Eldı zaŋ salasyndaǧy oŋ özgerısterden habardar etu maqsatynda «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty Pavlodar oblystyq sotynyŋ töraǧasy Qaramanov Baqytjan myrzamen boldy.
- Baqytjan myrza, Pavlodar oblystyq sotynyŋ ūjymymen qandai biık belesterdı baǧyndyrdyŋyzdar? Qai jetıstıkterıŋız erekşe ärı maŋyzdy bolyp sanalady?
- Elımızdıŋ basty Zaŋy - Konstitusiiaǧa säikes Qazaqstan Respublikasynda sot törelıgın tek sot qana jüzege asyrady. Azamattardyŋ sotqa degen senımı jalpy memleketke degen senımdı bıldıredı.
Bügınde Joǧarǧy Sottyŋ tarapynan būryn-soŋdy bolmaǧan ıs-şaralar atqaraluda, damyǧan elderde qoldanylatyn jaŋa täsılderdı, PR- tehnologiialardy qoldanyp jürgızude.
Oblystyq sottyŋ oqu ortalyǧymen zaŋdy tūlǧalar arasyndaǧy daulardy şeşu jönındegı bıtımgerşılık räsımder boiynşa sot aktılerı jinaǧy, eŋbek zaŋnamasy boiynşa sūraq-jauap jinaǧy, «Balalardyŋ tärbiesıne bailanysty daular boiynşa mediasiia turaly» ädıstemelık ūsynystar qūrastyryldy.
Eŋbek zaŋnamasy boiynşa sūraqtar men jauaptar jinaǧy «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasymen bırlesıp şyǧaryldy, onyŋ filialdarynyŋ bırı «Eŋbek daularyndaǧy bıtımgerşılık räsımderı» bölımı bolyp tabylady.
Būl ädıstemelık jinaq oblystyŋ käsıpkerler palatasynda ūsynylyp, oblystyŋ barlyq sottaryna jıberıldı.
«Biznestı sot arqyly qorǧau» jobasy aiasynda «Atameken» Pavlodar oblysynyŋ ūlttyq käsıpkerler palatasynyŋ keŋsesınde mediatorlar būryşy aşyldy, onyŋ qyzmetı käsıpkerlerdıŋ mediasiia mäselelerı boiynşa aqysyz keŋester aluyna baǧyttalǧan.
Men, äsırese, Pavlodar oblysynda bastau alǧan «Mekteptegı mediasiia –qūqyq būzuşylyqtyŋ aldyn aludyŋ naqty şarasy» jobasy turaly aitqym keledı. Bükıl älem boiynşa kämeletke tolmaǧandardyŋ bılım aluynyŋ jäne äumeserlık mınez-qūlyqynyŋ qiyndyǧy eŋ özektı äleumettık mäselelerdıŋ bırı bolyp tabylady.
Respublikamyzda halyqaralyq standarttarǧa säikes, institusionaldyq jäne zaŋnamalyq deŋgeide qūrylǧan balanyŋ qūqyqtaryn qorǧaudyŋ ūlttyq modelı qalyptasty.
Pavlodar oblysynda kämeletke tolmaǧandar arasyndaǧy qūqyq būzuşylyq pen qylmystyŋ aldyn alu maqsatynda, mekteptegı mediasiiany damytudaǧy özara yntymaqtastyq turaly «Mektep, kolledj – jan-jalsyz aumaq» atty pilottyq joba jüzege asyryldy.
Pavlodar oblysy äkımı apparatynyŋ «Qoǧamdyq kelısım» kommunaldyq memlekettık mekemenıŋ mediasiia ortalyǧy, Pavlodar oblystyq soty, Pavlodar qalasy prokuraturasy, Pavlodar oblysynyŋ Polisiia departamentı jäne Pavlodar oblysy bılım beru basqarmasynyŋ bastamasymen, Pavlodarda «Mektep, kolledj – jan-jalsyz aumaq» Pilottyq jobasyn ıske asyruǧa mektep oquşylary men kolledj studentterınıŋ qatysuymen «Mediasiia jäne zaŋ negızderı»atty III aimaqtyq turnir ötkızıldı. Koronavirustyq pandemiiaǧa bailanysty zaŋdyq turnir onlain rejimınde öttı.
Pavlodar oblysy äkımdıgınıŋ ışkı saiasat basqarmasy «Qoǧamdyq kelısım» kommunaldyq memlekettık mekeme mediasiia ortalyǧymen mekteptık jäne studenttık mediasiiany nasihattauda qūqyqtyq mädeniet deŋgeiın arttyru jäne bılım beru keŋıstıgınde jan-jaldardy şeşudıŋ negızgı ädısı retınde mediasiiany qoldanu maqsatynda zoom platformasynda onlain-rejimınde:
-2020 jyly oblystyŋ kolledjderı men mektepterınıŋ 200 juyq oqu-tärbie ısı jönındegı meŋgeruşısı men mūǧalımderıne;
- 2020 jyly oblys kolledjderınıŋ ekı jüzden astam studentı men mektep oquşylaryna, barlyǧy myŋǧa juyq adamǧa bırqatar seminarlar ūiymdastyryldy.
Sot praktikasy köptegen daular men janjaldar neke-otbasylyqqatynastardan tuyndaitynyn körsettı.
Talaptarda nekenıŋ būzyluynyŋ basty sebebı – mınez qūlyqtarynyŋ säikessızdıgı. Bıraq būl sebeptıŋ artynda: tūrmystyq qiyndyqtar, jalpy ömırge jäne olardyŋ ärqaisysynyŋ otbasyndaǧy rölıne degen közqarastardyŋ aiyrmaşylyǧy, sondai-aq zinaqorlyq, alkogol, naşaqorlyq, äleumettık mäseleler: tūrǧyn üidıŋ bolmauy, jūmys, fizikalyq zorlyq-zombylyq, üidegı zerıktık, qarjylyq jaǧdai, üşınşı tūlǧalardyŋ (onyŋ ışınde tuystarynyŋ) äserı, ärtürlı dıni közqarastar, qūmar oiyndar tūr.
Sudialar öŋırdegı otbasylaryn saqtau boiynşa tiıstı şaralar qabyldauda, tatulasuǧa merzım berıledı, erlı-zaiyptylar otbasylyq psihologqa, bilerge jıberıledı.
Osy tūsta «Biler keŋesı» jobasy sättı jüzege asqanyn aitqym keledı. Biler keŋesınıŋ qūramyna oblystyŋ 154 qūrmettı azamattary, aqsaqaldar, ardagerler keŋesınıŋ müşelerı, otstavkadaǧy sudialar kırdı. Barlyq biler mediasiia daǧdylaryna oqytylyp, sertifikattar aldy.
2019 jyldyŋ şıldesınde biler keŋesınıŋ konferensiiasy öttı, oǧan äkımder, advokattar, mediatorlar, memlekettık organdardyŋ ökılderı şaqyryldy. Biler keŋesınıŋ erejesı bekıtıldı, biler keŋesınıŋ müşelerıne sertifikattar men tösbelgıler berıldı, kürdelı mäseleler talqylandy.
Tiımdı jūmys üşın sudialardan, otstavkadaǧy sudialardan, mediatorlardan, psihologtardan jäne ükımettık emes ūiymdardyŋ ökılderınen tūratyn jūmys toby qūryldy.
Tatulasu ortalyǧyna myŋnan astam adam jügındı, olarmen kelısu alaŋynda keŋesu men kezdesuler ötkızıldı, nätijesınde 300-ǧa juyq dau sotqa jetpei şeşıldı.
Sondai-aq, sottar «Ana üiı» qoǧamdyq qory «Tūrmystyq zorlyq-zombylyq qūrbandaryna arnalǧan daǧdarystyq ortalyqtyŋ» ömırıne belsendı qatysady, mūnda psihologiialyq jäne zaŋgerlık keŋester berıledı.
Pavlodar oblysynda Tatulasu ortalyǧy, 52 mediasiia kabinetı qūrylyp, «Balalary bar äielderdı oŋaltu daǧdarys ortalyǧynda» otbasylyq-keŋes beru kabinetı boi köterdı.
Toraiǧyrov universitetınde studentter üşın mediasiia kabinetı aşyldy. Oblysta ekı jüzden astam käsıbi jäne käsıbi emes mediatorlar jūmys ısteidı. Bekıtılgen Memorandumdar aiasynda mediatorlar, psihologtar, biler qyzmetterın aqysyz körsetedı. Osy tūsta Joǧarǧy Sottyŋ bastamasymen osy mäsele boiynşa zaŋnamalyq aktılerge bırqatar tüzetuler engızıldı.
Sonymen Azamattyq prosestık kodeksıne säikes azamattyq sot ısın jürgızudıŋ mındetterınıŋ bırı - daudy beibıt jolmen retteuge järdemdesu bolyp tabylatynyn atap ötu kerek. Isterdı qarau kezınde sudialar bekıtılgen memorandumdar şeŋberınde bilerdı, mediatorlardy, Käsıpodaqtar ortalyǧynyŋ, «Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasy ökılderı men kelısu komissiialarynyŋ ökılderın tartu boiynşa jūmys jürgızude.
Jalpy aitqanda, būryn-soŋdy bolmaǧan igı ıs-şaralar atqaryldy.
- Soŋǧy bes jylda qandai oŋ özgerıster oryn aldy?
- Oŋ özgerısterdıŋ bırı «Sot jüiesınıŋ 7 tüiını» baǧdarlamasy bolyp tabylady. Sot jüiesı «Sot jüiesınıŋ 7 tüiını» baǧdarlamasyn jüzege asyruǧa basty nazar audara otyryp, özınıŋ damuynyŋ jaŋa baǧytyn aiqyndady. «Mınsız sudia», «Ülgılı sot», «Ädıl prosess», «Sapaly nätije», «E- sot», «Oŋtaily orta» jäne «Sotsyz tatulasu ortalyǧy» sekıldı jetı top bar.
Atalǧan baǧdarlamalardyŋ maqsaty – azamattardyŋ sot törelıgın sapaly atqaryp zaŋ üstemdıgınıŋ joǧary senımıne qol jetkızu.
Sonymen qatar «Tüngı sot», «Otbasy soty» jobalary jüzege asyryldy. Sottarda Tatulastyru ortalyqtary aşyldy.
Soŋǧy jaŋalyqtardyŋ bırı Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ «Mamandandyrylǧan äkımşılık sottar» turaly Jarlyǧyna säikes respublika kölemınde jaŋa sottardyŋ aşyluy bolyp tabylady.
Jaŋadan qabyldanǧan Qazaqstan Respublikasynyŋ Äkımşılık räsımdık-prosestık kodeksı sot jüiesın jetıldıruge arnalǧan. Atap aitqanda, kodeks bilık organdarymen dau-damailardy qarau barysynda azamattardyŋ qūqyqtaryn qorǧaudy sapalyq jaŋa deŋgeige şyǧaruǧa baǧyttalǧan. Är türlı jariia-qūqyqtyq daulardy şeşude taraptardyŋ teŋdıgın, qoǧamnyŋ sotqa degen senımın arttyru, sot täjıribesınıŋ bırızdılıgın qamtamasyz etu maqsatyn közdeidı.
- Qara qyldy qaq jarǧan ädılettılıgımen közge tüsıp, bilık tarapynan üzdık marapattarǧa ie bolǧan ardager qyzmetker, sudia, advokattar bar ma? Kımderdıŋ esımın erekşe qūrmetpen atap öter edıŋız?
- Ärine, bar.
Qara qyldy qaq jarǧan, ädıl şeşım qabyldaǧan otstavkadaǧy sudialar bolyp sot jüiesınıŋ ardagerlerı A.T. Tūrsynbekov, A.Ş. Hamzin, E.Ä. Temırova., M.M. Bikieva., A.S. Küzekov, R.Q. Süleimenovtı atap öter edım.
Bügıngı künı sot törelıgın ädıl jüzege asyryp, memlekettık marapattarǧa ie bolǧan jas buyn ärıptesterımız barşylyq.
- Karantin rejimı sot prosesıne kedergı keltırıp jatqan joq pa?
- Älemdı jailaǧan ındetke bailanysty sot prosesterı IT-tehnologiialardyŋ qoldanyluymen onlain-rejimde ötkızılude.
Oblystyq sotta sifrlandyru jüiesı ılgerı damuda. Qylmystyq, azamattyq, äkımşılık ıster boiynşa sot prosesterı aqparattyq tehnologiialardyŋ kömegımen beinekonferensiia bailanysy, sonyŋ ışınde «TrueConf», «Skype», «Whatsapp» mobildı qosymşalary arqyly qaşyqtyqtan jürgızılude.
Barlyq sot qūjattary «Sot kabinetı» aqparattyq servisı arqyly tüsedı. Halyq tehnologiia tılın jaqsy meŋgergenın atap ötu kerek. Qaşyqtyqtan sotqa qatysatyn adamdardyŋ sany artuda.
- Sotqa, zaŋǧa bailanysty aqparattardyŋ aşyqtyǧy, qoljetımdılıgı qandai deŋgeide? Halyqpen kerı bailanys qanşalyqty jiı ornatylady?
- Azamattardyŋ sot jüiesıne qatysty senımı turaly mäsele maŋyzdy jäne negızgı bolyp tabylady. Sot törelıgın sapaly atqaruda «100 naqty qadam» Ūlt josparynda osy mäselege basty nazar audaryldy.
Äleumettık jelılerde Pavlodar oblystyq jäne audandyq sottary töraǧalarynyŋ, oblys sudialarynyŋ jäne özımızdıŋ oblystyq sot baspasöz hatşysynyŋ jeke paraqşalary bar.
Bügıngı taŋda Qazaqstanda äleumettık jelılerdı paidalanuşylar sany ösıp keledı, demek qazırgı kezde ötınışter men sūraqtardyŋ negızgı bölıgı äleumettık jelıler (Facebook, Instagram) arqyly tüsedı jäne zerdelenıp jauap berıledı.
Sot jüiesınıŋ aşyqtyǧy, barlyq ıster boiynşa mındettı türdegı tärtıppen sot otyrystary dybys-beine jüiesımen jürgızıluımen qamtamasyz etıledı. Oblys boiynşa sot otyrystarynyŋ barlyq zaldary 100 paiyz dybys-beine jüiesımen jabdyqtalǧan, būl sudialardyŋ äreketterıne negızsız şaǧym berudı joiuǧa jäne sot otyrysyna qatysuşylardyŋ tärtıpterın retteuge mümkındık berdı.
Memleket Basşysy sudialardyŋ ÜIII sezınde söilegen sözınde aǧymdyq pandemiia jaǧdaiynda elımızdıŋ sot jüiesı kürdelı synaqtan ötkenın atap öttı. Onyŋ aituy boiynşa, karantinge qaramastan azamattardyŋ qūqyqtary men bostandyǧyn qamtamasyz etu mäselesı kün tärtıbınen alynǧan joq. Aqparattyq tehnologiialardyŋ nätijesınde sot prosesterın qaşyqtyq formatyna jedel türde auystyru mümkındıgı tudy, būl qolaily jäne üilesımdı şara bolyp tabylady.
Engızılgen elektrondyq servister sot prosesıne qatysuşylarǧa orasan zor mümkındıkter beredı, azamattar üşın sot jüiesınıŋ qol jetımdılıgın oŋailatady, sudialar men mamandardyŋ jūmysyn jetıldıredı.
Halyqpen dialog qūru alaŋdarynyŋ bırı bolyp - esep beru kezdesulerı, joǧary oqu oryndary men kolledjderdıŋ jastarymen kezdesuler bolyp tabylady.
Keluşılerdıŋ qabyldauyn ūiymdastyru kökeidegı sūraqtaryna jauap beru - sot töraǧasynyŋ jūmysyndaǧy maŋyzdy funksiialardyŋ bırı. Azamattardy qabyldau turaly alǧaşqy äser azamattardy qabyldaudy ūiymdastyru deŋgeiınen qalyptasady.
Men azamattardy qabyldaudyŋ bekıtılgen kestesıne säikes qabyldau jürgızemın, düisenbı künı saǧat 15.00-den 17.00-ge deiın, rezident emester kez kelgen uaqytta qabyldanady. Proseske qatysuşylardy oblystyq sottarda qabyldaudy azamattardy qabyldauǧa arnalǧan ökımdırge (kestelerge) säikes audandyq (qalalyq) sottardyŋ töraǧalary jüzege asyrady.
Sottar äkımşısımen qabyldau seisenbı künı saǧat 15.00-den 17.00-ge deiın jüzege asyrylady. Barlyq sottarda Qazaqstan Respublikasynyŋ Joǧarǧy Soty, Departamentı, Pavlodar oblystyq soty, Sottar äkımşısı jäne audandyq (qalalyq) sottardyŋ töraǧalarynyŋ azamattardy qabyldau bekıtılgen bıryŋǧai qabyldau standarty bar.
Pandemiia kezeŋınde qabyldau on-line rejimınde jüzege asyrylyp jür.
- Qos tarap dauly mäselelerdı mediasiialyq jolmen şeşıp, beibıt kelısımge keletın jaǧdailar jiı kezdese me? Osy jolmen qanşa mäsele öz şeşımın tapty?
- Mediasiia – taraptardyŋ erıktı kelısımı boiynşa jüzege asyrylatyn, olardyŋ özara qolaily şeşımge qol jetkızuı maqsatynda mediatordyŋ (mediatorlardyŋ) järdemdesuımen taraptar arasyndaǧy daudy (dau-şardy) retteu räsımı.
Halyq mediasiia instituty men basqa tatulastyru räsımderı turaly habardar bolu üşın, jergılıktı atqaruşy organmen bırlesıp, oblys sudialarymen auyldyq jerlerde tūraqty türde tüsındıru jäne aqparattyq jūmystar jürgızıldı.
Ortaq şeşımge keluge sudia emes, mediator degen maman kömektesedı. Taraptar kelısımge kelse, özara jazbaşa kelısım şartyn jasasady. Ol mediasiia turaly şart dep atalady.
Aǧymdaǧy jyldyŋ 3 aiynda oblys sottarynda 841 azamattyq ıs mediasiia tärtıbınde qaraldy. Onyŋ ışınde 791 ıs mediasiia tärtıbımen, 10 ıs partisipativtık räsım tärtıbımen, 40 ıs tatulasu kelısımın jasaumen aiaqtaldy. 16 qylmystyq ıs mediatordyŋ qatysuymen qaraldy.
Mediasiia tärtıbımen qylmystyq jauaptylyqtan tatulasyp, keltırılgen ziiandy qalpyna keltırıp, bas bostandyǧynan aiyrmai qaralǧan qylmystyq ısterdıŋ sany onşa auyr emes jäne auyrlyǧy ortaşa qylmystar boiynşa artty. 2967 äkımşılık ıs taraptardyŋ tatulasuymen aiaqtaldy.
- Qoǧamda keleŋsızdıkter, äkımşılık qūqyq būzuşylyqtar, qylmys oryn almas üşın, olardyŋ aldyn alu üşın qanşalyqty jiı brifingter men döŋgelek üstelder ūiymdastyrasyzdar?
- Oblys sottary qoǧam üşın ärqaşanda aşyq.
Halyqtyŋ senımın arttyru - sot jüiesınıŋ basty mındetterınıŋ bırı bolyp qalmaq. Būl tūrǧyda būqaralyq aqparat qūraldary jäne äleumettık jelılermen tiımdı özara ıs-qimyl qūru maŋyzdy röl atqarady. Sottardyŋ būqaralyq aqparat qūraldary jūmystarymen üilestıruşelerı, onyŋ ışınde audandyq sottar jäne baspasöz hatşysy äleumettık jelılerde rezonansty ısterge aqparattyq qoldau körsetu jäne syni jariialanymdarǧa jauap beru maqsatynda jeke paraqtaryn jürgızedı.
Oblys sudialary tūraqty negızınde «Bırınşı studiia» oblystyq «ERTIS» telearnasynyŋ baǧdarlamasyna (tıkelei efirde) qatysyp, sot jüiesındegı jaŋaşyldyqtar men özgerıster turaly aitady.
Sot törelıgın jüzege asyru taqyrybyndaǧy brifingter toqsan saiyn, al özektı taqyryptar boiynşa döŋgelek üstelder jiı ötkızıledı.
Barlyq ıs-şaralar būqaralyq aqparat qūraldarynda keŋ kölemde jaryq körıp, halyqtyŋ nazaryna jetkızıledı. Beinerolikter türındegı reportajdar äleumettık jelıden, teledidardan körsetıledı.
- Sot jüiesındegı sybailas jemqorlyqqa qarsy qandai ıs-qimyldar jürgızılıp jatyr?
- Pavlodar oblysynyŋ sottarymen Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyldar boiynşa türlı därıster, seminarlar, döŋgelek üstelder ötkızıledı.
Är sottarda sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl mäselelerı boiynşa aqparattyq stendter ornalasqan.
Būl stendterde keluşılerge qajettı aqparattardy, atap aitqanda, Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Sotynyŋ, oblystyq sottyŋ, ışkı qauıpsızdık jäne oblystyq sottardaǧy sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn-alu bölımınıŋ «senım telefondary», jeke jäne zaŋdy tūlǧalardy qabyldau kestesı, ışkı qauıpsızdık jäne oblystyq sottardaǧy sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn-alu bölımı basşysynyŋ telefon nömerı körsetılgen.
- Halyqtyŋ qūqyqtyq sanasy men mädenietın qalyptastyryp, qūqyqtyq sauattylyǧyn arttyratyn jobalar jüzege asyp jatyr ma? Nätije qandai?
- Joǧaryda aitylǧandai atqarylyp otyrǧan jūmystardyŋ barlyǧy halyqtyŋ qūqyqtyq sanasy men mädenietın qalyptastyruǧa baǧyttalǧan. Halyqtyŋ sottarǧa degen senımın arttyruda jūmys jalǧastyrylatyn bolady.
- Dauly mäselelerdı şeşudegı mediatorlardyŋ sot jüiesındegı orny, maŋyzy, bedelı, atqaratyn qyzmetı qandai? Pavlodar oblysyndaǧy üzdık mediatorlardyŋ qataryna kımderdı qosar edıŋız? Mediatorlardyŋ boiynda qandai qasietter boluy kerek? Olar qalai sailanady?
- Mediasiianyŋ sottan eŋ basty aiyrmaşylyǧy – mediasiiada ūtqan, ūtylǧan degen tarap joq, sebebı olar ekı jaqqa qolaily mämılege keledı.
Mediasiiaǧa mındettı türde üşınşı tarap – mediator qatysuy kerek. Ol täuelsız, beitarap, ıstıŋ nätijesıne müddelı bolmauǧa tiıs. Ony taraptar özara kelısıp taŋdaidy. Onyŋ basty mındetı – daudan qos taraptyŋ qanaǧattanyp şyǧuyna kömektesu.
Mediatordyŋ qyzmetı käsıbi jäne käsıbi emes boluy mümkın.
Otstavkadaǧy sudia nemese jiyrma bes jasqa tolǧan, kez kelgen salada joǧary bılımge ie, mediatorlardy daiarlau baǧdarlamasy boiynşa sertifikat alǧan azamat käsıpqoi mediator bola alady.
Pavlodar oblysyndaǧy üzdık mediatorlardyŋ bırı dep Tatulastyru ortalyǧynyŋ jetekşısı, sot jüiesınıŋ ardagerı Marina Anatolevna İvanovany aitar edım.
Jalpy alǧanda sot jüiesınde jüzege asyrylyp jatqan oŋ özgerıster, halyqtyŋ sottarǧa degen senımın arttyru, sot törelıgınıŋ zaŋdylyǧy men aşyqtyǧynyŋ qol jetımdılıgın joǧary deŋgeide qamtamasyz etu üşın berık qūqyqtyq negız jasaidy.
«Jaqynymyzǧa janaşyr bolaiyq» degen oimen sūhbatymyzdy aiaqtaiyq. Jaqsy künderde kezdeskenşe!
- Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Aijan Sylanova,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
#qūqyqpenzaŋ
#Pavlodaroblystyqsoty
#QRzaŋdary
#qūqyqtyqmädeniet
#qūqyqtyqsauattylyq
#qūqyqtyqsana
#zaŋsalasyndaǧyözgerıster
