Qazaqstanda mal azyǧy jetkılıktı mölşerı daiyndalady, alaida bırqatar öŋırlerde jergılıktı erekşelıkterge bailanysty jem-şöptıŋ tapşylyǧy men qymbattaǧany baiqalyp otyr.
Memleket basşysynyŋ jeke qosalqy şaruaşylyqtar men fermerlık şaruaşylyqtar üşın jem-şöptıŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etu jönındegı tapsyrmasyna säikes, ministrlık Agroönerkäsıp keşenı subektılerıne investisiialyq subsidiia retınde qoldau körsetedı.
Mysaly, investisiia salǧanda AÖK subektısı şyǧyndarynyŋ bır bölıgın öteu boiynşa subsidiialau Erejelerınde auyl şaruaşylyǧy tehnikasyn, maşinalar men jabdyqtardy satyp aluǧa, sondai-aq qūrama jem zauytyn ıske qosuǧa jūmsalǧan şyǧyndardyŋ 25%-yn qaitaru qarastyrylǧan.
Būdan bölek, asyl tūqymdy mal şaruaşylyǧyn damytudy, mal şaruaşylyǧynyŋ önımdılıgın jäne önım sapasyn arttyrudy subsidiialau Erejelerı boiynşa jergılıktı biudjet qarajaty esebınen maldyŋ analyq basyn ösıru üşın jem-şöp satyp aluǧa jäne daiyndauǧa arnalǧan şyǧyndardyŋ qūny öteluı tiıs.
Süttı jäne süttı-ettı baǧyttaǧy ırı qara mal üşın normativ boiynşa bır basqa 120 myŋ teŋge, ırı qara maldyŋ bır basyna 30 myŋ teŋge, ūsaq mal basyna 5 myŋ teŋge, jylqy men tüienıŋ bır basyna 20 myŋ teŋgeden subsidiia beru qarastyrylǧan.
Osy jäne basqa da qoldau şaralary AÖK damytudyŋ qoldanystaǧy memlekettık baǧdarlamasynda körsetılgen jäne būl jem-şöppen qamtamasyz etu arqyly jalpy jaǧdaidyŋ tūraqtylyǧyn saqtauǧa jetkılıktı.
Mysaly, 2020 jyly Qazaqstanda 22,7 mln tonna şöp (qajettılıkten 106%), 1,6 mln tonna senaj (100%), 2,6 mln tonna silos (97%) jäne 4,9 mln tonna saban (104%) daiyndaldy. Aita ketu kerek, bügıngı taŋda elımızde qūrama jem öndıretın 120-ǧa juyq ırı jäne orta käsıporyn jūmys ısteidı. Sondai-aq, ministrlıktıŋ portfelınde osy salada jaŋa öndırıs oryndaryn aşu boiynşa josparlanǧan investisiialyq jobalar bar.Alaida, bırqatar aimaqtarda jergılıktı naqty jaǧdailarǧa bailanysty jem baǧasynyŋ öskenı jäne jetıspeuşılıgı baiqalady. Biyl klimattyq jaǧdailarǧa bailanysty keibır oblystarda jem-şöp daiyndau ülken mäselege ainalyp otyr. Būl qolda bar mal basynyŋ, äsırese jeke qosalqy şaruaşylyqtardaǧy mal sanynyŋ azaiuyna äkeluı mümkın. Osyǧan bailanysty Qyzylorda oblysynyŋ äkımdıgı jergılıktı tūrǧyndar men fermerlık şaruaşylyqtarǧa şabyndyq jäne egıstık jerlerden jem-şöp daiyndaap aluǧa qosymşa kömek körsetedı. Aita keteiık, äkımdık ötken jyldyŋ qyrküiek aiynan bastap jeke qosalqy şaruaşylyqtar üşın naryq baǧasynan 10-15%-ǧa tömen satylatyn 70 azyq-tülık järmeŋkesın ūiymdastyrdy.
Baǧa tūraqtylyǧyn saqtau üşın jem-şöp tapşylyǧynyŋ aldyn alu jūmystary jürgızılude. Negızgı şaralardyŋ bırı – jem-şöp daqyldaryn egetın jerdıŋ kölemın ūlǧaityp, jalpy egıs alqaptaryn ärtaraptandyru.Būdan bölek, paidalanylmai jatqan jaiylymdyq jäne şabyndyq jerlerdı anyqtau jūmystary ūiymdastyryldy. 2020 jyly konkurstyq jolmen jalpy audany 48,1 myŋ gektar bolatyn 185 jer uchaskesı azamattarǧa berılıp, ainalymǧa engızıldı. Türkıstan oblysynda da osyndai şeşımder qabyldandy. Bıraq maldy azyqpen qamtamasyz etu problemalary basqa da sebepterden tuyndap otyr. Mäselen, soŋǧy 20 jylda öŋırdegı mal sany 3 esege artyp, 6 millionnan asqan. Osyǧan bailanysty öŋırde ötken jyldan bastap jem-şöp daqyldaryna basymdyq berılıp keledı. Biyl jem-şöp daqyldaryn egu alaŋyna taǧy 4 myŋ gektar qosylyp, 216,8 myŋ gektarǧa deiın ūlǧaidy. Agroqūrylymdardy yntalandyrudyŋ qosymşa şaralary bar. Jem-şöp daqyldaryn egu jäne mal şaruaşylyǧyn damytu üşın memlekettık qoldau körsetıledı. Mäselen, joŋyşqa, jügerı tūqymdaryn jäne mineraldy tyŋaitqyştar men pestisidterdı satyp alǧan şyǧyndarynyŋ 50%-yn öteu qarastyrylǧan. Būdan bölek, jergılıktı biudjetten mal azyǧy qūnynyŋ 30%-yn tıkelei subsidiialauǧa qarajat qarastyrylǧan. Qosymşa şara retınde Türkıstan, Qyzylorda jäne Jambyl oblystarynyŋ äkımdıkterı arasynda qoljetımdı mal azyǧymen qamtamasyz etu turaly memorandum jasasu josparlanuda. Maŋǧystau oblysyndaǧy mäsele būl öŋırde jem-şöp ösırılmeitındıkten tuyndap otyr. Mäselen, 2020 jyly jeke qosalqy şaruaşylyqtar men fermerlık şaruaşylyqtardy mal azyǧymen qamtamasyz etu maqsatynda qys ışınde basqa öŋırlerden 28 myŋ tonnadan astam şöp jäne 33 myŋ tonnaǧa juyq daiyn jem jetkızılgen bolatyn.
Maŋǧystau öŋırınde soŋǧy 2-3 jylda jauyn-şaşynnyŋ azdyǧynan qūrǧaqşylyq bolyp keledı. Qūrǧaqşylyq äsırese biyl erekşe. Sonyŋ saldarynan mal şyǧyndaldy.Osyǧan bailanysty biyl 21 mamyrda Auyl şaruaşylyǧy ministrınıŋ №168 būiryǧymen Maŋǧystau oblysyndaǧy Auyl şaruaşylyǧy sektorynyŋ problemalyq mäselelerı boiynşa şeşımder äzırleu jönındegı jūmys toby qūryldy. Jūmys toby 26-30 mamyr aralyǧynda aimaqqa baryp, tūrǧyndarmen jäne fermerlermen kezdestı, jedel şaralar qabyldau üşın ūsynystar daiyndaluda. Sondai-aq, arnaiy ştab qūryldy. Ol körşıles oblystardyŋ äkımdıkterımen Maŋǧystau oblysynyŋ malyn qajettı jem-şöp qorymen qamtamasyz etu mäselelerı boiynşa kelıssözder jürgızude. «Kaspii» ÄKK arqyly qysqy mal azyǧy qoryn jinau üşın oblystyq mäslihattyŋ şeşımımen jergılıktı biudjetten 200 mln teŋgeden astam qarajat bölındı. Sondai-aq, «Azyq-tülık kelısım şart korporasiiasy» AQ arqyly 1,7 myŋ tonna arzandatylǧan arpa jetkızu mäselesı pysyqtaluda.
