Shyǵys Qazaqstan oblysy – Alash tarıhynda erekshe oryn alatyn shejireli meken. Adamzat damýynyń túp bastaýynda turǵan kóne qorǵandardy bylaı qoıǵanda, eskertkishter men tarıhı oryndar, kúmbezder men keseneler alystan kóz tartady. Ár qıyrynan, ár tasynan, ár jotasynan tarıh úni estilgendeı bolady.
Sońǵy jyldary asqaq shyńynan qar ketpes Altaı taýlaryna, qoınaýy qutqa tolǵan Katon-Qaraǵaı men Zaısan jaqqa sheteldik ǵalymdar at basyn jıi tireıtin boldy. Shyǵys Qazaqstan oblysyna shyǵystanýshylar men arheologtar zor qyzyǵýshylyq tanytýda. Sol ǵylym nysany retinde Berel qorǵanynan tabylǵan jylqy súıegi men Shiliktiden tabylǵan Altyn adam el tarıhynyń altyn qoryna aınaldy.
Búgingi tańda oblys aýmaǵynda memleket qorǵaýynda 670 jyljymaıtyn eskertkish bar, onyń 173-i tarıhı, 127-si sáýlet, 234-i arheologııalyq, 136-sy monýmentaldy óner eskertkishteri. Oblys aýmaǵynda 652 jádiger jergilikti eskertkishter bolsa, 18-i respýblıkalyq mańyzǵa ıe.
Atap aıtsaq, Sátbaev aýylynda Qanysh Sátbaev eskertkishi (1980 jyly salynǵan), Kókjyra aýylynda «Otan-Ana» monýmenti (1990) jáne Amangeldi Imanov eskertkishi (1970), Oıshilik aýylynda Qoıbaǵar batyr mazary (XIX ǵasyr) jáne Toǵas batyr eskertkishi, Aıagóz qalasynan soltústik-batysqa qaraı 40 shaqyrym jerde ornalasqan Baraq batyr kesenesi, B.Maılın aýylynda Árip Táńirbergenov zıraty, Tańsyq aýylynda Qozy Kórpesh – Baıan Sulý kesenesi kelmeske ketken kóne tarıhtan syr shertedi.
…Kúldir-kúldir kisinetip,
Kúreńdi miner me ekemiz?
Kúderiden baý taǵyp,
Aq kireýke kıer me ekemiz? – dep jyrlaǵan Alashtyń sýyrypsalma aqyny, jalyndy jyraýy, «Aqtaban shubyryndy, Alqakól sulama» qasiretin kózimen kórip, basynan ótkergen, sol bir náýbetti joıýǵa at salysyp, jońǵar shapqynshylyǵynan otanyn qorǵaýǵa ólsheýsiz úles qosqan bahadúr babamyz Aqtamberdi Saryulynyń súıegi Abaı aýdanynyń Júrekjota dep atalatyn adyryna jerlenip, keıin sol jerde kesene boı kótergen.
Sózimizdi túıindeı kele, saıyn dalanyń san qyrly tarıhyna kóz júgirtsek, baǵa jetpes qundylyqtardy hám rýhanııatymyzdyń altyn dińgegine aınalǵan óleń men sóz qasıeti ananyń sútimen, babanyń qanymen boıymyzǵa darydy. Alash dalasynyń ár qıyrynan óshpes ónege kóremiz, taǵylym alamyz, táý etemiz. Asyly, osy qundylyqtar jas urpaqtyń sanasynda jańǵyryp tursa, bolashaǵymyz sáýleli bolary sózsiz.
Birjan Ahmer,
Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik qoryq-mýzeıiniń
ǵylymı qyzmetkeri
