Ataqty küişı Rüstembek Omarov jaily syr-sūhbat

Qazaqtyŋ küi önerınde esımderı qūrmetpen atalatyn tūlǧalar az emes. Olar özderınıŋ oryndauşylyq mektebımen ǧasyrdan-ǧasyrǧa jalǧasyp kele jatqan küi mūrasyn bügıngı zamandarǧa jetkızıp, amanattap ketken aǧa ūrpaq der edık. Qazaqtyŋ küişılık mektebı turaly söz qozǧaǧanda körnektı küişı, däulesker dombyraşy, Qazaq KSR-nıŋ Halyq artisı Rüstembek Omarovtyŋ esımı airyqşa ıltipatpen atalatyny belgılı. Rüstembek Omarovtyŋ oryndauyndaǧy halyq küiı «Aqsaq qūlan», Qūrmanǧazynyŋ «Aqsaq kiık», «Jima», «Maşina», «Qyzyl qaiyŋ», «Serper», Dinanyŋ «Baijūma», Abyldyŋ «Naratu» tärızdı tamaşa küilerı älı künge deiın küi tyŋdarmandarynyŋ jadynda desek, qatelespegen bolar edık.  Rüstembek Omarovtyŋ oryndau mänerın akademik Ahmet Jūbanov öte joǧary baǧalap, özınıŋ «Ǧasyrlar pernesı» atty eŋbegınde: «Rüstembek küidı «şegelep», şapşaŋ, jai keletın buyndarynyŋ bärın de tastai tüiıp, ekpının auystyrmaidy. Ortaşa ūzyndyqtaǧy sausaqtarymen bır ­notany jaza baspai, bärın de öz ornynda etıp oryndaidy. Aty alyp qaşqan kısıdei dombyrasynyŋ «tızgınıne» ie bola almaityn keibır dombyraşylardai küidı basta alǧan ekpınınen quyp ketıp, aiaǧynda kei jerlerınde sürınıp qalatyn ädet Rüstembekte bolmaidy» dep jazǧan. Qazaqstannyŋ halyq artisı, professor Qarşyǧa Ahmediiarov Rüstembek Omarov turaly jazǧan estelıgınde: «Rüstem aǧanyŋ tartqan küilerınıŋ ışkı-syrtqy qūrylysy, dinamikasy küi janryna laiyqty, bılımdı muzykantqa sai qūbylys ­bolatyn. ­Mysaly, Dinanyŋ «Baijūma» küiın tek R.Omarovtyŋ oryndauynda ǧana esti alamyz. Al Dina şeşemnıŋ oryndauyn­da eş arhivte joq. Sonda şeşemnıŋ tartqanyn özınşe damytyp, kürdelı şyǧarma retınde qalyptastyrǧan R.Omarov dese bolady. Osyndai dästür jalǧastyrǧan oryndauşylar tarihta köp emes, sonyŋ bırı Rusahaŋ. Men özım de Rüstem aǧadan soŋ orkestrdıŋ bas dombyraşysy bolǧanymdy maqtan tūtamyn. Rusahaŋ köp söilep, syryn eşkımge şaşpaityn, küi tartqanda dybysqa öte män beretın, sahnaǧa şyqqanda tyŋdauşysyn sol dybys sazymen, ­boiauymen özıne baurap alatyn qaǧysymen qatar qazaqtyŋ barlyq küişılık mektepterın barynşa meŋgergen küişı bolatyn. Özı Arqada tuyp-össe de, Oqap Qabiǧojinnyŋ şäkırtı boldy jäne Dinanyŋ, Mūrat Öskenbaevtyŋ qolynan küi alǧan dombyraşy» dep baǧa bergen. Osy oraida bız bügın Rüstembek Omarovtyŋ qyzy Qarlyǧaş Omarovamen äkesı jaiynda sūhbat qūrudy jön kördık. – Qarlyǧaş apai, qazaqtyŋ küi önerınde Rüstembek Omarovtyŋ orny erekşe ekenı belgılı. Qūrmanǧazy, Dinanyŋ küişılık mektepterın keiıngı ızbasarlarǧa jetkızgen dombyraşynyŋ ösıp-öngen ortasy, tuǧan jerı turaly aityp berseŋız. – Äkem Pavlodar oblysy Lebiajı audany Şarbaqty auylynda düniege kelgen. Bız Almatyda tuyp-össek te, Pavlodar öŋırı bızdıŋ janymyzǧa öte jaqyn, adamdarynan bır tazalyq lebı esetındei körınedı. Äkem de sol topyraqtan ösıp-önıp şyqqan soŋ bolsa kerek, aqköŋıl, aşyq-jarqyn, qaşanda köterıŋkı köŋıl-küide jüretın adam edı. Retı kelgende äzıl-qaljyŋyn aityp, küldırıp te otyratyn. Äkemnıŋ äkesı, iaǧni atamyz däulettı adam bolǧan eken. Däulettı boluymen qatar önerdı jaqsy baǧalaǧan, taŋdy taŋǧa jalǧap küi tartatyn, sondai-aq jyraulyq önerı de bolǧan. Ökınışke qarai, ömırden erte qaityp, äkem balalar üiınde erjetıptı. Taǧdyrdyŋ mūndai qiyndyqtaryna tap boluy äkemdı qaisarlyqqa, tabandylyqqa, tärbielegen. Qūrmanǧazy, Dina, Tättımbet, Sügır, Däuletkerei syndy küişılerdıŋ küilerın jan düniesımen berılıp tartatyn. Bükıl sanaly ǧūmyryn küi jolyna arnaǧan tūlǧa edı ǧoi. Özınıŋ taŋdaǧan mamandyǧyna, käsıbıne adal boldy. Ökınışke qarai, äkemnıŋ ösken ortasy men joldastary turaly köp maǧlūmat aita almaimyn, sebebı köbınıŋ közı qaitqan. Özım de onyŋ kenje qyzy bolǧandyqtan äkemnıŋ jas künı turaly, at jalyn tartyp mıngen şaqtary, önegelı qyrlary haqynda äkemnıŋ közın körgen nemese ol kısı turaly ǧibratty äŋgımeler estıgen jerlesterınen, alys-jaqyn aǧaiyndarynan estıp bılıp, habardar bolyp jüremız. Äkemnıŋ otbasyn qūryp, şaŋyraq kötergennen keiıngı ömır joly turaly aitu men üşın aiqynyraq. Qalai bolǧanda da, el-jūrty, zamandastary qadırlegen ardaqty azamattyŋ halqynyŋ asyl perzentı bolyp qalyptasuyna ata-anasynan, otbasynan, äuletınen alǧan tälım-tärbiesı äser etkenı sözsız. Onyŋ boiyndaǧy mınezı, qarapaiymdylyǧy, degdarlyǧy, maqtanşaqtyqtan, menmendıkten alys tūruy osyndai oilarǧa jeteleidı. Adam özınıŋ tegıne tartyp tuady deidı ǧoi. Soǧan qaraǧanda äkemızdıŋ tektılıgı, ösken-öngen ortasy jaqsy bolǧany anyq.

– Rüstembek aǧamyzdyŋ jan-jary, iaǧni anaŋyz, otbasy turaly aityp berseŋız. – Anamyz Gülsaǧira Şyǧys ­Qazaq­stan oblysynyŋ tumasy. Anam da önerge jaqyn boldy. Özıne tän ädemı dauysy bar edı, än salatyn. Äkem ekeuı tört qyz süidı. Men üidegı eŋ kenjesı bolsam, menen ülkenderı Maqpal, Güljan, Şämşınūr esımdı qyzdar. Üşeuı de qazırgı taŋda baqilyq bolyp kettı. Qūdaiǧa şükır, äkemnıŋ artynda 4 nemere, 2 şöbere bar. Anamyzdan erte aiyryldyq. Ol kısı menıŋ segız ailyǧymda dünie saldy. Anam qaitqan soŋ bız äkemızden ūzaqtai berdık. Äkem ne degenmen er adam ǧoi. Onyŋ üstıne öner adamy bolǧandyqtan gastroldık ıssaparlarmen Resei, Qytai jäne taǧy basqa elderge sapar şegetın. Bız saǧynysyp jüretınbız. – Qyzmet jolynda aralas-qūralas bolǧan zamandastary, ärıptesterı turaly bıle otyrsaq… – Äkem sahnada küi tartumen qatar A.Jūbanov atyndaǧy filarmoniiada solist bolyp qyzmet ıstedı. Bırqatar daryndy dombyraşylardy tärbieledı. Olardyŋ qatarynda elge tanymal Rysbai Ǧabdiev, Bozdaq ­Rzahanov, Äzidolla Esqalievter bar. Özınen tälım alyp, oryndauşylyq şeberlıgın boilaryna sıŋırgen jaqsy şäkırtterı köp boldy. Küi önerındegı dästür sabaqtastyǧyn äkelerımız osylai jalǧady ǧoi. Kezınde Almaty qalasyndaǧy Tölebaev pen Äiteke bi köşesınıŋ qiylysynda ädemı alleiasy bar, tek artister tūratyn ädemı üiler bolǧan. Men 1956 jyly sol üilerdıŋ bırınde tuǧanmyn. Äkeme sol jaqtan üi aluy­na Roza Baǧlanova kömektesken eken. Äkem, Roza Baǧlanova, Şäken ­Aimanov, Ämina Ömırzaqova, Nūrǧisa Tılendiev, Qarşyǧa Ahmediiarov bır ortada jürgen zamandastar edı. Olar önerde bır-bırıne qoldau körsetken aǧaly-ınılı, artister qauymy bolatyn. – Soŋynda qalǧan küi mūralary qalai saqtalyp jür? – Äkem köp jyldar Qūrmanǧazy küilerın jinaqtap, halyqqa oryndady. Elımızdıŋ «Altyn qorynda» onyŋ dombyramen oryndaǧan «Jastyq şaq», «Ilme» küilerı, ­Evgenii Brusilovskiidıŋ «İsanyŋ jeldırmesı», Dina Nūrpeiısova, Tättımbet küilerı saqtauly tūr. Keibır änderı Pavlodardaǧy mūraǧattarda, sondaǧy arhivterde saqtalyp, jaryqqa şyqpai jatqany belgılı. Älı de ızdenu üstındemız. Almatydaǧy mūraǧattarda onyŋ dauysy saqtalǧanymen, qolymyzǧa tüspedı. Üiımızde tek suret, gazet-jurnaldar. Ol kezde beinerolik degen bolmaǧan soŋ qaǧazdaǧy mūralarmen şektelemız, ärine. Taǧy bır aita keterlıgı, äkemızge «Qazaq KSR-nyŋ Halyq artisı» ataǧy berılgen qūjat köp jyldar boiy ız-tüzsız joǧalyp ketıp edı. Araǧa 47 jyl salyp baryp, nemere qyzy arqyly tabylyp otyr. Būl da bır maŋyzdy jait dep bılemın. Äkeme Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesı Prezidiumynan berılgen köptegen marapattar da boldy. Özı olardy jinauǧa qyzyqpasa kerek, köbı saqtalmai qaldy. Osy künı qoly­myzda bar marapattardy közımızdıŋ qaraşyǧyndai saqtap kelemız. Bır sözben aitqanda, äkemızdıŋ bız üşın qaldyrǧan bailyǧy onyŋ küi önerı, arhivte saqtalyp qalǧan dauy­sy. Dünie jinauǧa qyzyqqan joq, bar ǧūmyryn bütındei öner jolyna arnady.

– Balalaryna qandai aqyl-keŋes­te­rın aituşy edı? Mınezı, bolmysy qandai edı? – Maqtanǧanym emes, äkem tür-kelbetı kelıstı, keŋ maŋdaily, symbatty boldy. Azamat dese, azamat deitındei tūlǧa edı. Kez kelgen ıske asa baiyppen qaraityn, bır närse ­turaly jeŋıl-jelpı oilaǧan kezı bolǧan emes. Qyzdaryna önegelı tälım-tärbie berdı. Menıŋ janymda bolǧanda «Jan balasyn aldauşy bolma. Ömırge sen, adamdarǧa sen. Senım kerek» dep aityp otyratyn. Qazaqta «Körer jaryǧy bar eken» deitın söz bar ǧoi. Solai bolsa kerek, äkem Ūly Otan soǧysy jyldarynda maidan şebınde jürıp nemısterdıŋ qūrsauyna tüsken eken. Dese de, nemıster de adam balasy, būlardy qyryp salmapty, küştep jūmysqa salsa da, asyrasa kerek. Sondaǧy qyzyqty aitaiyn, äkem nemısterdı taŋǧaldyrumen jürıptı. Qoldan dombyra jasap şyǧypty da, küilerın oryndapty. Būl onyŋ jiyrmadan endı ǧana asqan bozbala şaǧy ǧoi. Men äkemnıŋ sol kezdegı batyrlyǧyna, önerıne, ışkı ruhani küş-qairatyna älı künge deiın täntı bolamyn. Bırtuar dep osyndai azamattardy aitsa kerek-au. Qanşama teperışke tüsse de, basyna tüsken qiyndyqtarǧa moiynsūnbastan, tıptı eleŋ qylmastan, uaiymy joq adamdai külıp jüretın, önerge adal bolatyn. – Bügınde Rüstembek Omarovtyŋ ūrpaqtary nemen ainalysady, onyŋ jolyn quǧandar bar ma? Sonymen bırge Rüstembek Omarov mūrasyn jaŋǧyrtu josparda bar ma? Küişı esımın mäŋgılık este qaldyru baǧytynda ne jasaldy? – Ökınışke qarai, däl onyŋ küişılık önerın ūrpaqtarynyŋ arasynda jalǧastyrǧan eşkım bolmai tūr. Özım dizain-korrespondent qyzmetın atqaramyn. Būl da önerdıŋ bır salasy ǧoi. Basqa mamandyq iesı bolsa da, nemeremız surettı jaqsy salady. Özderıŋız jaqsy bılesızder, äkemız ūzaq jyldar boiy Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq memlekettık ūlt aspaptar orkestrınde jemıstı qyzmet ettı. Būl oraida orkestr basşylyǧy men ūjymyna erekşe alǧys aitqym keledı. Olar Rüstembek Omarov mūrasyn jaŋǧyrtu jolyna män berude. Orkestrdıŋ qazırgı basşysymyn dep özın tanystyrǧan Nūrǧisa Mūratūly degen azamat menı äkemızge qūran baǧyştau saparyna ertıp jürdı. 1999 jyly äkemızdıŋ 80 jyldyq mereitoiyn saltanatty türde atap öttık. Ol kezde jūmys babymen qonys audaryp, Şymkentte tūratynbyz. Jaqsy deŋgeide toilandy. Qoldau körsetken öner adamdaryna köp raqmet. Byltyr, 2017 jyly köktem aiynda bırqatar azamattardyŋ, öner qairatkerlerınıŋ bastama köteruımen Pavlodar oblystyq ūlt aspaptar orkestrıne Rüstembek Omarovtyŋ esımı berılgende quanyşymyzda şek bolǧan joq. Osyǧan orai oblystyq orkestrdıŋ «Jastyq şaq» atty konsertı qoiyldy. «Jastyq şaq» degen äkemızdıŋ töl tuyndysy bolatyn. Ony orkestrge laiyqtap, tyŋdarman nazaryna ūsynǧan atalǧan orkestrdıŋ dirijerı, Qazaqstan Respublikasynyŋ ­Mäde­niet qairatkerı, küişı Talǧat Kärımov deitın azamat. Osyndai igı şaralardyŋ atqarylyp jatqany üşın raqmetten basqa aitarymyz joq. Qazır men de jas emespın, alpysty alqymdadym. Dese de, äkemnıŋ mūrasyn nasihattau, keiıngı ūrpaqtarǧa tanytu jolynda eŋbektenıp kelemız. Küişı esımın ardaqtap, baǧalai bıletın halqy, tyŋdarmandary baryn körgende şarşaǧanyŋdy da ūmytyp ketesıŋ. – Äŋgımeŋızge raqmet!

---

ŪLMEKEN LESBEKOVA

"Ana tılı" gazetı

---