Qara öleŋnıŋ Qairaty

Qairat Älımbek... Jyrqūmar qauymǧa tanymal esım... Ilgerırekte jurfakqa oqyǧandar ony jaqsy bıledı. Naǧyz aqyn edı ol. Şabyt qysyp şiryqqan şaiyrdyŋ şynaiy bolmysy onyŋ bütın bıtımınen, tür-sipatynan aiqyn körınıp tūratyn. Adam balasyna ziiany joq. Tıptı şybynǧa da zalaly timeitın. Tek it jyny tyrysyp otyrǧanda sol şybynyŋnyŋ özı kelıp ūrynyp jürmese boldy...

Qairat degenımız - qara öleŋ. Sol qara öleŋnıŋ är jyldardaǧy üzıkterı... Qairat degenımız - «Totiiaiyn kökke qadalyp qylǧan oq şyŋdar»... Qairat degenımız - «Toptalyp maǧan küledı, bır qauym qarǧa, Külse külsınşı, solardy ūrǧanym bar ma?»... Qairat degenımız - «Basqa janǧa özıŋdı qaida qiiu, Bastalady sen ketseŋ, Aida, küiu. Angliiaǧa assaŋ da jetıp baram, Ai lav iu! – dep sosyn, – Ai lav iu!». Qairat degenımız - JenPİ-dıŋ jataqhanasy... Qairat degenımız...

KazGU-dıŋ qalaşyǧynan odan ötken adal, odan ötken aqköŋıl adamdy tabu qiynnyŋ qiyny edı. Kömek sūrap kelgen adamǧa qolyndaǧy baryn beredı. Eşnärse sūramaǧandarǧa da äiteuır bırdeŋe ülestırıp jüredı. Aqynnyŋ qoly aşyq ekenın bıletın tömengı kurstyŋ balalary keşke qarai «Qairat aǧa, aiudai qorbaŋdaǧan, Däl kele me, voenka formaŋ maǧan», - dep äskeri sabaqqa kietın kiımın sūrap, qiylyp kep tūratyn. Özınıŋ köŋılı qandai kırşıksız bolsa, öleŋderı de sondai taza boldy. Jüregımen jazdy. Janymen jyrlady. Janarymen jetkızdı. Ol külgende bükıl älemdı şuaqqa bölep, bükpesız kületın. Qystygünı Qairat köşege şyqqanda, şaşynan budaq-budaq bu köterılıp kele jatatyn. Sırä, ışkı älemı men syrtqy älemı jiı arpalysqa tüsetın bolsa kerek. Ol ünemı qyz-qyz qainap jüretın qyzuqandy jıgıt edı. Bıraq qyzuqandylyǧy mınezıne berılmegen, jer qozǧalsa, qozǧalmaidy. Bıraq sol bır jyldarda idealyna ainalǧan közıldırıktı qyzdy körgende qozǧalmaq tügılı bır orynda tūrmai, bezek qaǧyp ketetın. Būl bır közıldırıktıler közıldırıksız, közıldırıksızder közıldırıktı boijetkenderge qarap emınıp jürgen esırık zaman-dy... Sol köŋıl-küidı Qairat aqynnyŋ: Körmek bolyp anyqtap tamaşany, Közıldırık taǧypsyŋ, jarasady! Qara közıŋ erekşe möldıreidı – Anyq bärı, ap-anyq bolaşaǧy. Keltırmesın janyŋa sözım küdık, Keide bılmen, özımdı özım bılıp. Ainalamdy anyqtap alatūǧyn, Kerek bop jür köŋılıme közıldırık, - degen öleŋı däl bederleitın.

Men ony alǧaş körgenımde sidaŋdau, tıkıreigen kırpı şaşy özıne keremet jarasatyn körkem jıgıt edı. Keiınnen jyldar öte kele şaşy edäuır sirep, onyŋ esesıne oiy qalyŋdap, jauyryny jalpaiyp, öleŋı de, özı de tolysyp, qazaq poeziiasynyŋ naǧyz Baluan Şolaǧyna ainaldy.

Ädette, aqyndardyŋ bärı bırdei jurnalistıkke beiım bola bermeitın. Al Qairattyŋ jurnalistık şeberlıgınde mın joq-ty. Kez-kelgen düniesın maşinkaǧa bırden diktovka jasaidy. Sol diktovka jasaǧan maqalasynyŋ özı on oilanyp, toǧyz tolǧanyp, qalammen qaǧazǧa tüsırgendei bolyp mınsız tüzıler edı. Ol eŋ önımdı jazatyn jurnalistıŋ bırı boldy. Qairat serı bırde özınıŋ diplom jūmysyn jazuǧa otyrdy. Qorǧauǧa bar-joǧy bır-aq kün qalyp edı. Taŋerteŋ besınşı jataqhananyŋ on-on bes kıtap, tört-bes oryndyq tūratyn «qyzyl müiısıne» kırdı de, keşke deiın qamalyp otyryp, diplomyn bıtırıp bır-aq şyqty. Qara ter, qara jym... Onyŋ esesıne jūmysy daiyn. Marjandai jazumen elu bet. Ony endı jataqhananyŋ jankeştı qyzdary bır jerden maşinka tauyp, tünımen basyp beredı. Taŋerteŋ - qorǧau! Saǧan onǧa deiın jetekşı men resenzenttıŋ pıkırın alyp ülgeru kerek. Ülgeredı oǧan da... Bır-aq künnıŋ ışınde diplom jūmysyn jazyp şyǧudan qiyn ǧoi deisıŋ be?! Qairat ylǧi da osylai ekstremaldy jaǧdaida jūmys ıstedı. Qairattyŋ jürgen jerınıŋ bärı qyzyqty hikaiaǧa toly edı. Bırde besınşı jataqhanada kerılıp-sozylyp ūiqydan tūryp jattyq. 503-bölme. Aldymen oianǧan Qairat balkonǧa şyǧyp, qylamyqtaǧan qardy körıp, «Appaq qar, aq qar, aq mamyq...» dep öleŋ öre bastady. Közın bır-aşyp, bır jūmyp, manaurap jatqan Talǧat Batyrhan jalmajan ornynan atyp tūrdy. «Qar jauyp tūr ma ne?! Qar jaudy degenşe, qan jaudy deseişı... Bügıngı «Qairattyŋ» oiyny oiyn bolmaityn boldy ǧoi...». Tumysynan superjanküier Talǧat qaralai küiınıp, tau qūlaǧandai küi keşıp jürse, Qairat: «Maǧ-ǧ-ǧan bärı-bır!», - dep şiqyldap tūryp küledı. - Osy futbol degenıŋdı suqanym süimeidı, - deidı sosyn. - Barsam boldy, eldıŋ bärı: «Qairat»... «Qairat»... dep, jan-jaqtan aiqailap, dausy jetkenşe balaǧattap, jer-jebırıme jetedı. Qara esekke terıs mıngızedı... Öitken futbolyŋnyŋ...

Taǧy bırde Qairat serı bızge «serılıktıŋ bärın qoiyp, ylǧi sabaq oqyp, bıryŋǧai öleŋ jazam» dep uäde berdı. Kez-kelgen ūǧymǧa «qazaq-sovet» degendı qospasa, sözdıŋ dämı kırmeitın kezeŋ. Sol tūsta jıgıtter mūny äbden qaljyŋǧa būryp, ekı sözdıŋ bırıne «qazaq-sovet» degendı tırkeitın de jüretın. Soǧan orai bızdıŋ Qairatymyz da qazaq-sovet ūlanynyŋ ülgısındegı äp-äibat bala bolyp qalyptasyp kele jatqan-dy. Sabaq - kıtap - öleŋ... Basqa jaqqa būrylmaidy. «Jasa, Qairat, jas Qairat», - dep jıgerlendırıp qoiyp, özımız qydyrystap ketemız.

Belgılı fantast jazuşy, ūlaǧatty ūstazymyz Abdul-Hamid Marhabaevtyŋ «Käken ekı künge jettı» degen şyǧarmasy bar edı. Sol aǧamyz aitqandai, aq Qairoştyŋ tärtıptıŋ qūly bolǧanyna ekı kün emes, tura bır apta öttı. «Ūzaǧynan bolsyn!», - deimız de taǧy ūzap şyǧamyz. Bır künı jataqqa kelsek, Qairatymyz körınbeidı. Tösegı ūqypty jinalǧan. Tura soldattyŋ tösegındei. Bıraq keruetınıŋ üstıne bır paraq qaǧaz qaldyryp ketıptı. Sol baiaǧy marjandai jazuy... Bır şumaq öleŋ... Ömırden körmesem de artyq tepkı, Būl tırlık dei almaimyn jarytyp ta öttı. Qysylam qazaq-sovet Ary aldynda, Degenmen duman menı tartyp kettı!.. Tün ortasyna qarai jataqhanaǧa qap-qap şabyt arqalap keldı. Şyny kerek, özımız de oqymysty Qairattan äbden jalyǧyp, naq osyndai köŋıldı Qairatty saǧyna bastaǧandai edık... Keiın jastyq şaǧymyzdyŋ berekelı besıgıne ainalǧan «Jas alaşta» bırge qyzmet ıstedık. Keşke deiın atqaratyn şaruany tüske deiın-aq japyryp tastaityn. Qara öleŋnıŋ Qairaty osydan on bes jyl būryn qara joldyŋ üstınde mert boldy. Äbden tolysqan şaǧynda ǧaryşqa attandy. Kädımgı Gülnar qyz «Joǧaryda jūldyzdardyŋ sezı, Bolyp jatyr men bılsem...», - dep jyrlaityn qoiu aspan, zeŋgır kök... Aramyzda aman-esen jürse, däl osy künderı elu segızge tolar edı. Ruhy biıkte bolsyn Qairat dosymyzdyŋ!

Bauyrjan OMARŪLY