Denis Tennıŋ ölımı boiynşa sottalǧandardyŋ bırı ekskliuziv sūhbat berdı

Qazaqstandyq mänerlep syrǧanauşy Denis Tennıŋ ölımı boiynşa sottalǧandardyŋ bırı Janar Tolybaeva Sputnik Qazaqstan tılşısıne ekskliuzivtı sūhbat berdı. Būl Tolybaevanyŋ qaiǧyly oqiǧadan keiın bergen alǧaşqy sūhbaty. 2020 jyly jazasy bas bostandyǧyn şekteuge auystyrylyp, türmeden şyqqan Janar Tolybaeva ekı ai būryn qaitadan temır torǧa toǧytylǧan. Ol jazasyn Almaty oblysy Jauǧaşty auylyndaǧy LA-155/4 tüzetu mekemesınde ötep jatyr. Būl sottaluşylar üş jasqa tolmaǧan balasymen bırge otyra alatyn Qazaqstandaǧy jalǧyz türme. Tolybaeva mūnda ekı jastan asqan ūlymen bırge otyr. - Janar, äŋgımenı basynan bastasaq... Men turaly bükıl Qazaqstan bıluı de mümkın. Sebebı men būl jerde Denis Tennıŋ ısı boiynşa qylmysty bıle tūra aitpaǧanym üşın otyrmyn. Bırınşı ret sūhbat berıp jatyrmyn. Būǧan deiın eşqaşan bergen emespın. Sūhbat beruden bas tartyp keldım. Būl joly bergım kelıp otyr, sebebı menı bır ret emes, bırneşe ret qaitaryp jatyr. Būl şuly ıs bolǧannan keiın... bıraq nege Qazaqstanda zaŋ barlyǧyna bırdei qoldanylmaidy? Menıŋ soǧan ışım aşidy. Osy ıs bolǧan kezde men bala kötergen edım. Jüktılık uaqyty tergeu izoliatorynda öttı. Balany bosanǧannan keiın qauıpsızdıgı tömen mekemege auystyrdy. Ol kezde jürudıŋ özı maǧan oŋai tigen joq. Sebebı operasiia, kesar tılıgınen keiın qiyn boldy. Üş aidan keiın qaitadan balamen bırge qonys koloniiasynan auystyrdy. Jaraidy, men qaityp keldım. Osy jerde jalpy koloniiada jazamdy ötedım. Mūnyŋ bärın qaitadan aitu maǧan oŋai emes. Menıŋ de ata-anama oŋai emes. Marqūmnyŋ da ata-anasyna oŋai emes. Ony da tüsınuge bolady. Eger menen ketken qatelık bolsa, bükıl Qazaqstannan keşırım sūraimyn. Şynymdy aitsam, men özım de ondai jaǧdaidyŋ bolatynyn bılgen joqpyn. Özımnıŋ de ata-anamnan keşırım sūraimyn. Olar da men üşın qanşama qinaldy, qanşama ter töktı. Älı künge deiın menı köru üşın, balamdy bır körıp keteiınşı dep tabanyn tozdyryp osy jerge kelıp jür. Zaŋ boiynşa auyr qylmys kezınde jazanyŋ üşten bır bölıgın ötep, şyǧuǧa bolady. Eger eşqandai zaŋbūzuşylyq bolmasa, türme ışındegı tärtıp jaqsy bolsa, jazany jeŋıldetedı. Osy merzımdı ötegennen keiın sotqa aryz jazdym. Balamen būl jerde otyrǧan maǧan da oŋai emes. Sot şeşımımen menıŋ jazam 73-bap boiynşa bas bostandyǧyn şekteuge auystyryldy. Bıraq 1 jyl 3 aidan keiın qaitadan osy jerge, jalpy koloniiaǧa oralyp otyrmyn. Bostandyqta taǧy da bır ūlym bar. Ol ūlym da özınıŋ bauyryna bauyr basyp, maǧan qaitadan üirenıp qaldy. Bas bostandyǧyn şekteu boiynşa jürgende men eşqandai jazasyz jürgen joqpyn ǧoi. Üige kelıp, teksergen kezde men üşın ol da stress bolǧan. Balam qaitadan alyp keter me eken dep qorqyp ketetın. - Türmege qaita qamalǧanyŋyzǧa qanşa uaqyt boldy? Kelgenıme ekı aidai bolyp qaldy. Jetınşı mausymda ekı ai bolady. - Endı qanşa uaqyt otyru kerek? Kelesı jyldyŋ 4 säuırınde merzım bıtedı. - Balaŋyz qazır neşe jasta? Balama qazır 2 jas 2 ai boldy. 3 jasqa tolyp menımen bırge şyǧady. Aitaiyn degenım, bızde zaŋ bärıne bırkelkı qoldanylmaidy. Mysaly, menıŋ şyǧyp ketıp, qaita oralym menıŋ kınäm emes qoi. Maǧan da, menıŋ otbasyma da oŋai tigen joq. Öz qolymen qyzdaryn türmege aparu – ol da oŋai närse emes. - Demek, marqūmnyŋ tuystary şaǧym aitqan soŋ qaitadan otyrǧyzyp otyr ǧoi? İä, onyŋ bärı osy koloniianyŋ sot alqasynyŋ qatelıgı. Sebebı olar uaqytynda marqūmnyŋ tuystaryna menıŋ sotqa ötınış tüsırgenım turaly eşqandai eskertu jıbermegen. Bır jyl üş aidan keiın qaitadan kelıp otyrmyn. Bır jyl bolǧan kezde bükıl sait "Tolybaeva bostandyqqa şyqty, bır jyl boldy" dep jaza bastady. Oǧan deiın eşkım eşteŋe jazǧan joq bolatyn. Is turaly bärın aşyp aityp beremın dep oilaǧanmyn, bıraq daiyn emespın. - Sol kün esıŋızde me? Sol künnıŋ är saǧat, är minut, är sekundy menıŋ esımde. Men şyqqannan keiın de tüsıme jiı kıretın. Būl jerge qaita kelgende de tüsıme jiı kırıp, şoşyp oianatyn künderım boldy. - Bır jyl türmeden şyqqan kezde sonyŋ bärın ūmyta aldyŋyz ba? Ūmytu mümkın emes siiaqty, tüsıŋe är kün saiyn kırıp otyrsa, sen ony ūmyta almaisyŋ. Nemese tanystarymdy körıp qalǧanda... betıme basyp aitty dep aita almaimyn. Sebebı barlyǧy tüsınıstıkpen qarady. Tanystarymnyŋ, jaqyndarymnyŋ barlyǧy janaşyrlyqpen qarady. Men turaly Qazaqstannyŋ jartysy jaqsy oida, jartysy terıs oida ǧoi. - Al sız özıŋız turaly ne oilaisyz? Būl uaqytqa deiın mümkın oilanbai, asyǧys şeşım qabyldap jürgen şyǧarmyn. Bıraq qazır jazamdy öteu barysynda menıŋ tüsıngenım: eŋ bastysy dostar emes, eŋ bastysy senıŋ qalai ömır süruıŋ emes, eŋ bastysy – senıŋ jaqyndaryŋ, ata-anaŋ, bauyrlaryŋ eken. Boldy. Basqa eşkım maŋyzdy emes. Osy uaqytqa deiın dostarymdy Qūdaidai syilap, bärıne kömektesıp... özım sondai adammyn, bıreu jaǧdaiyn aitsa, kömektesuge ärqaşan daiyn tūramyn. Sol ıs bolǧan sätte de kömektesu üşın ǧana barǧan bolatynmyn. - Qalai kömektesuge bardyŋyz? Onyŋ bärı sot barysynda aitylǧan bolatyn. Ekı jıgıttıŋ bırınıŋ qyzy ekıqabat bolyp qalyp, därı kerek boldy. Sol därını "er adamdar ala almaimyz, sen kelıp, alyp berşı" dedı. "Jaraidy" dep men bas tartqan joqpyn. Qaitadan bärı esıme tüsıp, özımdı ūstai almai otyrmyn, tolqu ışımde... - Koloniiaǧa tüsken soŋ ol kısılermen habarlastyŋyz ma? Olar da türmede otyr ǧoi. Olar da otyr. Eşqandai bailanysqan joqpyz. Sebebı men şyqtym, būl jaqta bolǧanda da hat-habar, bailanys bolǧan joq. - Şyqqannan keiın bailanysuǧa tyryspadyŋyz ba? Joq, sebebı mende bas bostandyǧyn şekteu boldy. Audannan alysqa şyǧa almaimyn. Saǧat 10-nan keiın üide otyru kerek degen siiaqty şekteulerı bar. - Ökınış bar ma? Ökınetın närsem köp. Eŋ bastysy sol kezde ata-anamnyŋ aitqanyn tyŋdap, özımdı tyiu kerek pe edı?! Ärqaşan solardyŋ qasynda bolu kerek pe edı? Sol kezde typ-tynyş qosymşa jūmys ıstemei, sol jūmysymdy qanaǧat tūtu kerek pe edı degen siiaqty ökınışter bar. Qazır endı bärın tüsınıp otyrmyn.. - Türmege qaita oralǧannan keiın ūlyŋyzdyŋ boiynda özgerıs boldy ma? Şyqqysy keledı, myna jerden ketkısı keledı. Ūlymdy ata-anama qaldyra almaimyn, sebebı qazır olardyŋ jaǧdaiy mäz emes. Üide de köpşılıkpız, Qūdaiǧa şükır, bala-şaǧa köp. Özımnıŋ ülken ūlym da sol kısılerdıŋ janynda. Aǧamnyŋ, bauyrymnyŋ bala-şaǧasy bar. Barlyǧymyz bır üide tūryp jatqannan keiın tarşylyq etedı. Kışı bala bolǧannan keiın būǧan da jeke kütım kerek siiaqty. Sol sebeptı qazır özımmen bırge alyp keldım. Bır jaǧynan būl jaqta balamen oiym da bölınedı. Uaqyt tezırek ötedı. Özıŋnıŋ jaqyn adamyŋ bolady, oǧan da şükır etesıŋ. - Ne turaly oilaisyz? Oilaityn närse köp. Alǧa qoiǧan maqsattarym bar. Eŋ bastysy sol. - Şyqqannan keiın ıske asyratyn josparyŋyz bar ma? Būl joly şyqqanda da bos otyrǧan joqpyn. Şaştarazdyŋ oquyn oqydym. Özıme şaştaraz aşpasam da, tanystarymnyŋ şaşyn alyp, näpaqamdy tauyp otyrdym. Būryn mūǧalım bolyp jūmys ıstegenmın. Qosymşa sabaqtar berdım, saudamen de ainalystym. Öz künıŋdı köru üşın talpynasyŋ, tyrysasyŋ. Eşqaşan bos uaqytym bolǧan emes. Taŋǧy saǧat 8-den keşkı saǧat 11-ge deiın grafigım tolyp tūrǧan bolatyn. - Ülken ūlyŋyz neşe jasta? Ülken ūlym 7-ge tolady biyl. - Sız üige oralǧan kezde qalai qabyldady? Ärine, tanydy. Ekı ai saiyn osy jerge kezdesuge kelıp tūrady. Qazır de keluge bolar edı, bıraq mümkındık şekteulı. Karantin şarasyna bailanysty balalardy kırgızuge bolmaidy. Sondyqtan taksofon arqyly qoŋyrau şalyp tūramyn: "Saǧyndym, mama, qaşan kelesıŋ?" dep sūraidy. Sol sözderdı estıgen kezde jüregıŋ eljırep, tezırek şyqsam eken dep oilaisyŋ. - Ūldaryŋyzdyŋ äkesı habarlasyp tūra ma? Ūldarymnyŋ äkesı habarlasyp tūrady. Ülken ūlym bırınşı nekemnen. Kışı ūlymnyŋ äkesı basqa, onymen de tūrmys qūramyz degen oi bolǧan. Tamyzda tūrmysqa şyǧamyn dep jürgenmın, bıraq ökınışke qarai şıldede osyndai jaǧdai boldy da, qamalyp kettım. Ūlymnyŋ äkesı basqa, sottalǧan Arman Qūdaibergenov emes. Maǧan tergeu barysynda qysym körsetıldı. Onyŋ bärın aşyp aitamyn dep oilaǧanmyn. Qysym körsetıldı, ūryp-soqty. Onyŋ barlyǧy bölek anyqtamaǧa engızılgen bolatyn. Bıraq tergeu izoliatoryna barǧan kezde ol jerde bır aiǧa juyq uaqyt ūstady. Sol uaqyttyŋ ışınde ūryp-soǧudyŋ ızı ketken soŋ ǧana alyp bardy. Al sot barysynda ūryp-soqqandy aiǧaqtaityn anyqtamanyŋ nege joq ekenın sūradym. Maǧan qysym körsetken kezde "sen osylai aitasyŋ, balamnyŋ äkesı bıreuı dep ait, sol kezde sen şyǧyp ketesıŋ, sen balaŋnyŋ äkesınıŋ qylmysyn jetkıze almaisyŋ" dep aitty. Men solai aittym. Bıraq ūlymnyŋ äkesı ol emes, ūlymnyŋ äkesı basqa. Qazır sol kezde olai aitpau kerek pe edı, mümkın qatelık jasadym ba degen oi-ökınış bar. Menıŋ eŋ basty ökınışım – osy. Ūlymnyŋ äkesı bostandyqta, ol turaly qazır aşyp aitqym kelmeidı. - Jalpy, hat-habar bar ma? İä, hat-habar bar. Habarlasyp tūramyz. - Ūlyŋyzdyŋ äkesı bala basqadan dep jariialaǧanyŋyzdy qalai qabyldady? Basqa bıreu dep aitqanda... kez kelgen adam... basynda ol menıŋ jüktı ekenımdı bılgen de joq. Bärıbır ışınde küdık bolady. Şyqqannan keiın "jaraidy, körem" degendei boldy. Ol turaly aitqym kelmeidı, bıraq habarlasyp tūrady. - Ūlyn köruge keldı me? Keldı. - Balaŋyz turaly aitaryŋyz bar ma? Esın bılıp qaldy... Eŋ bastysy balam özımnıŋ qasymda bolsa... Qorqatynym sol ǧoi. Sondai jaǧdai bolǧannan keiın özımnıŋ balam üşın qorqamyn. Är sät qasymnan jıbermei, bırge ūstap jüruge, eşqaida jıbermeuge tyrysamyn. Keide auruhanaǧa alyp ketedı, sondai sätte qimai jıberemın. Esıktıŋ aldynda kütıp otyramyn. Osyndai ıs bolǧannan keiın adamnyŋ basynda ärtürlı oi bolady. Jaman oilar bolady. Mümkın menıŋ de balama qastandyq oilaityndar bar şyǧar degen siiaqty. Sondyqtan özımnıŋ qasymda ūstap jüruge tyrysamyn. - Denis Tennıŋ anasymen jüzbe-jüz söilesıp kördıŋızder me? Joq, jüzbe-jüz söilesken joqpyn. Şynymdy aitsam, oǧan batylym jetken joq. - Söileskıŋız kele me? Negızı keşırım sūrap aldyna baramyn dep oilaǧanmyn. Ärine, baladan aiyrylu oŋai emes qoi. Ekı ata-anaǧa da oŋai emes. Menıŋ ata-anam balasyn osy jaqqa jıberıp, tırıdei aiyrylyp otyr. Denis Tennıŋ ata-anasy mäŋgılıkke aiyrylyp otyr. Ol da oŋai emes. Ärine, baruǧa bolar edı. Bıraq jaǧdai jıbergen joq. Men şekteude boldym. Ata-anamdy jıberuge bolar edı. Bıraq ata-anam men üşın kınälı emes. Onyŋ barlyǧyn jasaǧan men özım. Özım barǧym keldı. Barlyǧy "nege baryp keşırım sūramadyŋdar, aldynan ötpedıŋder" deidı. Ol menıŋ ıstegen ısım ǧoi. Ne üşın ata-anam baryp, jauap beruı kerek? Men kämelet jasqa tolǧan adammyn. Özım baryp keşırım sūraǧym keledı. - Şyqqan soŋ barasyz ba? Ärine, mümkındık bolyp jatsa baramyn. - Jaqsy, raqmet! Denis Tennıŋ qazasy Qazaqstandyq mänerlep syrǧanauşy Denis Ten 2018 jyldyŋ 19 şıldesınde ūrylar qolynan qaza tapty. Sot 2019 jyldyŋ basynda Denis Tennıŋ ölımıne qatysty sottalǧandarǧa ükım şyǧardy. Arman Qūdaibergenov Qylmystyq kodekstıŋ 188-baby "Ūrlyq", 192-baby "Qaraqşylyq" jäne 99-baby "Adam öltıru" boiynşa aiypty dep tanylyp, 18 jylǧa sottaldy. Al Nūraly Qiiasovqa "Adam öltıru" jäne "Qaraqşylyq" baptary boiynşa 18 jylǧa bas bostandyǧynan aiyru jazasy kesıldı. Janar Tolybaeva 434-bap "Qylmys turaly habarlamau" boiynşa kınälı dep tanyldy. Ol 4 jylǧa bas bostandyǧynan aiyryldy. Is barysynda onyŋ jüktı ekenı belgılı boldy.