Täuelsızdıgımızge 30 jyl toldy. Osy jyl aralyǧynda qoǧamda köp aitylǧan sözdıŋ bırı - ekonomikamyzdy tek şikızat közıne bailap qoiu dūrys emes, basqa salada da jetıstıkke jetuımız qajet dedı. Osy oraida elımızde qandai ülken ärı sättı-sätsız jobalar jasalǧan?
G4
Joba qūny: 31 milliard teŋge 2006 jyly Qapşaǧai tas jolynyŋ boiynan bırneşe şaqyrym jerde bır emes, bırden tört qalanyŋ ırgesın qalap, naǧyz serıktes qalaşyqtardy ömırge äkelemız dep şeşım qabyldady. «G4 City» atty joba osylaişa ömırge keldı. Jobany resmi ıske asyru 2008 jyly bastaldy. Tört serıktes qalanyŋ özındık jospary men baǧyty bar. Bırınşısı qarjylyq jäne ıskerlık ortalyq sanalatyn Gate City, ekınşısı mädeni jäne oiyn-sauyq, bılım ortalyǧy boluy tiıs Golden City, üşınşısı ǧylym men tehnologiia, jaŋa aşylulardyŋ jetıstıgı boluǧa tiıs Growing City jäne törtınşısı Qapşaǧaiǧa şyǧatyn turistık qalaşyq Green City edı. 2009-jyly 2-qaraşada Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ №1739 «Almaty oblysyndaǧy «Gate City» serıktes qalasynyŋ bas jospary jaily» qaulysy şyqty. Qaulyda Almaty qalasyndaǧy Geit Sitidıŋ bas jospary 2030 jylǧa deiın qalany salu jäne damytu, ekologiialyq jaǧdaidy qalypty ūstau, tabiǧatyn aialau boiynşa negızgı qūjat ekenı jazylǧan. Bas jospardyŋ negızgı maqsaty - Almaty qalasynyŋ maŋynda ömır süruge qolaily, barlyq jaǧdai jasalǧan serıktes qalany qalyptastyru boldy. Qaulyda Geit Sitidıŋ ornalasqan jerı qalanyŋ damuyna öte yŋǧaily ekenı aitylǧan, iaǧni ol Almaty-Qapşaǧai tas joly men respublikalyq maŋyzy bar magistral boiynda jatyr, qala maŋynan BAKAD pen «Batys Qytai – Batys Europa» kölık dälızı ötıp, Geit Siti Ortalyq Aziiadaǧy naǧyz maŋyzǧa ie qalanyŋ bırı bolatyny aitylady. Alaida 15 jyl ötse de, 130 myŋ adam tūratyn Geit Siti qalasyn emes, temır jaqtaudaǧy atauyn körumen tamsanyp ötemız.
Aqqu planşetı
2011 jyly Maŋǧystau oblysynda jarnamasyn öltırıp jasaǧan "Aqqu" planşetı otandyq tehnologiiany alǧa jyljytuy tiıs bolatyn. Tıptı jospar boiynşa künıne 280 planşet, pen 180 monitor jasalu kerek edı. Bıraq 2013 jyly tergeudıŋ qorytyndysy boiynşa, zauyt Qytaidan planşetter men daiyn önımder äkelıp, olardy "Qazaqstanda jasalǧan" japsyrmasy arqyly öz önımı retınde körsetken. Saldarynan memleketke 200 million teŋge (1 million AQŞ dollaryna juyq) şyǧyn keldı. «Caspiy Electronics» firmasy direktorynyŋ orynbasary Aleksandr Pavlenko alaiaqtyq aiybymen 6 jylǧa türmege kesıldı. «Kaspii» ÄKK basqarma töraǧasy orynbasary Erǧali Qaiypov qyzmet ökıletın asyra paidalanu babymen 3 jylǧa bas bostandyǧynan aiyryldy. Ol Qazaqstan täuelsızdıgınıŋ 20 jyldyǧyna orai raqymşylyqqa ılıgıp, türmege otyrmady.
Köksarai su rettegışı
Joba qūny: 52,35 milliard teŋge 2008 jyly bastalǧan (2010 jyly aiaqtaldy) ǧalamat jobanyŋ nätijesınde Qyzylorda oblysy aumaǧyn su tasqynynan qorǧaityn gidrotehnikalyq keşen qūryldy. Syr boiyna jaǧalai qonystanǧan el qauıpsızdıgı, Kışı Aral men Syr basseinındegı kölder jüiesın tūraqty türde sumen qamtamasyz etu mäselesın şeşude ülken qadam jasaldy. Ekınşıden, Qyrǧyzstannan keletın artyq sudy qysta jinap alyp, jaz boiy suǧaruǧa paidalanuǧa mümkındık tuyndady. 2012 jyly Tötenşe jaǧdai ministrı Vladimir Bojko Köksarai su rettegışın Qyzylordany su basu qaupınen qorǧap qalǧanyn aitty.
AES
Joba qūny: 3-4 milliard teŋge AES taqyryby elımızde sonau 1997 jyldan berı qozǧalyp keledı. Eŋ alǧaşynda Balqaş kölınıŋ maŋynda ornalasqan Ülken auylynda quattylyǧy 640 MVt stansiia salynu ideiasy köteırlgen edı. Bıraq belgısız sebeptermen qūrylys jandanbady. 2006 jyly Aqtaudyŋ maŋynda Resei men Qazaqstan AES salu ideiasyn qaita köterıp, Qazaqstan ükımetı AES qūryllysyn tehnikalyq-ekonomikalyq tūrǧydan zertteu üşın, 104,7 mln teŋge qarajat böldı. 2014 jyly Qazaqstan men Resei elımızde AES salu jönınde memorandumǧa qol qoidy. Osy oraida Semei iadrolyq poligony men Balqaş kölınıŋ maŋyndaǧy Ülken auyly basty nysana retınde közdeldı. 2019 jyly 3 säuırde Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaevpen Kremldegı kezdesuı barysynda Resei prezidentı Vladimir Putin AES salu jönınde kelıssöz jasady. Kelesı künı energetika vise-ministrı Maǧzūm Myrzaǧaliev stansiia qūrylysyna qatysty naqty şeşım qabyldanbaǧanyn, alaida atom elektr stansiiasy ornalasuy mümkın aumaq retınde Kurchatov qalasy men Ülken auylyn atady. 2021 jyly Vladivostokta ötken Şyǧys ekonomika forumynyŋ plenarlyq otyrysynda Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Toqaev taǧy da elge atom elektr stansiiasy qajet dep mälımdedı. Ol jaiynda biylǧy joldauda "2030 jylǧa qarai Qazaqstanda elektr energiiacynyŋ tapşylyǧy bolady. Al älemdık täjıribege säikes, tiımdı şeşım bar. Ol – beibıt atom. İä, oŋai şarua emes. Sondyqtan osy mäselenı ūtymdy şeşe bıluımız kerek, san aluan boljam men emosiiaǧa jol bermeiık" - dep, aitty.
KazSat jer serıgı
Qūny – 300 million dollar 2000 jyldardyŋ basynda Qazaqstan jer serıgın ūşyru maqsatyn alǧa qoidy. Söitıp, aldymen sätsız de bolsa KazSat-1 jer serıgın, odan soŋ KazSat-2 men KazSat-3 jer serıgın ūşyrdy. 2006 jyl – KazSat-1 jer serıgı ūşyryldy. 2008 jyl – KazSat-1 jer serıgı ısten şyqty. 2011 jyl – KazSat-2 jer serıgı ūşyryldy. Jer serıktıŋ qūny – 115 million dollar. 2014 jyl – KazSat-3 jer serıgı ūşyryldy. Nätijesı: Qazaqstannyŋ barlyq aumaǧynda “Otau-TV” teledidary jūmys ısteidı.
Astana LRT jobasy
Qūny – 1,8 mlrd dollar 2015 jylǧy 31 tamyzda Astana LRT jobasyn ıske asyru üşın «Astana LRT» JŞS men Qytaidyŋ damu bankı şūǧyl nesie jelısın ūsynu turaly nesie kelısımıne qol qoidy. Osylaişa Qazaqstan Qytaidan 20 jylǧa jyldyq 2,5% mölşerlememen qaryz aldy. Jobanyŋ qūnyn 1,8 mlrd dollar dep baǧalandy. 2019 jyldyŋ jazynda Prezident Qasym-Jomart Toqaev Ükımettıŋ keŋeitılgen otyrysynda LRT qūrylysyn synǧa alyp, «halyq üşın yŋǧaily ärı ünemdı kölık jüiesın saludyŋ ornyna asa qymbat joba ūsynylǧanyn» aitty. «Bıluımşe, jobany jüzege asyru barysynda säuletşıler men arnaiy mamandardyŋ pıkırı eskerılgen joq. Äkımdıktıŋ mälımetıne säikes, jeŋıl relstı kölıkpen bır täulıkte şamamen 146 000 adam jüredı dep jobalanǧan. Bıraq būl – aqiqattan alys jatqan boljam. Sebebı däl osy marşrutpen qazırgı künı äuejai men temırjol vokzalyna deiın bar-joǧy 2-aq myŋ adam qatynaidy. Sonda jolauşylar sanyn 70 esege qalai köbeitkelı otyrsyzdar?» degen Prezident Ükımet pen äkımdıkke osyǧan qatysty naqty şaralar qabyldaudy tapsyrdy. Auditorlar Ükımetke «Astana LRT» qūrylysyn ärı qarai jalǧastyru tiımsız dep bırden kesıp aitty. Bügınde baǧanda jüretın tramvaidy emes, estelıkke salynǧan ärı saiqy mazaqqa ainalǧan baǧandardy ǧana köremız. Tüiın: 30 jylda jasalǧan jobalar el esınde... Ötken qatelıkterden sabaq alamyz ba? Älde qaǧazdaǧy ertegıler jalǧasa bere me? Barlyǧy uaqyt enşısınde!Qanat BAIŪZAQOV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
