Qazaqstanda mal azyǵy jetkilikti mólsheri daıyndalady, alaıda birqatar óńirlerde jergilikti erekshelikterge baılanysty jem-shóptiń tapshylyǵy men qymbattaǵany baıqalyp otyr.
Memleket basshysynyń jeke qosalqy sharýashylyqtar men fermerlik sharýashylyqtar úshin jem-shóptiń qoljetimdiligin qamtamasyz etý jónindegi tapsyrmasyna sáıkes, mınıstrlik Agroónerkásip kesheni sýbektilerine ınvestıııalyq sýbsıdııa retinde qoldaý kórsetedi.
Mysaly, ınvestıııa salǵanda AÓK sýbektisi shyǵyndarynyń bir bóligin óteý boıynsha sýbsıdııalaý Erejelerinde aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn, mashınalar men jabdyqtardy satyp alýǵa, sondaı-aq qurama jem zaýytyn iske qosýǵa jumsalǵan shyǵyndardyń 25%-yn qaıtarý qarastyrylǵan.
Budan bólek, asyl tuqymdy mal sharýashylyǵyn damytýdy, mal sharýashylyǵynyń ónimdiligin jáne ónim sapasyn arttyrýdy sýbsıdııalaý Erejeleri boıynsha jergilikti bıýdjet qarajaty esebinen maldyń analyq basyn ósirý úshin jem-shóp satyp alýǵa jáne daıyndaýǵa arnalǵan shyǵyndardyń quny ótelýi tıis.
Sútti jáne sútti-etti baǵyttaǵy iri qara mal úshin normatıv boıynsha bir basqa 120 myń teńge, iri qara maldyń bir basyna 30 myń teńge, usaq mal basyna 5 myń teńge, jylqy men túıeniń bir basyna 20 myń teńgeden sýbsıdııa berý qarastyrylǵan.
Osy jáne basqa da qoldaý sharalary AÓK damytýdyń qoldanystaǵy memlekettik baǵdarlamasynda kórsetilgen jáne bul jem-shóppen qamtamasyz etý arqyly jalpy jaǵdaıdyń turaqtylyǵyn saqtaýǵa jetkilikti.
Mysaly, 2020 jyly Qazaqstanda 22,7 mln tonna shóp (qajettilikten 106%), 1,6 mln tonna senaj (100%), 2,6 mln tonna sılos (97%) jáne 4,9 mln tonna saban (104%) daıyndaldy. Aıta ketý kerek, búgingi tańda elimizde qurama jem óndiretin 120-ǵa jýyq iri jáne orta kásiporyn jumys isteıdi. Sondaı-aq, mınıstrliktiń portfelinde osy salada jańa óndiris oryndaryn ashý boıynsha josparlanǵan ınvestıııalyq jobalar bar.
Alaıda, birqatar aımaqtarda jergilikti naqty jaǵdaılarǵa baılanysty jem baǵasynyń óskeni jáne jetispeýshiligi baıqalady.
Bıyl klımattyq jaǵdaılarǵa baılanysty keıbir oblystarda jem-shóp daıyndaý úlken máselege aınalyp otyr. Bul qolda bar mal basynyń, ásirese jeke qosalqy sharýashylyqtardaǵy mal sanynyń azaıýyna ákelýi múmkin.
Osyǵan baılanysty Qyzylorda oblysynyń ákimdigi jergilikti turǵyndar men fermerlik sharýashylyqtarǵa shabyndyq jáne egistik jerlerden jem-shóp daıyndaap alýǵa qosymsha kómek kórsetedi. Aıta keteıik, ákimdik ótken jyldyń qyrkúıek aıynan bastap jeke qosalqy sharýashylyqtar úshin naryq baǵasynan 10-15%-ǵa tómen satylatyn 70 azyq-túlik jármeńkesin uıymdastyrdy.
Baǵa turaqtylyǵyn saqtaý úshin jem-shóp tapshylyǵynyń aldyn alý jumystary júrgizilýde. Negizgi sharalardyń biri – jem-shóp daqyldaryn egetin jerdiń kólemin ulǵaıtyp, jalpy egis alqaptaryn ártaraptandyrý.
Budan bólek, paıdalanylmaı jatqan jaıylymdyq jáne shabyndyq jerlerdi anyqtaý jumystary uıymdastyryldy. 2020 jyly konkýrstyq jolmen jalpy aýdany 48,1 myń gektar bolatyn 185 jer ýchaskesi azamattarǵa berilip, aınalymǵa engizildi.
Túrkistan oblysynda da osyndaı sheshimder qabyldandy. Biraq maldy azyqpen qamtamasyz etý problemalary basqa da sebepterden týyndap otyr. Máselen, sońǵy 20 jylda óńirdegi mal sany 3 esege artyp, 6 mıllıonnan asqan.
Osyǵan baılanysty óńirde ótken jyldan bastap jem-shóp daqyldaryna basymdyq berilip keledi. Bıyl jem-shóp daqyldaryn egý alańyna taǵy 4 myń gektar qosylyp, 216,8 myń gektarǵa deıin ulǵaıdy.
Agroqurylymdardy yntalandyrýdyń qosymsha sharalary bar. Jem-shóp daqyldaryn egý jáne mal sharýashylyǵyn damytý úshin memlekettik qoldaý kórsetiledi. Máselen, jońyshqa, júgeri tuqymdaryn jáne mıneraldy tyńaıtqyshtar men pestııdterdi satyp alǵan shyǵyndarynyń 50%-yn óteý qarastyrylǵan.
Budan bólek, jergilikti bıýdjetten mal azyǵy qunynyń 30%-yn tikeleı sýbsıdııalaýǵa qarajat qarastyrylǵan.
Qosymsha shara retinde Túrkistan, Qyzylorda jáne Jambyl oblystarynyń ákimdikteri arasynda qoljetimdi mal azyǵymen qamtamasyz etý týraly memorandým jasasý josparlanýda.
Mańǵystaý oblysyndaǵy másele bul óńirde jem-shóp ósirilmeıtindikten týyndap otyr. Máselen, 2020 jyly jeke qosalqy sharýashylyqtar men fermerlik sharýashylyqtardy mal azyǵymen qamtamasyz etý maqsatynda qys ishinde basqa óńirlerden 28 myń tonnadan astam shóp jáne 33 myń tonnaǵa jýyq daıyn jem jetkizilgen bolatyn.
Mańǵystaý óńirinde sońǵy 2-3 jylda jaýyn-shashynnyń azdyǵynan qurǵaqshylyq bolyp keledi. Qurǵaqshylyq ásirese bıyl erekshe. Sonyń saldarynan mal shyǵyndaldy.
Osyǵan baılanysty bıyl 21 mamyrda Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń №168 buıryǵymen Mańǵystaý oblysyndaǵy Aýyl sharýashylyǵy sektorynyń problemalyq máseleleri boıynsha sheshimder ázirleý jónindegi jumys toby quryldy. Jumys toby 26-30 mamyr aralyǵynda aımaqqa baryp, turǵyndarmen jáne fermerlermen kezdesti, jedel sharalar qabyldaý úshin usynystar daıyndalýda.
Sondaı-aq, arnaıy shtab quryldy. Ol kórshiles oblystardyń ákimdikterimen Mańǵystaý oblysynyń malyn qajetti jem-shóp qorymen qamtamasyz etý máseleleri boıynsha kelissózder júrgizýde.
«Kaspıı» ÁKK arqyly qysqy mal azyǵy qoryn jınaý úshin oblystyq máslıhattyń sheshimimen jergilikti bıýdjetten 200 mln teńgeden astam qarajat bólindi. Sondaı-aq, «Azyq-túlik kelisim shart korporaııasy» AQ arqyly 1,7 myń tonna arzandatylǵan arpa jetkizý máselesi pysyqtalýda.
