(Esse)
Şaly köp şaŋyraq
Aldaspany – bırlıgım, Alǧa asqany – bır ǧylym. Alyptardyŋ sarqyty, Aramyzda jür bügın! (Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Bır şaŋyraqta bır aqsaqal jürse, sol jerge kie qonady. Al sondai qadırlı qarttardyŋ bır emes, bırneşeuı bolsa şe?! Ol endı ortaimas qazyna, tausylmas qūt-bereke. Solar şaŋyraǧyŋdy biıktetıp, keregeŋdı keŋeitıp tūrady. Sol köşelı köp kısınıŋ ışınde köşbastauşy bır aqsaqal bolady. Eldıŋ bärı sonyŋ auzyna qarap, imamǧa ūiyǧandai ūiidy. Qai jerde de barşa jūrt bas ietın bas ienıŋ bolǧany qandai jaqsy. Men şaly köp şaŋyraq – M.Äuezov atyndaǧy Ädebiet jäne öner institutynda qyzmet ıstegen kezımde osyny ūqtym. Alaşqa aty tanymal aqsaqaldar ǧylymi mekemenıŋ ajary men bazary bolatyn. Būlar – osy mekemenıŋ būrynǧy basşylary, keşegı ministrler, bügıngı akademikter, memlekettık syilyqtyŋ laureattary edı. Bärı de şetınen sūŋǧyla. Özderı ömır boiy ädebiet pen önerdı zerttese, söitıp abyroily aqsaqaldyqqa jetse, sūŋǧyla bolmai qaitsın?! Äŋgıme tiegı aǧytylsa, şetınen tögıle jöneledı. Tek tyŋdaudan jalyqpasaŋ boldy. Bala kezınde aşarşylyqtan aman qalǧan, bozbala kezınde soǧystyŋ zardabyn tartqan, eseigende zūlmat zamannyŋ zobalaŋyn körgen buynnyŋ aitary tausylmaidy. Ol kezde ǧylymi-zertteu institutynyŋ jarytymsyz jalaqysymen jan baǧu mümkın emes-tı. Sondyqtan men sol jyldarda aty dürkırep tūrǧan «Habar» agenttıgınde qosymşa jūmys ıstep jürdım. İnstitut pen agenttıktıŋ arasy sonşalyqty alys emes. Bıraq ekeuı ekı ǧasyrdyŋ mekemesı siiaqty. Aiaŋdap «Habarǧa» kelsem, qarbalas tırşılıktıŋ üstınen şyǧam. Baqaişaǧyna deiın su jaŋa tehnikamen jaraqtanǧan äbjıl reporterler jan alysyp, jan berısıp jatady. Qainaǧan ömır, aǧyndy aqparat. Naizaǧaiǧa nan pısırıp alatyn öŋkei jūlymyr jastar. Ekı iyǧyn jūlyp jep, janyǧyp jürgen jūrt. Sol erekşe ekpınmen institutqa aryndap kırıp kelseŋ, bükıl tırşılık toqtap qalǧandai körınedı. Telegei teŋız tarihtyŋ zıl salmaǧyna iyǧyn tosyp, töbenı tırep tūrǧan qalyŋ qabyrǧalar. Talaidyŋ tabany tigen, tügı azaiǧan könetoz kılemder. Elu jyldan berı jaqsyǧa da, jaisaŋǧa da tabaldyryǧyn tösep, törge ozdyratyn ekı qūlaş emen esıkter. Sol esıkten är kırıp-şyqqany oljaǧa balanatyn abyroiy asqaq, aqyryn söilep, anyq basatyn, asyqpaityn aqsaqaldar. Solarǧa elıktep, är sözın bappen bastap, bipazdap ūqtyratyn qyrmasaqaldar. Ärine, «Habardyŋ» da özıne jetetın «şal-şauqany» joq emes. Dias Omarov, Tıleuqabyl Myŋjasarov, Zamanbek Äbdeşov siiaqty auzy dualy, sözı uälı «aqsaqaldar» ol jerde de bar. Bıraq institut şaldarynyŋ jönı bölek edı. «Myna şaldar ketedı erteŋ dau bar ma, Bız özımız ainalamyz taularǧa», – dep Esenǧali aqyn aitqandai, olarmen yqylastana tıldesıp, emın-erkın äŋgımelesudıŋ rahatyna eşnärse jetpeidı.Sonyŋ ışınde top bastaǧan serkedei bıreuınıŋ orny airyqşa. Ol bükıl bolmysymen basqalardan erekşelenıp tūrady. Azyraq söilep, köbırek tyŋdaidy. Eşkımge dauys kötermeidı, bıreudı orynsyz sökpeidı. Özıne ūnamaǧan kısını keketıp-mūqatyp, qajap-qyjyrtu ädetınde joq. Qabaǧyn säl şytqanynyŋ özı jetıp jatyr. Jaiylyp sala bergen ezuıŋdı lezde jinap alasyŋ. Aitar sözıŋ kömeiıŋe jūtylyp, qapelımde dybysyŋ şyqpai qalady.Al endı ol kısı alda-jalda küle qalsa, ainalaǧa ädemı bır şuaq taraidy. Ol şuaq saǧan da äser etpei qoimaidy. Keudeŋe nūr, sanaŋa säule qūiylǧandai bolady. Bıraq ataqty akademiktı ünemı arqa-jarqa bolyp, köŋıldı jüredı dep aita almaimyn. Negızınen ony bız asa bır saliqaly keiıpte köremız. Bıreu-mıreuge ūzyn-sonar aqyl aityp, auyzekı didaktikany qaita-qaita qazbalap tūryp alǧanyn da baiqaǧan emespın. Bıraq, sonyŋ bärın qas-qabaǧymen, ıs-qimylymen-aq ūqtyrady. Aǧamyzdyŋ qas-qabaǧy nenıŋ dūrys, nenıŋ būrys ekenın ünsız-aq aŋǧartyp tūrady. Mekeme bolǧan soŋ, ärine, onyŋ basşysy bolady. Sol myqty degen däu direktoryŋyzdyŋ özı instituttaǧy ırılı-ūsaqty şaruany älgı aqsaqalmen aqyldasyp şeşetın tärızdı. «Menımen nege aqyldaspaisyŋdar?», – dep tötenşe talap qoiyp otyrǧan ol joq. Alaida onyŋ ǧylymdaǧy salmaǧy, qoǧamdaǧy orny, ömırdegı bolmysy osyǧan mındetteitındei. Qysqasy, būl institut maǧan atalar men äkelerdı bır şaŋyraqtyŋ astyna jinaǧan kädımgı auyldyŋ jarasymdy tırşılıgın elestettı. Mūndai äulette ösken balalardyŋ baǧy janatyny beseneden belgılı emes pe? Alyptardyŋ sarqytyn ışken süiegı asyl aǧalarmen bır mekemede qyzmet ısteitın bızder şynynda da baqytty edık. Äŋgımemızdıŋ arqauy – akademik Serık Qirabaevty qazaq ruhaniiatynyŋ qasiettı qūthanasynyŋ boitūmary dese de bolady. Dūrysy, boitūmar emes, bırtuar. «Ekı Kenen tumaidy, Alatauǧa ekseŋ de», – degendei mūndai kısılerdıŋ bolmysy endı eşqaşan qaitalanbaidy. Şuaǧy mol şaŋyraqqa alǧaş qyzmetke kelgende men osyndai oi tüigen edım. Älı de sol pıkırım özgere qoiǧan joq. Qirabaevtyŋ qas-qabaǧy – bız üşın ömırdıŋ oqulyǧy. Jekımei-aq jolǧa salatyn, jasqamai-aq tezge salatyn sol qabaqtardy kädımgıdei saǧynasyŋ keide... Aitpaqşy, qazır bır kezdegı şaly köp şaŋyraqtyŋ aqsaqaly edäuır azaiǧan. Solardyŋ ışındegı ädebiettanudyŋ alyp bäiteregınıŋ dıŋı berık tūrdy.
«Bes marşaldan» – bır marşal
Jıgerımen jalyndy, Jastai közge şalyndy. Jaŋarqadan şyqty da, Jalpaq jūrtqa tanyldy! (Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Eluınşı jyldardyŋ basynda Jaŋarqadan jetpıs şaqyrymdai jerge Smaiyl Qirabaev üi tūrǧyzypty. Onyŋ körgen qatarlas tört şal däl osy tūsqa üi salady. «Būl kımnıŋ üilerı?», – dep sūraǧan syrttan kelgen ökılge Öndıbai degen tılınıŋ tıkenı bar jıgıt: «Mūnda bes marşal tūrady», – dep äzıldep jauap berıptı. Sodan berı osy jer «Bes marşal» dep atalady. Tıptı Jezqazǧan jaqqa qatynaityn avtobus aialdamasynyŋ aty da «Bes marşal» delınetın körınedı. Şekpen-şenı joq osy «bes marşaldyŋ» noqta aǧasy Smaiyl kökemız sol jerden mäŋgılık oryn teuıptı. Äu basta özın osynda qoiudy ösiet etse kerek. Keiın aǧaiyn-tuǧan sol maŋdy bırte-bırte ülken qorymǧa ainaldyrǧan.
Jaŋarqa jerı alty alaşqa äigılı azamattardy toptap tületse de, äldeqaşan baqilyq bolǧan «bes marşaldyŋ» äuletınen ataqty äskeri qolbasşylar şyǧa qoimady, ärine. Onyŋ esesıne ädebiettanudyŋ äidık marşaly şyqty. Jastaiynan auyz ädebietınıŋ ülgılerın jattap östı. Ädebiettanu salasynan ǧylymi eŋbek qorǧady. Akademik atandy. Ädebiettanudyŋ ūstahanasy – Ädebiet jäne öner institutyn basqardy. Ūly Abaidyŋ şyǧarmalaryn zerdelegen eŋbekterı üşın Memlekettık syilyq aldy. Qazır de qazaq ädebietşılerınıŋ köşın bastap tūr. Endeşe, Serık Smaiylūly marşal emei kım?
Ǧylymnyŋ qai salasynda da aqtyq bailam, kesımdı söz aitatyn kesek mınezdı kısıler bolady. Belgılı bır mäsele boiynşa tyǧyryqqa tırelgende el-jūrt soŋǧy şeşımdı sodan kütedı. Tıptı ädebiettanudaǧy salmaǧy eşkımnen kem emes, söz önerınıŋ sūŋǧylasy Zeinolla Qabdolov pen teoriianyŋ jılık maiyn şaǧatyn ziialynyŋ ziialysy Zäki Ahmetovtıŋ özı qajet kezınde Qirabaevqa qūlaq qoiatyn sekıldı körınetın. Būl üilesımdı üştaǧannyŋ bır-bırıne degen qadır-qūrmetı keremet edı.
Barlyq sala sekıldı ädebiettanudyŋ da özındık jazylmaǧan zaŋdary men jariialanbaǧan erejelerı bar. Mäselen, Ädebiet jäne öner institutynda doktorlyq dissertasiialar qorǧalar aldynda ǧylymi mekeme basşylary Serık aǧamen aqyldasady. Sebebı, taǧy bır doktor qatarǧa qosylǧaly tūr. Ol erteŋ jas ädebietşılerdıŋ taǧdyryn şeşedı. Ol şyn ǧalym ba, älde, köldeneŋ kök atty ma, ony aiqyndap alǧan dūrys. Töbeden toqpaqtap, kiız qazyqty jerge kırgızgısı keletınder de bolmai qalmaidy. Solarǧa tosqauyl qoiu üşın de tegeurın kerek. Ädebiettanuǧa qadam basqan är ǧalym Mūhtar Äuezovtıŋ esımın ielengen instituttyŋ atyna kır keltırmeuı kerek. Sondyqtan äigılı Äuezovtıŋ közın körgen qadırlı Qirabaevtyŋ biresmi batasy öte maŋyzdy. Ädebiettanu ǧylymynyŋ atasy men batasyna ainalǧan abyroily aqsaqaldyŋ qoldauymen osy salaǧa kelgen qyz-jıgıtter äzırge ony ūiatqa qaldyryp körgen joq.
Örımdei jas kezınde orta mektepke arnalǧan ädebiet oqulyǧyn jazdy. Jazbasqa lajy joq edı. Aldyŋǧy tolqyn aǧalar zobalaŋǧa ılınıp, jazyqty bolyp kettı. Taŋdau jiyrmadan endı ǧana asqan üş jas zertteuşıge tüstı. Zeinolla Qabdolov, Aiqyn Nūrqatov üşeuı jazǧan sol oqulyqtyŋ jaryq körgenıne alpys jyl toldy. Sapaly äzırlengen būl oqulyq üşeuın de qalyŋ elge tanymal ettı. Äke men balanyŋ jäne nemerenıŋ qolynan ötken ǧūmyrly oqulyq boldy būl.
Serık Qirabaevtyŋ «Şyndyq pen şyǧarma», «Talantqa qūrmet», «Ädebiettanudyŋ aqtaŋdaq betterı», «Tarih jäne ädebiet», «Täuelsızdık ruhymen», «Ömır taǧylymdary» atty ǧylymi-tanymdyq kıtaptary oily oqyrmannyŋ qasterlı qazynasyna ainaldy.
1967 jyly KSRO Pedagogikalyq ǧylymdar akademiiasy qūrylǧan kezde Oqu-aǧartu ministrı bolǧan Äbdıhamit Sembaev ekeuı akademiianyŋ korrespondent-müşelıgıne öttı. Al Mälık Ǧabdullin tolyq müşelıkke kırdı. Osydan-aq mūnyŋ qazaq ǧalymdarynyŋ basyna oŋailyqpen qona bermeitın baq ekenın baǧamdai berıŋız.
1966 jyldan 1974 jylǧa deiın KSRO Joǧary jäne arnauly orta bılım ministrlıgınıŋ qarauyndaǧy Joǧary Attestasiialyq komissiianyŋ filologiia jäne önertanu salasy boiynşa saraptau keŋesınıŋ müşesı boldy. Būl qūrylymǧa būǧan deiın Mälık Ǧabdullin men Mitrofan Silchenko ǧana enıptı. Osynau bedeldı komissiia qūramyndaǧy şyǧys halyqtary ökılderınıŋ sany üş-törteuden aspaityn. Serık aǧa özı müşe bolǧan segız jylda qazaqtyŋ talai talantty perzentterınıŋ jolyn aşty. Qinalǧanyna qol ūşyn berdı. Bırazyn VAK-qa dissertasiiamen ılese jetken aryzdardan, dünienı dürlıktırgen dau-damaidan araşalady. Mäskeu marqasqalarynyŋ aldynda jerlesterı üşın san ret küiıp-jandy. Ǧylymi eŋbegı bekıgen ärıptesterınıŋ diplomyn elge ala kelıp, köl-kösır quanyş syilady.
Serık aǧamyz basşylyq qyzmetterdı de abyroimen atqardy. Eldıŋ eŋ ülken keŋsesı – Ortalyq Komitette ideologiiaǧa jauapty bölım meŋgeruşısınıŋ orynbasary boldy. Bedeldı būqaralyq aqparat qūraldaryn basqardy. Joǧary oqu ornynyŋ kafedra meŋgeruşılıgınen prorektorlyǧyna deiıngı joldan öttı. Abyroimen kelgen qyzmetın der kezınde abyroimen tabystai bıldı. Öz erkımen ornynan tüsıp, ünemı jastarǧa jol aşty. Direktorlyqty da, bölım meŋgeruşılıgın de laiyqty şäkırtterıne qaldyrdy. Sodan soŋ olardyŋ şaruasyna ömırı aralaspaidy. Özı qatardaǧy qyzmet ielenıp, bölmesınde eleusız ǧana otyrady. Bıraq ony osydan soŋ elemei körıŋız. Keiıngı buyn ardaqty aǧany osy qasietı üşın de qūdaidai syilaidy.
Qanaǧatşyl Qirabaevtyŋ tektı tūlǧasy biıktegen üstıne biıktei beretını de sondyqtan.
Keltetaldan kemeldıkke deiın
Salyp körsek baiypqa, Sızge ūqsau aiyp pa? Söz saptaimyz elıktep, Serık Qirabaevqa! (Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Keiın tanymal ädebietşı, sarabdal synşy bolaryna körıngen şyǧar, jastaiynan aqyndarmen aralasyp-qūralasyp tūru peşenesıne būiyrdy. Mektepte oqyp jürgen kezınde aqyn Ǧabdiman İgensartovpen körşı tūrdy. Ol sol kezde Jaŋarqa audandyq atqaru komitetı töraǧasynyŋ orynbasary bolyp qyzmet ısteptı. Özı bastyq, özı öleŋ jazatyn şeneunık şaiyrdyŋ bolmysy jas ūlanǧa edäuır oi salǧanǧa ūqsaidy. Keiın Qaraǧandyda esepşıler kursynda oqyp jürgende aqyn Qaiyp Ainabekovpen körşı bolady. 1929 jyly «Qyrdyŋ qyzyl gülderı» degen jyr jinaǧy şyqqan Qaiyp aqynnyŋ eŋkış tartyp qalǧan kezı eken. Jyr sūŋqary Säkennıŋ qainaǧasy Qaiyp ol ūstalyp ketken soŋ mazasyz küi keşken körınedı. Söitıp, qaida barsa da öleŋnıŋ özı Serık aǧanyŋ soŋynan qalmai, ony ünemı töŋırekteidı de jüredı. Sonyŋ äserı bolar, qazaqtyŋ auylda ösken bar balasy sekıldı bızdıŋ Serık aǧamyz da aqyn bolmaqqa bel buyp, jyr jazypty. Alǧaşqy öleŋderınıŋ bırı Jaŋarqadaǧy Jaryq degen eldı mekenge arnalǧan. Būl öleŋ audandyq gazetke basylady. Söitıp, Serık aǧam bala künınde Karl Marks atyndaǧy mekteptıŋ mūǧalımı bolyp jürgende poeziiadaǧy tyrnaqaldysyna geografiialyq nysandy taqyryp etıp alyp edı. Sırä, keiın qazaq geografiia ǧylymynyŋ keleşek köşbastauşysyn jar etıp, baqytty ǧūmyr keşetınıne körıngen şyǧar. Ony aitasyŋ, bızdıŋ keiıpkerımız aqyndar aitysyna da qatysty. Aitys bolǧanda, anau-mynau aitys emes, 1944 jyly Jaŋarqada ötken bükıl aimaq aqyndarynyŋ söz saiysy. Soǧan qatysatyn audan aqyndarynyŋ tobyna qosyldy. Auyldyŋ körkemönerpazdar üiırmesı qoiǧan Beiımbet Mailinnıŋ «Şūǧasyn» tamaşalap, Şūǧanyŋ, Äbıştıŋ monologtarynyŋ öŋın özgertıp, sol ülgımen naǧaşylary men jeŋgelerıne arnap öleŋ ördı. Halyqtyq ülgılerdı sol zamanǧa beiımdep aitty. «Serpıldı, tūman, serpıldı, Alasyŋ, Qaiat, erkıŋdı. Körgende Öser quansyn, Qūbylt, Qaiat, körkıŋdı. Jeŋıldı, äkeŋ, jeŋıldı, Jeŋgeŋ Bäden köŋıldı. Öksıgıŋdı bas, Qaiat, Ömır taŋy körındı», – dep daiar ülgımen äiel teŋdıgın jyrǧa qosty.Säkennıŋ serıgı, sözge ūtqyr, saiqymazaq jyndy Äbendı körıp, ony qyzyqtap, äŋgımesın tyŋdady. Äbennıŋ bastan keşken hikaialary bırınen bırı ötedı. Jalpy, Jaŋarqada süiegıne söz sıŋgen mūndai kısıler öte köp. Sonyŋ bärı onyŋ jazu önerıne degen qūmarlyǧyn oiatty.Tıl men ädebietten basqa bırqatar pänderge de beiımı bar edı. Mektepte himiia pänın öte jaqsy oqydy. «Tübınde senen myqty himik şyǧady», – desetın ūstazdary. Bıraq Mendeleev kestesın jata-jastana zertteu maŋdaiyna jazylmapty. «Keiıngı jaǧdailar (oqudan qol üzıp qaluym) būl oidy ıske asyrmady, – dep jazady ol özınıŋ estelıgınde. – Himiia siiaqty ǧylymdar ünemı jattyǧudy, laboratoriialyq jūmysty talap etedı ǧoi». Qazırgı künı Serık aǧamnyŋ aq halat kiıp, himiialyq qospalar men erıtındılerdı midai sapyrylystyryp, laboratoriiada täjıribe jasap jürgenı közge elestei qoimaidy, ärine. Onyŋ esesıne, qazaqtyŋ men degen ataqty aqyn-jazuşylarynyŋ şyǧarmaşylyq laboratoriiasyna üŋıldı. Qai ısten de nätije şyǧarmai qoimaityn Serık aǧam himiianyŋ jolyn şyndap quǧanda bügıngı äŋgımemızdı «Ūlttyq Ǧylym akademiiasynyŋ akademikterı, otandyq himiia ǧylymynyŋ köşbasşylary Mūrat Jūrynov, Edıl Erǧojin, Nädır Nädırov jäne Serık Qirabaev...» dep bastap otyrar ma edık, kım bıledı... Jas künınde esep-qisapqa öte jüirık boldy. Jazǧy demalysta mektepten bos kezınde audandyq bankte buhgalterdıŋ kömekşısı bolyp jūmys ıstedı. Qaraǧandyǧa baryp, bank esepşılerınıŋ üş ailyq kursynda oqydy. Būl salany quǧanda da öz ısıne jetık maitalmannyŋ bırı bolary anyq edı.
Al endı sız menıŋ Serık aǧamnyŋ audandyq ışkı ıster bölımınıŋ qyzmetkerı bolǧanyn bılesız be? Ol audandyq bölım janyndaǧy eŋbekpen tüzeu inspeksiiasynyŋ bastyǧy qyzmetın atqardy. Jūmysyn adal ısteitın tärtıp saqşysyn eşkımnıŋ oŋailyqpen jıbergısı joq. «Oqimyn» degenıne bastyqtary qūlaq asa qoimady.«Oqysaŋ, özımızdıŋ jüienıŋ oquyn oqisyŋ», – dep sıresıp baqty. Aqyry, joǧaryǧa hat jazyp, Almatyǧa attanyp tyndy. Söitıp, bır kezde milisioner formasyn kigen Ǧabit Müsırepov, tapanşasymen eldı tärtıpke şaqyrǧan Säbit Mūqanov siiaqty Seraǧaŋ da osy salanyŋ dämın tatty. Öz basym ısıne myǧym, tiianaqty Serık aǧa ışkı ıster qyzmetınde jüre berse, bügınde symdai tartylǧan symbatty general bolatynyna tittei de kümändanbas edım. Ol öz jolyn özı taŋdady. Ädebiettanu men synǧa sanaly türde keldı. Öleŋ-jyrǧa qūmarlyǧy tekke ketken joq. Spandiiar Köbeev pen Säken Seifullinnıŋ şyǧarmalaryn zerttep, kandidattyq, doktorlyq dissertasiia qorǧady. Abai men Jambyl, Beiımbet pen Säbit, Qasym men İsa, Ǧali men Äbdılda, Asqar men Jūmaǧali syndy qazaq ädebietı alyptarynyŋ ömırı men şyǧarmaşylyǧyn zerdelep, monografiialyq eŋbekter jazdy. Jariialylyqtyŋ jylymyq jelı esken tūsta jazyqsyz jazalanǧan arystarymyzdyŋ ädebi mūralaryn aqtaŋdaqtardan araşalauǧa ülken üles qosty. Onyŋ bas-köz boluymen Şäkärım Qūdaiberdiev, Ahmet Baitūrsynov, Mırjaqyp Dulatov, Maǧjan Jūmabaev, Jüsıpbek Aimauytov şyǧarmalary ortamyzǧa qaita oraldy. Söitıp, Arqadaǧy Keltetal auylynda kındıgı kesılgen parasatty perzent bügınde Alaştyŋ aqyly kemel abyzyna ainaldy.
Baq pen bap
Şabysynan tanbaidy, Şarşap jolda qalmaidy. Şiraqtyǧyn körgende, Şal deuge auyz barmaidy! (Taqyryptyŋ tūzdyǧy)
Akademik Serık Qirabaev biyl toqsan törtke toldy. Oǧan jetken de, jetpegen de bar. Ǧylym adamdarynyŋ denı alpystan asar-aspasta maŋdaiy jyltyraǧan qasqabas qartqa ainalady. Keibırınıŋ tegeurını tejelıp, quaty qaityp, taiaqqa süienıp, eŋkış tartady. Endı bırı qazır aitqanyn qazır ūmytyp, «adam qartaiǧanda bır balanyŋ» küiın keşedı. Bırqatary qoǧam ısınen, zaman tırşılıgınen ırgesın aulaq salyp, kün ūzaqqa qaǧazǧa kömılıp, üiınde otyrady. Al ädebiettanudyŋ alyby sanalatyn ataqty akademiktı būlardyŋ eşqaisysynyŋ qataryna qosa almaisyŋ. Tıl-auzymyz tasqa, äzırge naizadai tıp-tık. Şaşynyŋ är taly şaşau şyqpai, ornynda tūr. Jürıs-tūrysy şiraq. Adymdap jürgende janyna ergen eludegılerdı entıktıredı. Eske saqtau qabıletı esıŋdı tandyrady. Keudesı – kömbe, zerdesı – qazyna. Bütındei bır ǧasyrdyŋ bükıl qūpiiasyn kökıregıne hattaǧan altyn sandyq dersıŋ. Sol baiaǧy qalpynan özgergen emes. Äredık äŋgıme bastasa, derek pen däiekten eşqaşan jaŋylyspaidy. Batyrlar jyrlaryn älı künge deiın jatqa soǧady. Är sözın şegelep aitady. Ädepkıde atap öttık qoi, aǧynan jarylsa, ūzaqqa sıltep, juyq arada toqtai almai, eldı de, özın de äbden mezı etetın kökezu qartyŋ ol emes. Az söilep, berekelı pıkır aitady. Ünsız otyryp-aq saǧan köp närsenı aŋǧartady. Tek sergek sana, köregen köz bolsa boldy. Tūnjyrasa – tartynasyŋ, külımsırese – köŋıldenesıŋ. Almaty men Astananyŋ arasyna erkın qatynaidy. Tūrpatynan tektılıgı baiqalyp tūrady. Uädesın eşqaşan būzbaidy. Tiianaqtylyǧy jaǧynan eşkımge ūpai bermeitın japondardyŋ özın jolda qaldyrady. İılmegen emendei, mäuelı bäiterektei tūtastyq tanytady. Ädemı aqsaqaldyq, qadırlı qarttyq degen osy şyǧar. Mıne, sondyqtan būl belestı tūǧyrly toqsan tört deimız.Ätteŋ, jiyrma bırınşı ǧasyrdyŋ köşıne äldeqaşan ılesıp kettık, baiaǧy zaman bolsa, akademiktıŋ kigen kiımınıŋ şalǧaiynan şalǧai, tüimesınen tüime qalmas edı. Yrymşyl qazaq jaqsynyŋ jamylǧan şapanynyŋ şalǧaiyn şoltityp kesıp, beşpentınıŋ tüimesın qyrqyp alyp, pyşaq üstınen bölısıp äketedı ǧoi. Qazır ol dästür joq. Sondyqtan tektı tūlǧanyŋ şalǧaiy bütın, tüimesı tügel.Serık aǧanyŋ syny būzylmaityn sebebı bar. Öitkenı, äigılı akademiktı öz şaŋyraǧynda taǧy bır akademik baladai baptap, bar jaǧdaiyn jasap keledı. Qazaq qyzdarynyŋ arasynan şyqqan tanymal ǧalym Äliia Beisenova qalyŋ elge qadırlı Qirabaevtyŋ qartaiuyna jol bergen joq. Sondyqtan Serık aǧanyŋ baǧy men baby qatar jürdı. Akademik älı künge deiın ǧylymi qyzmetten qol üzgen emes. Körnektı ǧalymdy şiraq küiden ajyratpai tūrǧan sebeptıŋ taǧy bırı osy. Jūmys adamdy şiryqtyrady, eŋsenı köteredı. Osynşama biık beleske jetkenıne qaramastan Serık Qirabaevtyŋ ömır joly taqtaidai tegıs boldy dei almaimyz. Onyŋ da tırşılıgınıŋ örı men eŋısı bar. Aldymen äkesı qiyndyq kördı. «Qirabaev – halyq jauynyŋ qaldyǧy» degen attanşyl maqala būlardyŋ äuletıne päle bolyp jabysty. Keiın özı de talai ret ädıletsızdıkke tap boldy. Kün saiyn bıreuı ūstalyp, itjekkenge aidalyp jatqan ūstazdarynyŋ qasıret-qaiǧysy jüregıne jara saldy. Aşsaŋ auzyŋnan, tıldesseŋ tılıŋnen tabatyn zūlmat zamanda ömır sürdı. Tūrlauy joq tırşılık «tabanym tasqa tier dep, qiiaǧa saqsynyp şyǧuǧa» üirettı. Qazaq bolmysynyŋ qanşama qūpiiasy kökırek közıne şemen bolyp qatyp qaldy. Jylymyqtyŋ jylylyǧy erıte almaǧan talai tylsym dünie älı de abzal aǧanyŋ ışkı älemın torlap tūrǧan sekıldı körınedı.
Osydan on toǧyz jyl būryn Serık aǧanyŋ jetpıs bes jyldyǧy toilanyp jatqan tūsta qūrdasyn «Seraǧa» dep äspetteitın akademik Zeinolla Qabdolov mynadai syrdyŋ ūştyǧyn şyǧardy. «Qajym Jūmaliev qapastan qaityp kelgende ekı adamǧa bas idı. Bırı – Jūmaǧali Sain. Ekınşısı – örımdei jap-jas Qirabaev. Ekeuı de tergeuşınıŋ qinaǧanyna qaramastan Qajekeŋdı ūstap bermegen, «ondai öleŋdı aitqanyn bılmeimız» dep otyryp alǧan». Qazynaly Qirabaevtyŋ qyryq qatparly qūpiiasynyŋ bırı osy. Onyŋ da qūlpyn özı aşpady. Üzeŋgıles dosy aitty. Kıltın tappaǧan qanşama syr kökırek kenışınde şögıp jatyr deseŋızşı. Talai ret tūǧyrǧa şyqty. Talai ret eŋıske tüstı. Ümıt kütetın ülgılı perzentınen ǧaiypta köz jazyp qaldy. Sonyŋ bärı janyna batpaidy ǧoi deisız be?!Būl ömırde tört qūbylasy tügel jan bolmaidy. Bıraq bärıbır ol – baqytty adam. Qanaǧatşyldyǧymen, turaşyldyǧymen, kışıpeiıldıgımen, tiianaqtylyǧymen, uädege berıktıgımen baqytty. Sol üşın keiıngı ūrpaqtyŋ aldynda qadırı bar ekendıgımen baqytty. Tūǧyrly toqsannyŋ törteuıne säulettı seksen toǧyzdyŋ söresıne taiaǧan jaryn jetelep, aman kelgendıgımen baqytty!
* * *
Osydan toǧyz jyl būryn jazǧan maqalamyzdy «Säulettı seksen bes özıŋızdı tūǧyrly toqsanǧa, jotaly jüzge jetkızsın, aǧa! Äudem jerde töbesı körınıp tūrǧan on bes jyldy da aman-esen attap, attai jelıp ötkenıŋızdı köruge jazsyn! 15-qazan künı 15-liniiadaǧy 15-üide şaŋyraq kötergen sızge būl san jaǧatyn edı ǧoi...», – dep aiaqtap edık. «Sol sözımız – söz!» degenbız. Alaida taǧdyr onyŋ ǧibratty ǧūmyryn toqsan tört jaspen tūiyqtapty. Bügın Qazaq elı Qirabaevpen qoştasyp jatyr...Bauyrjan OMARŪLY
