Älem bas tartyp jatqan Qytaidyŋ zattaryna Qazaqstannan jyldan-jylǧa sūranys qaita joǧarylauda. Elımızde satylatyn önımnıŋ jartysynan köbı aspan asty jūrtşylyǧynan qolynan şyqqany barşaǧa aian. Sapasy emes, baǧasy maŋyzdy otandastarymyzǧa Qytai önımderınıŋ sız bılmeitın aqiqatyn aşyp aitatyn bolamyz.
Eger düken sörelerınde satylatyn aiaq-kiımde san jazuly bolatyn bolsa, onda ol brend emes, 70 paiyz köşırme zattar ekenıne közıŋ jetedı.
Qytai tauarlarynyŋ sapasy jaqsy bolmasa da, baǧasy qol jetımdı bolǧandyqtan eldıŋ bärı qaltasyna qarai satyp alady.
Tıptı, bır ǧana Qazaqstan emes, älemnıŋ bärı tüpnūsqasynan ainymaityn qytailyq kiımder men aiaq kiımderdı kiıp, paidaǧa jaratady.
Qytai zattaryn şekaradan ötkızbeitın Amerika ǧana otandyq önımderın halyqqa ūsynady.
Soŋǧy kezde Qytai önımderınen bükıl Europa jappai bas tartuda. Öitkenı adam densaulyǧy men ömırıne orasan zor dert pen qauıp töndıretın kiım-keşekterdıŋ syry äşkere boldy. Saraptama körsetkışı boiynşa Qazaqstandaǧy dükender men jaima bazarlarda satylatyn söredegı zattardyŋ barlyǧy Qytaidan äkelıngen.
Tıptı, saraptama körsetkışı boiynşa elımızde aiaq-kiımderdıŋ 60%-dan astam qytailyq önımder, 30% türkiiadan, qalǧany şet eldık brendter bolyp şyqty. Bır qyzyǧy, qytai tauarlary Qazaqstanda «brend» sanalatyn dükenderdıŋ törıne şyǧyp ketken. Satuşyǧa da, satyp aluşyǧa da maŋyzdysy önımnıŋ baǧasy, al bolaşaǧy men bala densaulyǧyna bas qatyryp jatqan eşkım joq.
Qytaidan äkelınetın köşırme aiaq-kiımderdıŋ saldarynan allergiia, gribok, ortopediialyq aurular paida bolady. Sondai-aq, adam tabanynan suyqtyŋ tez ötıp jäne terı arqyly barlyq derttıŋ denege taraitynyn da eskeru qajet. Qytailyq aiaq-kiımder tabiǧi terıden emes, dermantinnen jasalynady.
Al dermantin terıge aua ötkızbeidı, buyn auruy men eŋ sūmdyǧy onkologiialyq derttıŋ paida boluyna sebepker bolyp şyqty. Sebebı qytailyq köşırmen aiaq-kiımderdıŋ qūramyna formaldegid pen fenoldyq qospalarymen jäne hoş iıstı amin, metall aminı jäne tūraqsyz anilin boiaǧyştary arqyly jasalynatyny däleldendı.
Därıgerlerdıŋ aituynşa, atap ötken himiialyq qospalar arqyly jasalynǧan aiaq-kiım onkologiialyq dertke şaldyǧuǧa 100 % jol beredı. Ǧalymdar 75% ısık aurularynyŋ adam aǧzasynda paida boluyn sapasy naşar önımderdıŋ kesırınen ekenın anyqtady. Adamnyŋ denesıne eŋ jaqyn tūratyn kiım men aiaq kiım arqyly ziiandy sintetikalyq zattar terı arqyly oŋai ötıp, mäŋgı aǧzada qalyp qoiady. Qazaqstanda ärbır ekınşı adam qoldanatyn qytai aiaq kiımderı adam senbeitın aurularǧa sözsız alyp barady. Sanitarlyq-epidemiologiialyq ortalyq mamandarynyŋ keŋesıne qūlaq türsek, tūtynuşy aiaq-kiımdı satyp alarda iıskegenı jön.
Eger jaǧymsyz aşy iıs şyqsa, aludyŋ eş qajetı joq. Öitkenı qospasynda formaldegid, stirol, fenol, organikalyq erıtkışter pen boiaǧyştar, uytty jelımder, auyr metaldardyŋ tūzdary (qorǧasyn, kobalt, hrom, kadmii) zattardan tūratyn aiaq kiım ertelı-keş şübäsız dertke şaldyqtyrady.
Endı qaraŋyz, az uaqyt būryn Qytai ükımetı Guandun provinsiiasynda oiynşyqtar şyǧaratyn 700-den astam zauyttyŋ önımderın şetelge eksporttauǧa tyiym salatynyn jetkızgen bolatyn.
Būl şeşım Qytaidaǧy tauarlardyŋ barlyǧy Europa jäne AQŞ-ta tūtynuşylar üşın qauıptı dep tanylǧan bırqatar dau-janjaldarmen bailanysty. Sondyqtan sany arzan dep, san türlı Qytaidyŋ qaptaǧan önımderıne jügırmei, sanaly ūrpaq, denu sau bala men dertke şaldyqpaǧan bütın qoǧam ömır sürsın deseŋız, sapaly zattardy qoldanǧanyŋyz jön. Eŋ bastysy, şekaradan ötken qysyq közdı körşı önımderıne täjıribeler men zerttelımder jürgızıp qana, halyqqa ūsynǧan abzal.
Janerke Serikova arhar.kz
