Şäripa apa: Jas kezımde ekı qap ūndy op-oŋai arqalap kete beretınmın

Qiynşylyqqa qarsy tūrar "immunitet" bala kezden qalyptasqan

– Ekı jasymda äkeden aiyryldym. Sūlbasy da esımde joq. Qyzylorda oblysy, Jalaǧaş audanyndaǧy Jaŋatalap sovhozynan üşınşı synypty bıtırgen jyly köştık. Kamal Berdäuletov degen kısı "Aqqyr" degen qoi şaruaşylyǧyn aşqan soŋ, sol jaqqa qarai bet aldyq. 8 synyp oqyp jürgenımde-aq, auyr jūmystardy ıstei bastadym. Şelektı iın aǧaşqa ılıp, bır şaqyrym jerden 30 litr sudy tasityn edım. Anama janym aşyp, dükennen bır qapty ūndy özım köterıp äkete beretınmın, – dep Şäripa apa ötken ömırın eske aldy.

"Ätteŋ, äkem bolǧanda osyndai qinalmas edım"

– Balasyn erkeletıp jatqan äkenı körgende, osy oi ünemı mazalaityn, – deidı Şäripa apa. – Es bılgelı naǧaşymyzdyŋ üiınde tūrdyq. Er adamnyŋ jūmysynyŋ bärı menıŋ moinymda boldy. Sızge ötırık bolyp körıner, qyz bolyp, üi sypyrǧan emespın. Tamaq ta ıstemeitınmın. Esesıne, qoranyŋ qiyn tazalaityn da, otyn jaryp, siyr sauatyn da men edım, – deidı. Sol sätterde ıştei qynjylsa da, moiymady. Tūŋǧyşy şetınep ketken kezdegı küizelısın esıne tüsırgısı de kelmeidı. Esesıne boiyndaǧy qaisar ruhtyŋ arqasynda bügınde ekı ūlyn ūiaǧa, üş qyzyn qiiaǧa qondyrǧan. 15 nemeresı men ekı şöberesınıŋ süiıktı äjesıne ainalyp otyr. "Kenjemdı üilendıru üşın "Taqiialy perıştedegıdei" bolyp ketemın-au" dep äzıldeidı.

"Sauynşy emes, traktorşy boldym"

– Baǧyma qarai tura mektep bıtırgenımde auylşaruaşylyq salasyna arnalǧan tehnikalyq baǧyttaǧy oqu orny aşyldy. Oǧan deiın bolǧan emes. Qūrylysşy, sauynşy, traktorşy degen mamandyqtardyŋ arasynan janyma jaqyny – traktor aidau boldy. Älı künge deiın qūjattarym saqtauly tūr. Egın egıp, jer jyrtyp näpaqamdy tauyp jürdım. Tıptı traktorym būzylyp qalsa, özım jöndep alatynmyn. Būl – auyr tehnika ǧoi. Ärbır tetıgın mailap, kütıp ūstauǧa tyrystym, – deidı Şäripa apa. Özge äielder sekıldı tyrnaǧyn boiap, sändı köilek kigen joq. Jıgıtter jüreksınetın tehnikany tızgındegen onyŋ traktorda otyryp tüsken suretı de saqtalmapty.

"Leninşıl jas" gazetıne "Traktorşy qyz"dep maqala da jariialanǧan

Traktorşy adamnyŋ jūmysy taŋ särıden bastalyp, keş qaraia bır-aq bıtedı. Sovhoz basşylary eŋbegın baǧalap, alǧys hat ta bergen eken kezınde. Ökınışke qarai, būlardyŋ bärı tek ötken künnıŋ elesı bolyp qana qalǧan. Nazar audaryp, qūnttamaǧan. – Moiyndau kerek, üidıŋ tırlıkterın jasaǧannan görı maǧan traktormen jer jyrtyp, egın orǧan oŋai körınetın. Senesız be, maŋdai terdıŋ arqasynda auyl deputaty bolyp, partiia müşelıgıne ūsynyldym. Bıraq, aiaq astynan menı alyp qaşyp kettı de, bärı qaldy, – deidı Şäripa apa.

Köne zaman äielderı qazırgı sportşydan da küştı bolǧan

Qara jūmys süiekke tıkelei äser etedı. Uaqyt öte kele dene bıtımı men poşymy özgeredı. Aita keteiık, Kembridj universitetı Arheologiia jäne antropologiia kafedrasynyŋ ǧalymy Alison Makintoş pen onyŋ ärıptesterı b.z.d. ömır sürgen äielder men qazırgı zaman äielderın salystyrdy. Mamandar 89 ırı san jılık pen 78 iyq süiegınıŋ ülgılerın paidalanǧan. Zamanaui qyzdardyŋ rölın jügıruşıler men eskekşıler atqarǧan. Süiekterınıŋ pışını tomografiia, al būlşyq et küşı belgılı bır jattyǧulardyŋ kömegımen anyqtalypty. Myŋdaǧan jyldar ışınde äielderdıŋ aiaǧy eş özgermegenı Science Advances jurnalynda jariialanǧan maqalada jazylǧan. Būl jerde süiek tyǧyzdyǧy men aiaq pışınıne qatysty aitylyp tūr. Al neolit zamanynda ömır sürgen äielderdıŋ bılek küşı qazırgılermen salystyrǧanda, 16%-ǧa qairatty bolǧan körınedı. Bertın kele äiel adamnyŋ qolynyŋ küşı älsırei bastapty. Qola däuırınde ömır sürgenderdıŋ qoldary qazırgı zaman äielderıne qaraǧanda, 9%-ǧa ǧana quatty bolǧan eken. Ǧasyr ötken saiyn äiel jasaityn qara jūmys türlerı azaidy. Osylaişa olardyŋ qol būlşyq etınıŋ küşı de tömendedı. Osy tūjyrymdardan-aq, Şäripa apanyŋ boiyndaǧy qara küştı şamalai beruge bolady.

Şeşe körgen ton pışer

Şäripa apanyŋ anasy – tıgınşı bolǧan. Keŋşardaǧy mektep oquşylarynyŋ kiımderın tıkken. Qyzyna tüktı kılem toqudy üiretıp, kädesıne jarata bılgen. Ūrşyqpen jıp iırıp, ärbır ekı örıs jıbıne şalu arqyly jasaǧan. Olar köbıne qos şalymdy, keide bır jarym şalymdy tūzaqşa türınde bolady da, ūşy betıne şyǧarylyp, qyrqylyp tastalady. Apanyŋ aituynşa, qazır tüktı kılemdı qoldan toqyǧannan görı maşinamen toqylǧanyn satyp alǧan tiımdı. Sekund saiyn özgergen qoǧamnyŋ köşınen qalmas üşın tehnika kömegıne jügıngen de qūp. – Anamnyŋ tärbiesı qanyma sıŋgennen bolar, zeinetke şyqqannan keiın toqyma toqyp, qūraq qūrai bastadym. Erterek bastaǧanymda, bälkım käsıpke ainaldyryp alar ma edım, kım bılsın?! Qazırdıŋ özınde qūr otyrǧanşa, matalardyŋ qaldyǧynan körpeşe qūraimyn. Tuystarymyzdyŋ qyzy ūzatylsa, qūraq körpeşelerı menıŋ moinymda, – dep küledı Şäripa apa.

7-8 jyl boiy 15 litrlık maisauytty köterıp, poiyzǧa mai qūiǧan

Ekınşı qyzy düniege kelgennen keiın ǧana şetınep ketken tūŋǧyşynda sezıngen küizelısterı ūmytyla bastapty. Sol kezde Taraz qalasyndaǧy temır jol vokzalyna poiyzdarǧa mai qūiuşy bolyp jūmysqa ornalasady. Ailyǧy şailyqqa jetpeitın bolǧan soŋ, jūmystyŋ auyrlyǧyna qaramai mai qūiuşy bolyp auysady. Üstınen müŋkıgen maidyŋ iısı şyqsa da, yntamen jūmysqa kırısıp ketken. 15 litrlık böşkenı ary-berı kötere bergennen bauyrǧa salmaq tüskendıkten ony qoiyp, temırjol maşina stansasyna jol baqylauşy bolyp jūmysqa kıredı.

"Erkelep jürgen jüktı äieldı körsem, aşuym keledı"

– Jüktı bolyp jürgenımde, rels astyndaǧy töseme aǧaştardy laqtyrǧan kezderım de bolǧan. Özımdı "aiaǧym auyr-au" dep elegen emespın. Bosanǧannan keiın de, qalja jep, terlep jatpappyn. Mıne, qazır osyndai qiynşylyqpen düniege kelgen Qanat degen ülken ūlymnyŋ qolynda tūryp jatyrmyn. Osy balam erjetıp äskeri qyzmetke ornalasqaly berı, qiynşylyqtan köretın köz jasymyz tiyldy. Balalyq şaǧymda erkeleudı bılmedım. Tūrmysqa şyqqan soŋ da, erkelei almadym. Qazır jüktı ekenın mındetsınetın kelınşekterdı körsem, alaqanyna salyp otyrǧan küieuı men ata-enesıne alǧysyn aitsa eken deimın, – dep sözın jalǧady.

"Şemışke de sattym"

Şäripa apa qiyndyqtan eseie kele de aryla almapty. Endı öz-özıme qolym jettı degende, jūmystan qysqaryp qalady. Ol kezde küieuı de jūmyssyz edı. Onyŋ üstıne jetınşı ūlyna aiaǧy auyr eken. – Jūmys joq. Bıraq köp balaǧa tamaq kerek. Amalsyzdan künbaǧys ösırıp, şemışkesın babymen quyryp vokzal maŋynda satuǧa şyqtym. Qinaldym, polisiianyŋ quǧanyna da şydadym, – deidı közıne jas alǧan Şäripa apa.

"Därıgerler ūlymnyŋ qūlaǧyna operasiia jasap, odan saiyn kereŋ qyldy"

– Kenje ūlym Asylbektıŋ qūlaǧynyŋ mükısı bar boldy. Soǧan bailanysty segız jasynda sabaq ülgerımı naşar bolǧannan keiın aqyl-esı kem balalardyŋ mektebıne berdım. Sol jerde 9 jyl oqyp şyqty. Futbolǧa qatysyp, jeŋıl atletikadan talai kubokty ielengen kezderı de boldy. Bertın kele estu qabıletın qalpyna keltıru maqsatynda operasiia jasatyp edık, bıraq, kerısınşe qūlaǧy tas kereŋ bolyp qaldy. Qai jerge jasatqanymyzdy, naqty aitpai-aq qoiaiyn. Kesırım tiıp ketpesın. Qazır, äiteuır, emıs-emıs estidı. Mügedektıgıne bailanysty eş jer jūmysqa qabyldamaidy. Ol da – qara küştıŋ iesı. Jük tasyp qyzmet etedı. Baspanaly boluǧa tırkelıp qoidyq. Asyǧa kütıp jürmız. Osy mäsele şeşılse, kenjemdı üilendırsem degen oiym bar , – deidı bızben armandarymen bölısken Şäripa apa.

Synyqşylyq – öz qolyn özı salyp alǧan kezden bastalǧan

Şäripa apa 49 jasynda Jambyl oblysyndaǧy, būrynǧy Lugovoi audanynan (qazırgı Tūrar Rysqūlov audany) 60 şaqyrymdaǧy qūmda albarǧa (bazǧa) qarauyl bolǧan eken. Ol jer – japan tüz, aidala. Körşı tügılı, at şaptyrym jerden jan adamdy kezdestıru qiyn. Jol-jönekei jolauşylar soǧyp ketpese... – Qystygünı qoişylar kelıp, qystaityn. Sol kezde auylǧa baryp, soǧymbasyna tūrǧyndardy şaqyryp keletınbız. Erttep, mıngelı jatqanymda atymnyŋ sürınıp ketpesı bar ma? Qūlap, oŋ qolym kürt synyp kettı. Ekı taqtaidy ekı jaǧynan bailadym. Ekı künnen keiın ǧana qalaǧa qatynaityn kölık kelıp, rentgenge tüskenımde jabyq synyq dep, qolyma gips salyp berdı. Ony bırazdan keiın laqtyryp tastadym da, uqalap özım jazyp aldym. Sodan berı synyqşylyqpen de ainalysamyn, talai adamnyŋ sauabyn aldym, – deidı Şäripa apa.

Şäripa apa ittıŋ de, qozynyŋ da şyqqan aiaǧyn salyp beredı

– Olar da – tırşılıktıŋ iesı. İesı der kezınde aŋǧaryp, alyp kelse salyp beremın. Ol üşın eşteŋe sūramaimyn da. Qajetı joq. Alǧysyn aityp, tiyn-tebenın tastap ketetınder bar, ärine. Ony da jasyrmaimyn. Äsırese, qystygünı qūlap, iyǧy, būǧanaǧy, tobyǧy, qoly şyǧyp ketetınder jiı keledı. Üiımnıŋ aldynda kezekpen tūrady. Anam aituşy edı: "Elge jaqsylyq jasasaŋ – bala-şaǧaŋnyŋ näsıbı", şükırmız qazır.

Elu jasynda ala dorbasyn arqalap, Astanaǧa keledı

Anasy dünieden ötkende, Dämetken degen jeŋgesı: "200 teŋgege künıŋ qarap otyr ǧoi. Odan da Astanaǧa jūmysqa jür", – dep aqylyn aitady. Mūnda köşıp kelgennen keiın "Duman"oiyn-sauyq ortalyǧyna aula tazalauşy, kögaldandyruşy bolyp jūmysqa kıredı. – Ol kezde jasym eluge taiap qalǧan edı. Auyr qara jūmysqa jaramaisyz degender de boldy. Bıraq qairatymdy körıp, sendı. Aq Ordanyŋ, Sirktıŋ, Dumannyŋ janynda jaiqalyp tūrǧan aǧaştardy bız ekkenbız. Tızeden qar jauǧanda, jalǧyz özım küreuşı edım. Menı körgen jastar taŋ qalatyn. Küzetşı jıgıt: "Apa, balaŋyz joq pa? Nege auyr jūmys ıstep jürsız?" deuşı edı. Köpbalaly ekenımdı, 53 jasymda zeinetke şyǧu üşın kündız-tünı damyl tappai jürgenımdı aitatynmyn, – dep Şäripa apa köz jasyna erık berdı. "Aiazbi älıŋdı bıl, qūmyrsqa jolyŋdy bıl" dep jyrtyq şapanyn törge ılıp qoiuşy edı. Sol sekıldı Şäripa apa būryn jūmys ıstegen jerlerınıŋ maŋynan ötıp bara jatqanda, ūlyna: "Balam, osy jerde anaŋ 30-40°S suyqta bittıŋ qabyǧyndai jūqa küpäike, gälöşpen qar küregen. Jaman laşyqta da tūrdyq. Boldym dep tolma, bärın eske alyp jür" dep aityp otyrady eken. Teledidardan, tıptı serialdan taǧdyrlas adamdardy körıp qalsa, közınen jasyn tyia almai qalady. Taǧdyr tauqymetın tartqan künderın eske tüsırgısı kelmese de, köz aldyna kölbeŋdei beredı.

"Alǧaşqy zeinetaqym 18 myŋ teŋge boldy"

– Taǧdyrymdy oqyǧan jūrt "küieuı qaida jür?" dep sūraityn bolar. Ol kezde onyŋ qaida ekenın özım de bılmeitın edım. Qiynşylyqqa tözbegen bolu kerek, sol sätterde bızdı tastap kettı. Keiın qaityp kelgende, esıgımdı japqan joqpyn. Qazır balalarym aiaqtaryna tūryp qalǧan. Qarsy bolǧandaryna qaramastan jūmys ıstegenıme ökınbeimın. Zeinetke şyqqanda tūŋǧyş ret 18 myŋ 500 teŋge alǧanym älı esımde. Közım jarq ete qaldy. Kündelıktı nanymyzdy tapqanǧa mäz bolyp jüruşı edım. Ondai aqşany körmegelı qai zaman? 2004 jyly qūny bar edı ǧoi, – deidı Şäripa apa. Qazır 95 myŋ teŋge zeinetaqy alyp jür. Zeinetke şyqqannan keiın de basşylyq jūmys ıstei beruge rūqsatyn bergen eken. Bıraq, apanyŋ jalǧyz sıŋlısınıŋ kelını qiyn jaǧdaida qaitys bolady. Osy kezde bauyryna demeu bolypty. Onyŋ üstıne jūbaiy ömırden ötken. Osydan keiın zeinetaqyny qanaǧat tūtqan. Nemere-şöberelerıne tättılerın pısırıp te, kelınderıne kömektesıp te otyr.

"Podobedova, Maneza, Chinşanlodan asyp, Japparqūl syndy chempion bolar edım"

Jastaiynan qara jūmystan qabyrǧasy qaiysqan Şäripa apa ömırde öz ornyn taba almai, kedeişılıkpen kün keşken jandardy körse, ekı qoldy qusyryp, qarap otyrǧannan dep ūǧynady. – Qazır ömırımdı tızbelep eske alsam, auyr atletikaǧa baruym kerek eken. Äpkem bailanys salasyn, sıŋlım medtehnik mamandyǧyn bıtırgen-dı. Al, men traktorşy boludy qalappyn. Sodan berı auyr jūmyspen dostasyp keldım. Qara küşımdı sportqa arnaǧanymda, osy qalpymda armandap otyrmas edım. Äitpese, doping synamamen ūstalǧan üş bırdei sportşymyzdan ozyp keter edım. Kez-kelgen qara küş iesın jaqsylap tärbielese, joǧary nätijenı körsetedı, – degen Şäripa apa qolyndaǧy 32 kelı kır tasyn ūrşyqşa iırdı.

---

informburo.kz