Sot jüiesındegı jäne reformalardaǧy özgerısterden halyq ta habardar bolyp otyruǧa mındettı. Būl qoǧamdaǧy qūqyqtyq sauattylyqtyŋ damuyna, jetıluıne mümkındık beredı. Osy maqsatpen «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ kezektı sūhbaty Taraz qalalyq sotynyŋ töraǧasy Mademarov Altynbek myrzamen öttı.
- Altynbek myrza, Qazaqstandaǧy Sot jüiesı uaqyt talabyna sai qandai özgerısterdı bastan ötkerdı? Reformalardaǧy özgerısterdıŋ maqsaty qandai?
- Elbasynyŋ bastamasymen jürgızılıp jatqan «100 naqty qadam» Ūlt jospary, sudialardyŋ VII sezınde bergen tapsyrmalary, «Ruhani jaŋǧyru», «Sifrly Qazaqstan» baǧdarlamalary, Memleket basşysynyŋ Joldaulary respublika sot jüiesınıŋ jūmysyna jaŋa serpın, aiqyn baǧyt berıp, naqty baǧdar ūsyndy. Jaŋaşyl bastamalardyŋ nätijesınde sot bilıgınıŋ tolyqqandy qūqyqtyq negızı qalandy. Sot qūrylymynda būryn bes satyly jüie bolsa, endı üş satyly jüiege: bırınşı apelliasiialyq jäne kassasiialyq deŋgeidegı jüie boiynşa jūmys jürgızılude. Sondai-aq sot korpusyna jäne sot aktılerıne talap artty. İnvestisiialyq sot ısın jürgızu qolǧa alyndy. Sot törelıgı akademiiasy qaita qūrylyp, sudialar bılıktılıgın arttyru qamtamasyz etıldı. Keluşılerge sot qoljetımdı bola tüstı, prosester qaşyqtan jürgızılude, elektrondy sot qarqyndy damuda.
Ekı jarym jyldan berı Joǧarǧy sottyŋ «Sot törelıgınıŋ jetı tüiını» jaŋa baǧdarlamasy sottardyŋ jūmys stilın tübegeilı özgerttı. Oǧan sebep, būl reforma joǧarydan emes, tömennen bastau aldy: jobalyq menedjmenttıŋ negızınde oǧan tek sudialar ǧana emes, sondai-aq sot prosesıne qatysuşylardyŋ barlyǧy advokattar, prokurorlar, mediatorlar, zaŋgerlık qauymdastyqtyŋ ökılderı belsene atsalysty. Atap aitsaq, käsıbi sot korpusyn qalyptastyru maqsatynda käsıbi baǧalaudyŋ jaŋa standarttary engızıldı, sotty äkımşılendıru keluşılerge jaŋa tehnologiialar arqyly qyzmet körsete bastady: 2018 jyly sottarda 229 front-keŋse aşylyp, keluşıler barlyq qajettı qyzmettı «bır tereze» qaǧidaty arqyly jedel ärı sapaly alatyn boldy.
- QR Joǧarǧy sot töraǧasy Jaqyp Asanov būdan bylai sotqa kelıp tüsken ıstı sudialarǧa Sot Töraǧasy emes, IT-jüie özı avtomatty türde bölıp beretının aitqan. Aitylǧan dünie jüzege asyp jatyr ma? Sot jüiesı būl özgerısterge daiyn ba?
- Bıryŋǧai sot praktikasy qoldanyluda, sudialar jūmysy oŋtailandyryldy, artyq sot proseduralary joiyldy. Sot aktılerınıŋ jaŋa formaty engızılıp, taraptardyŋ saualdaryna jauaptar qarapaiym ärı tüsınıktı etıp berıledı. Sottardyŋ IT-qyzmet prosesı odan ärı jetıldırılıp, jaŋǧyrtyluy nätijesınde sapasy, jedeldıgı, keŋ kölemdı qamtuy arta tüstı.
Äleumettık jelı arqyly sottar men qoǧam arasynda dialog ornady: sudialar men baspasöz hatşylary barlyq bailanys arnalary arqyly tyǧyz bailanys ornatyp, jūrtşylyqtyŋ tolǧaqty mäselelerı men saualdaryna täulıktıŋ qai mezgılıne qaramastan jedel jauap beretın ürdıs naqty jolǧa qoiyldy.
Jalpy, sottar zaŋ üstemdıgı men äleumettık ädıldıktı qamtamasyz etetın myqty qūral boluy - basty mındet. Halyqtyŋ sotqa degen senımı bırneşe ese artuy qajet. Sottyŋ bedelı - memlekettıŋ bedelı.
Joǧarǧy sottyŋ «Tatulasu: sotqa deiın, sotta» jobasy 2018 jyly bastaldy. Sodan berı 86 053 ıs qaraldy, tatulasu räsımderı 24 159 ıs boiynşa jürgızıldı. Bastapqyda pilottyq jobaǧa respublikadaǧy 97 sot qatysty, el boiynşa 118 tatulastyruşy-sudia daudyŋ bıtımmen aiaqtaluyna atsalysty.
Bügınde elımızdıŋ 17 öŋırınde 47 tatulasu ortalyǧy aşylyp, 413 biler keŋesı qūrylǧan. Sonyŋ arqasynda daulardyŋ 28 paiyzy sotqa deiın tatulasumen aiaqtalǧan. Būǧan qosa, «Otbasylyq sot» jobasy 2019 jyly bastalsa, «Tüngı sot» jobasy 2018 jylǧy mausymnan 2019 jylǧy jeltoqsanǧa deiın jürgızıldı. Nätijesınde 2019 jylǧy 30 jeltoqsanda ÄQBtK-ke tiıstı tüzetuler engızıldı.
- Pandemiia kezınde sottardyŋ ısterdı qaşyqtyqta qarauynyŋ qandai artyqşylyǧy men kemşılıgı boldy?
Atalǧan jūmystar älemdı jailaǧan pandemiiaǧa qaramastan jürgızılıp jatyr. Köp elde sottar jūmysyn toqtatyp jatqanda, elımız epidemiia bastalǧan kezden tiıstı şaralardy batyl qabyldady.
Sottarda sifrlandyrudyŋ damytu deŋgeiı pandemiia kezeŋınde sot törelıgın onlain rejımde jedel jürgızuge mümkındık berdı. Virtualdyq sot prosesıne qaşyqtan qatysuǧa mümkındık jasaldy.
- Sot otyrystary qandai jaǧdaida aşyq nemese jabyq türde ötedı?
- Qazaqstan Respublikasynyŋ Azamattyq prosestık kodeksınıŋ 19-babyna sai, azamattyq ısterdı talqylau barlyq sot satylarynda aşyq jürgızıledı. Sot aktılerı jariia türde habarlanady. Jabyq sot otyrysynda memlekettık qūpiia bolyp tabylatyn mälımetterı bar şeşımdı jariialaudy qosa alǧanda, ısterdı qarau jäne şeşu zaŋǧa säikes jüzege asyrylady. Eger bala asyrap alu qūpiiasyn, jeke ömırge qolsūǧylmauşylyqty, jeke, otbasylyq, kommersiialyq nemese zaŋmen qorǧalatyn özge de qūpiiany saqtaudy qamtamasyz etu qajet bolsa ne aşyq talqylauǧa kedergı keltıretın özge de män-jailar bolsa, sondai-aq osy Kodekstıŋ 188-babynyŋ törtınşı bölıgınde közdelgen jaǧdaida ıske qatysatyn adamnyŋ ötınışhaty boiynşa jabyq sot otyrysynda azamattyq ıs qaraluy jäne şeşıluı mümkın.
- Sūhbatyŋyzǧa raqmet!
Äŋgımelesken: Aijan Sylanova,
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
