Almatydaǧy QR Ūlttyq kıtaphanasynda Almaty qalasy Dın ısterı jönındegı basqarmasynyŋ qoldauymen «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı «Alaş Orda»: ūlttyq ideia jäne dın mäselelerı» atty respublikalyq ǧylymi-täjırbielık konferensiia ötkızdı.
kırıspe sözın QR Ūlttyq kıtaphanasynyŋ direktory Janat Seidumanov söilese, şarany ŪǦA-nyŋ akademigı, tarih ǧylymynyŋ doktory, professor Hangeldı Äbjanov jürgızdı.
Konferensiia ekı bölımnen tūrdy. Alǧaşqy bölım "Alaş ideiasynyŋ qalyptasuy men mänı" degen taqyrypta boldy.
Şoqan Uälihanovtyŋ qazaqtyŋ ūlttyq qūndylyqtary negızınde kötergen mäselelerın tarih ǧylymynyŋ doktory, professor Şaizada Toqtabaeva äŋgılımelep berdı. İslamdaǧy äsıre dınşıldık pen şoqyndyru arqyly Resei patşalyǧynyŋ qazaqty otarlau saiasaty jaiynda Qabdol Äuezov, Zaŋǧar Kärımhan, Bauyrjan Berıkūly tärızdı jas ǧalymdar arnaiy baiandamalar jasady.
Alaş ziialylary qazaqty dıni fanatizmnen saqtandyrdy. Onyŋ basynda älbette Älihan Bökeihanūly tūrdy. Būl trulaly Alaş qairatkerınıŋ bırı Qoşke Kemeŋgerūly «Älihannyŋ qazaq elıne ıstegen tarihi qyzmetı: ädebi tıl tuuyna sebep boldy, özıne ergen topty dıni fanatizmge qarsy tärbieledı.
Būdan baryp tatardan ırgesın aulaq salǧan qazaq ūlty tudy» dep jazady. Osydan-aq Alaş mūraty aiqyn körınıs tabady. Olar dınşıldıktıŋ ornyna ūlttyq qūndylyqtar men jaratylystanu jäne kumanitarlyq ǧylym-bılımdı nasihattady. Sol sebeptı olardyŋ ärqaisysy balalarǧa arnap oqulyqtar daiyndady. Mäselen, H. Dosmūhamedūly – matematika, zoologiia, M. Dulatūly, S. Qojanūly, Ä. Ermekūly, Q. Sätbaiūly – matematika, algebra, T. Şonanūly – geografiia, tarih, M. Jūmabaiūly – pedagogika, J. Aimauytūly – psihologiia, Q. Kemeŋgerūly – himiia, tıl, tarih, J. Küderıūly – tıl, ädebiet, mädeniet, Ä. Bökeihanūly – astronomiia, geografiia, M. Äuezūly – ädebiet, S. Säduaqasūly – teatrtanu, A. Baitūrsynūly, E. Omarūly, T. Şonaūly, N. Töreqūlūly – tıl salasynan eŋbekter jazdy.
Ekınşı bölımnıŋ taqyryby "Alaş arystarynyŋ qyzmetı men mūrasy" dep ataldy. Onda akademik Hangeldı Äbjanov ("Alaş ideiasy") tarih ǧylymynyŋ doktory Danagül Mahat ("Smaǧūl Säduaqasovtyŋ aǧartuşylyq qyzmetı"), alaştanuşylar Amanqos Mekteptegı ("Ahmet Baitūrsynūlynyŋ
ǧylymdaǧy ūstanymy") men Beibıt Qoişybaev ("Alaştyqtardyŋ zaiyrly qoǧamdy qalyptastyruǧa ülesı"), alaştyqtardyŋ ūrpaǧy Dina Mūhamedhan ("Qaiym Mūhamedhannyŋ bastan keşken taǧdyr tauqymetı") tärızdı tūlǧalar qyzyqty baiandamalar ūsyndy.
Konferensiia aiasynda qolöner jäne kıtap körmesı boldy. Kıtaptar Elbasynyŋ "Ruhani jaŋǧyru" baǧdarlamasy men Alaş avtonomiiasy taqyryptary boiynşa sörege qoiylsa, qolönerde toqyma, zergerlık, qaiys materialdar negızındegı zattar el nazaryna ūsynyldy. Sonymen bırge, stendtık körme de ūiymdastyryldy. Mūnda Alaş qairatkerlerınıŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧy turaly derekter berıldı.
Sonymen bırge, Almaty qalasy Dın ısterı jönındegı basqarmasynyŋ qoldauymen «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı tüsırgen «Alaş arystary: ūlttyq dästür jäne dın» atty derektı film körsetıldı. Būl derektı filmnıŋ tüsırılım jūmystary «Alaş joly» atty tarihi-tanymdyq ekspedisiia aiasynda Şyǧys Qazaqstan, Semei, Astana, Qaraǧandy, Jezqazǧan qalalarynda, Qarqaraly, Baianauyl audandarynda jürgızılgen bolatyn.
Arman SERIKŪLY
