ ädıldıgın, jauapkerşılıgın arttyru baǧytynda jūmystar atqaryluda.
- Karantin rejimı sot prosesıne kedergı keltırıp jatqan joq pa?
- Karantin kezınde ıs qarau asa qiyndyq keltırmedı. Sebebı, elımızdıŋ sot jüiesınde elektrondy tehnologiialardy qoldanu täjıribesı būrynnan qalyptasyp,«E-SOT»jobasymen sot jüiesın sifrlandyru boiynşa ülken jūmystar atqarylǧan. Bırqatar jobalar ıske asyrylyp, elektrondyq sot törelıgınıŋ bazalyq komponentterı qūrylǧan. 2020 jyldyŋ 16 nauryzynan bastap bügıngı künge deiın barlyq ıster onlain qaraluda. Iаǧni, sottar ısterdı onlain qarauǧa daiyn boldy.
Bügıngı künı sot prosesterıne azamattar men zaŋdy tūlǧalar «virtualdy», iaǧni «TrueConf», «Skype», «WhatsApp» mobildı qosymşalary arqyly qatysyp jatyr.
Al, keibır taraptar bastapqyda qarsy bolyp, ıster bırneşe apta, tıptı bırneşe ai toqtamda bolsa keiınnen üirendı. Isterdı onlain qaraǧan özderıne de tiımdı ekenın taraptar tüsındı.
- Sotqa, zaŋǧa bailanysty aqparattardyŋ aşyqtyǧy, qoljetımdılıgı qandai deŋgeide? Halyqpen kerı bailanys qanşalyqty jiı ornatylady?
- Sot jüiesınıŋ aldynda tūrǧan maqsattarynyŋ bırı – sot jūmysyn barynşa aşyq, halyqqa qoljetımdı etu.
Qazırgı äleumettık jelılerdıŋ keŋ damyǧan uaqyty ekenı belgılı. Osy oraida, sot jüiesıne uaqyt talabyna sai aqparattardy jedel jetkızu maqsatynda äleumettık jelılerdegı jūmystardy jandandyruǧa basa köŋıl bölıngen. Qazırgı taŋda Qyzylorda oblysynyŋ sottarynyŋ äleumettık jelelerdegı paraqşalary sot qyzmetıne qatysty aqparattar tūraqty türde jariialanyp otyr
Qyzylorda oblystyq sotynyŋ resmi veb-saity (http://kzl.sud.kz/) osy maqsattarǧa jetu üşın sottyŋ jariialylyǧyn arttyruǧa, sot bilıgı abyroiyn nyǧaituǧa, saladaǧy atqarylyp jatqan jūmystardyŋ nätijelerı jaily habardar etuge baǧyttalǧan. Sonymen bırge, Instagram (https://www.instagram.com/qyzylorda_oblystyq_soty/), Youtube (https://www.youtube.com/channel/UC1JoUC0LhMlFzHPJT4The0A), Facebook (https://www.facebook.com/groups/853119821449913/), Telegram (https://t.me/kzlsud)jelılerınde de oblystyq sottyŋ resmi paraqşalary bar.
- Qos tarap dauly mäselelerdı mediasiialyq jolmen şeşıp, beibıt kelısımge keletın jaǧdailar jiı kezdese me? Osy jolmen qanşa mäsele öz şeşımın tapty?
- Qyzylorda oblysy sottarynda 2020 jyldyŋ 12 aiyndamediasiia tärtıbımen1064 azamattyq ıs, 593 äkımşılık ıs, 151 qylmystyq ıs, 23 ıs partisipativtık räsım tärtıbımen, 225 ıs tatulasu kelısımmen qaraldy.
Aita ketetın jait, qazaq tūrmysynda jerge, jesırge, malǧa, qūnǧa qatysty dau-damailar köp bolǧan. Taraptar daulasyp, toqtamǧa kele almaǧanda, olar biler sotyna jügıngen. Dana qariialarymyz aşuǧa boi aldyryp, kelısımge kele almai tūrǧan adamdarǧa tura sözdı tauyp aityp, qol alystyryp, özara bıtımge keltırgen. Būl qazaq qoǧamynda auzy dualy aqsaqaldardyŋ orny erekşe ekenın, ülkendı syilau, sözge toqtau syndy adami qasietterdıŋ biık tūratynyn körsetedı.
Daulardy köneköz qariialardyŋ dana sözımen şeşu bügıngı künı mediasiia qyzmetı, biler keŋesterı arqyly jüzege asyryluda. Täuelsız Qazaqstannyŋ sot jüiesınde olar daulardy sotqa deiın şeşudıŋ balamaly türı retınde qoldanylyp keledı. Soŋǧy jyldary taraptardyŋ tatulasu kelısımımen şeşıletın ısterdıŋ sany respublika kölemınde artty. Būl halyq arasynda daulardy sotpen emes, bıtımmen şeşu mädenietınıŋ qalyptasyp kele jatqanyn, sözge toqtau, ülkenderdı qūrmetteu syndy qūndylyqtardyŋ älı de joiylmaǧanyn körsetedı.
Mediasiianyŋ maqsaty – qos tarapty da qanaǧattandyratyn şeşımge qol jetkızu jäne taraptardyŋ daulasuşylyq deŋgeiın tömendetu. Soǧan säikes, daulardy sotqa deiın şeşu erıktılık, mediasiia taraptarynyŋ teŋ qūqylyǧy, mediatordyŋ täuelsızdıgı men beitaraptylyǧy, mediasiia räsımıne aralasuǧa jol bermeuşılık, qūpiialyq qaǧidattary negızınde jürgızıledı. Daulardy sotqa deiın şeşu kezınde mediator taraptardan, memlekettık organdardan, özge de zaŋdy, lauazymdy jäne jeke tūlǧalardan täuelsız bolady. Taraptardy bıtımgerşılıkke keltıretın mediator beitarap boluǧa, mediasiiany ekı taraptyŋ müddesı üşın jürgızuge jäne taraptardyŋ teŋ qatysuyn qamtamasyz etuge tiıs. Qazırgı taŋda elımızdıŋ sot jüiesınde medasiia qyzmetı qazaq dalasyndaǧy dana qariialar men biler dästürınıŋ jalǧasy retınde qalyptasty. Osylaişa, qara qyldy qaq jaryp, daudy şeşudıŋ tura jolyn aityp, adamdyq qasiettı joǧary qoiuǧa, är uaqytta da sabyrly boluǧa jäne el bırlıgın saqtauǧa ündeitın babalar ǧūrpy älı künge deiın özınıŋ özektılıgın joiǧan joq deuge tolyq negız bar.
- Qoǧamda keleŋsızdıkter, äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar, qylmys oryn almas üşın, olardyŋ aldyn alu üşın qanşalyqty jiı brifingter men döŋgelek üstelder ūiymdastyrasyzdar?
- Sot salasynyŋ basym baǧyttarynyŋ taǧy bırı – qoǧammen tyǧyz bailanys ornatu, halyqpen kerı bailanys jasau, aşyq dialog bolyp tabylady. Būl rette Qyzylorda oblysynyŋ sottary būqaralyq aqparat qūraldaryna arnalǧan brifingter men döŋgelek üstelderdı qajettılıgıne qarai ötkızıp otyrady. Iаǧni, sot salasyndaǧy jaŋaşyldyqtar halyq nazaryna būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ ökılderımen ötkızılgen şaralar arqyly jetkızılıp otyr.
- Sot jüiesındegı sybailas jemqorlyqqa qarsy qandai ıs-qimyldar jürgızılıp jatyr?
- Sybailas jemqorlyqqa qarsy mädeniet - ruhani mädeniettıŋ maŋyzdy bölıgı. Qazaqstan Respublikasynyŋ «Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl turaly» Zaŋynda sybailas jemqorlyqqa qarsy mädeniettı qalyptastyru sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl subektılerınıŋ qoǧamda sybailas jemqorlyqqa tözbeuşılıktı körsetetın qūndylyqtar jüiesın saqtau jäne nyǧaitu boiynşa öz qūzyretı şegınde jüzege asyru retınde tüsınıledı.
Sybailas jemqorlyq - kün tärtıbınen tüspeitın, ünemı köterılıp kele jatqan mäsele. Osy oraida, Qyzylorda oblysynyŋ sottarynda tūraqty türde sybailas jemqorlyqtyŋ qauıptı dert ekenın tüsındıruge, aldyn aluǧa şaqyratyn ıs-şaralar, seminar sabaqtary, bırlesken döŋgelek üstelder ötkızılıp kele jatqanyn aita ketuımız kerek. Sudialar men sot qyzmetkerlerıne sybailas jemqorlyq körınısterınen boidy aulaq ūstau, Sudialyq ädep kodeksı men memlekettık qyzmetkerdıŋ Ädep Kodeksınıŋ normalaryn qataŋ saqtau kerektıgı eskertılıp keledı.
- Halyqtyŋ qūqyqtyq sanasy men mädenietın qalyptastyryp, qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyratyn jobalar jüzege asyp jatyr ma? Nätije qandai?
- Halyqtyŋ qūqyqtyq sanasy men mädenietın qalyptastyryp, qūqyqtyq sauatyn arttyru maqsatynda Qyzylorda oblysynyŋ sottarymen bırqatar jobalar jüzege asyrylyp keledı.
Atap aitqanda, sudialardyŋ jäne sot qyzmetkerlerınıŋ qatysuymen onlain sūhbattar ūiymdastyryp, äleumettık jelılerge jariialanuda.
Sonymen qatar Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋdaryna engızılgen özgerıster men tolyqtyrular boiynşa tüsındırme jūmystaryna arnalǧan beinerolikter daiyndalyp, aqparattyq jazbalar äleumettık jelılerde, baspasöz betterınde, internet resurstarda, telearnalar men radiolarda tūraqty türde jariialanyp otyr.
2021 jylǧy 1 şıldeden bastap Qazaqstan Respublikasynyŋ Äkımşılık räsımdık-prosestık Kodeksı qoldanysqa engızılıp, jaŋadan mamandandyrylǧan äkımşılık sottar aşylatyny barşaŋyzǧa belgılı. Osy oraida, qazırgı taŋda Qyzylorda oblysynyŋ sottary jaŋa zaŋnamany halyqqa tüsındıru maqsatynda baspasözde, äleumettık jelılerde aqparattar jariialap, tüsındırme jūmystary jürgızıp otyrǧanyn aita ketken jön.
- 2021 jyldan bastap Qyzylorda oblystyq sotynda eleulı özgerıster oryn alǧan körınedı. Sonyŋ ışınde «QR-kod» pen «Telegram-bot» jobalaryn erekşe atap ötuge bolady. Ūialy qūrylǧylar kömegımen jüzege asatyn būl baǧdarlamalardy halyq igerıp jatyr ma? Jalpy jobalardyŋ maqsaty qandai?
- Uaqyt talaby sot salasyna zamanaui tehnologiialardy engızu qajettılıgın alyp keldı. Osy maqsatta biyl qoldanystaǧy aqparattyq servisterden basqa,«QR-kod» pen «Telegram-bot» jobalary qoldanysqa engızıldı. Atalǧan jobalardy engızudıŋ maqsaty – sot aşyqtyǧy meg qoljetımdılıgın qamtamasyz etu, halyqqa şynaiy ärı jedel aqparat jetkızu, kerı bailanys ornatu, azamattardyŋ ötınışterıne jedel jauap beru jäne sot jüiesıne halyqtyŋ senımın nyǧaitu bolyp tabylady.
Qazırgı taŋda Qyzylorda oblysynyŋ sottarynyŋ barlyǧynda «QR-kod» pen «Telegram-bot» jobalary qoldanysqa engızılıp, tiımdı türde jūmys jasap otyr. Osyndai täjıribe arqyly kerı bailanys ornatu baǧytynda jaŋa belesterge şyǧamyz dep senım mol.
Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Aijan Sylanova, «Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
