Adamzattyŋ zeiını men zerdesı zertteulerge qūştar. Jaratylys ielerı jaŋa aşylular men älemnıŋ tylsym taŋǧajaiyptaryn taldauǧa yntaly. Bız üşın dünienıŋ qūpiiasyn aqtaryp, san qyryn sarapqa salu aitarlyqtai qyzyq. Sondyqtan, adamnyŋ ūşqyr oiy eŋ, eŋ degen qūbylystardyŋ toptamasyn tarih betterıne bederleudı de ūmyt qaldyrmaǧan. Jer ǧalamşarynyŋ tükpır-tükpırındegı eleŋ etkızer airyqşa oqiǧalar, ıs-äreketter men erekşe dünieler «Ginness rekordtar kıtabyna» tırkelıp otyrady. Sonymen bırge, ǧalymdar da öz betınşe jekelei zertteuler ūsynudy üzbegen. Sondai qyzyqty derekterdıŋ bır parasy AQŞ tıl zertteu departamentı ūsynǧan - älemdegı üirenu eŋ qiyn 8 tıldıŋ reitingı.
- Atalǧan departament ǧalymdary üirenu eŋ qiyn soǧatyn tıldıŋ köş basyna qytai tılın jaiǧastyrǧan. Künşyǧys elınıŋ ana tılı būl tızımde bırneşe kreterii boiynşa top basynda. Onyŋ alǧaşqysy, iereoglifterdıŋ könelıgı. Bır söz – bır iereoglif. Olardyŋ fonetikalyq dybystaluy da ūqsas. Mäselen, qytai tılındegı «şi» sözı 36 maǧynaǧa ie.
- Reitingtıŋ ekınşı tūǧyrynda - arab tılı. Būl tıldıŋ özgeşelıgı söilem oŋnan solǧa qarai örnekteledı. Sonymen bırge, ärıpterdıŋ basym bölıgı sözdegı ornyna qarai 4 türlı qūbylady. Tıldegı dialekt sözderdıŋ köptıgı de tıl üirenuşılerge qiyndyq tudyrady.
- Zertteuşıler ūsynǧan üirenu bırşama qiyn tıldıŋ üştıgın şyǧys Amazonkanyŋ tılı – tuiuka tüiındeidı. Būl tıldegı eŋ taŋdai qaǧatyn tūs – qarapaiym zattyq maǧynany bıldıretın zat esımnıŋ klastary 50-den – 140-qa deiın şaryqtap tūr.
- Basqa tılderge qaraǧanda meŋgeruge köbırek küş jūmsaityn tıldıŋ törttıgı vengr tılıne tiesılı. Vengır älıpbiındegı dauysty dybystar men jūrnaqtardyŋ köptıgı sözderdı este saqtaudy qiyndatady.
- Top bestıktı japon halqynyŋ tılı aiaqtaidy. Būl tılde sözderdıŋ jazyluy men aityluynda aitarlyqtai aiyrmaşylyq bar. Sondai-aq, japon jazu ürdısınde 3 nūsqa qalyptasqan.
- Navaho – būl taŋǧajaiyp tıl ekınşı düniejüzılık soǧys kezeŋınde radio arqyly habarlama taratudyŋ kody retınde qoldanylǧan. Japondyqtar qanşa ter tökse de tıldık kodty anyqtai almaǧan. Navaho tek qiyn bolǧandyǧymen ǧana emes, tıldı üirenuge arnalǧan materialdardyŋ tym az boluymen de kürdelı.
- Eston tılınde septıktıŋ 12 türı bar. Būl basqa slavian tektes halyqtarǧa qaraǧanda ekı ese köp. Sondai-aq, erejelerındegı erekşe jaǧdailar men bır sözdıŋ bırneşe maǧyna beruı de tıldı üirenu prosesın qiyndatady.
- Bask tılı – europadaǧy eŋ ejelgı tıl. Baskılerdı kez kelgen ündıeuropalyq tılmen bailanystyru mümkın emes.
Arujan Seiılǧazy
Ūqsas jaŋalyqtar
