“Aq jol” fraksiiasy QR Premer-ministrınıŋ orynbasary E. Toǧjanovqa Ūlt ūstazy, Alaş kösemı Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyǧyna bailanysty deputattyq saual joldady.
Saualdy QR Parlamentı Mäjılısı deputaty, «Aq jol» fraksiiasy müşesı Qazybek İsa jariialady.
Kelesı jyly Alaş kösemderınıŋ bırı, memleket jäne qoǧam qairatkerı, qazaq ǧylymyn akademiialyq jolmen ūiymdastyruşy, HH ǧasyr basyndaǧy qazaq intelligensiiasy şoǧyryn tärbieleuşı asa ırı tūlǧa, Ūlt ūstazy Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyǧy IýNESKO deŋgeiınde atalyp ötedı.
Osy mereitoiǧa bailanysty ükımet komissiia qūryp, jūmys josparyn jasady.
Degenmen, Ūlt ūstazyn ūlyqtau maqsatynda jasaluy tiıs şaralar da jetkılıktı.
Älihan, Ahmet, Mırjaqyptar bastaǧan Alaş arystary Qazaq Elınıŋ Täuelsızdıgı jolynda ölşeusız qairat körsettı jäne ūlt azattyǧy üşın sanaly türde qūrbandyqqa bara bıldı.
Qazaq tıl ǧylymynyŋ qazyǧyn qaǧyp, şaŋyraǧyn köterıp, keregesın keŋeitken, bır özı bır akademiianyŋ jūmysyn ıstegen, fenomen daryndy Ahaŋ - Qazaqqa qūdai bere salǧan asyl qazyna!
Ahaŋnyn toiynan eşqaisymyz aianyp qalmauymyz kerek! Ūlttyŋ Ūly Ūstazy Ahaŋnyŋ toiynda şappaǧanda, qaida şabamyz?!. Būl bızdıŋ eldıgımızdı bıldıretın erekşe toi boluy tiıs!
Qostanai oblysy äkımdıgı Jangeldin audany ortalyǧynan 100 şaqyrymdai jerdegı şamamen 100-dei otbasy tūratyn Ahaŋ tuǧan auylǧa ǧalymnyŋ atyn berdık deidı. Auyl tügılı oblysqa berse de laiyqty bolatyn Ūlt ūstazynyŋ aty alys şalǧaidaǧy jolsyz auylmen ǧana şektelıp qalmauy tiıs.
Alaşqa, iaǧni Qazaqqa qarsy küresken Jankeldinderdıŋ eldı janyştaǧan 70 jyldyq zamany kelmeske kettı! Alaş kösemı Ahaŋdardyŋ armandap, aiqasqan Täuelsız Qazaq Elınıŋ zamany kelgenıne 30 jyl toldy. Endeşe, Alaş kösemderı Ahmet pen Mırjaqyptyŋ tuǧan audanynyŋ aty älı künge deiın qyzyl bolşevik, kezınde ūlty men dının satyp, Nikolai Stepnov bolǧan Jangeldinnıŋ atynda boluy elge de, erge de, eŋ aldymen äruaqqa qiianat! Audannyŋ aty 150 jyldyǧyn älem atap ötkelı otyrǧan Ūlt Ūstazy Ahmet Baitūrsynūlynyŋ atynda boluy kerek! Būl tarihi ädılettılık bolar edı. Būl turaly 2020 jyly Jankeldin audanynyŋ tūrǧyndary, Ahmet Baitūrsynūly men Aqköl auyldarynyŋ 292 adamy Qazaqstan Prezidentı Q.Toqaevqa Aşyq hat ta jazǧan edı. Ol baspasözde jariialanǧan. Būl Saiasi baǧdarlamasyna dekommunizasiiany basty baǧdar etıp alǧan «Aq jol» partiiasynyŋ maqsatyna da sai keledı.
Täuelsızdık ruhynda tärbielengen kez kelgen äkım Qostanai öŋırın basqaruǧa kelgende eŋ aldymen Alaş kösemderı Ahaŋ men Jahaŋnyŋ tuǧan jerıne baryp, Ūlttyŋ ūly tūlǧalaryna taǧzym etuı etuı jazylmaǧan zaŋ! Qazır Alaş kösemderınıŋ auylyna baratyn jol joq! Älem boiynşa elulıkke kırdık dep, ekpındep, qyryqtyqty qyryp tastap, endı otyzdyqqa kıruge omyraulap otyrǧan, Täuelsızdıgıne 30 jyl tolǧan Qazaq Elınde ūlt kösemderınıŋ tuǧan jerıne baratyn jol joq. “Äruaq razy bolmai, tırı jarymaidy” dep ösken imandy el emespız be? Ūlylaryn ūlyqtai almaǧan eldıŋ bolaşaǧy kümändı ekenın ūmytpaiyq.
Eldıŋ taǧy bır talaby - Qostanai qalasyndaǧy äuejaiǧa Ahmet Baitūrsynūlynyŋ atyn beru kerek. Ūlttyŋ ūly ūstazynyŋ elın köruge kelgenderdı qala qaqpasy äuejaidan Ahaŋnyŋ özı qarsy alyp jatqany jarasymdy emes pe?
Ūlt ūstazynyŋ eŋselı eskertkışı tek Qostanaimen, qos astanamen ǧana şektelmeuı kerek! Bükıl Tūrannyŋ tūlǧasy derlık Ahaŋnyŋ eskertkışı Türkı älemınıŋ ordasy Türkıstanda, alǧaşqy astanamyzdyŋ bırı Qyzylordada, Şymkentte, barlyq oblys ortalyqtarynda da tūruy tiıs! Türkiiada Ankarada, Reseide Orynborda, Özbekstanda Taşkentte, Äzırbaijanda Bakude eskertkışterun ornatuǧa qol jetkızu kerek.
Barlyq oblys ortalyqtary men qalalarda Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy köşeler men mektepter, eskertkışterı mındettı türde boluy tiıs. Al Pavlodar qalasynda Täuelsızdık alǧanymyzǧa 30 jyl tolsa da, Ūlt Ūstazynyŋ atynda bır köşe de , bır mektep te bolmauy nenı bıldıredı? Petropavl qalasynda da bır köşe joq! Özge ūlt ökılderınıŋ atauynan aiaq alyp jüre almaityn Pavlodar men Soltüstık Qazaqstan oblysy äkımderı Alaş kösemderın bıle me eken? Tıptı, qalyŋ qazaq tūratyn Aqtauda jäne Qaraǧandyda Ahaŋnyŋ atynda bır köşe de joǧyna ne deuge bolady?
Ahaŋnyŋ asyl mūralaryn Türkı älemıne nasihattau jūmysy jolǧa qoiyluy kerek.
Elımızdıŋ astanasynda Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy ūlttyq qūndylyqtarymyzdy, eŋ bastysy- qazaq tılınıŋ san qyrly nasihatymen ainalysatyn köp salaly mädeni- tanymdyq ortalyq aşyluy tiıs.
Qoǧamnyŋ talabymen tarihi nysan ärı mädeni eskertkış bolyp tabylatyn Ahmet Baitūrsynūly MUZEI-ÜII ekı ai būryn Almaty qalasy balansyna ötıp, Almaty qalasy muzeiler keşenınıŋ sanatyndaǧy segızınşı muzei boldy. Negızınen, elımızdegı erekşe tarihi tūlǧanyŋ jädıgerı bolyp tabylatyn būl muzei derbes mekeme boluǧa tolyq qūqy bar. Sondyqtan aldaǧy uaqytta respublikalyq status berılu kerek. Jäne būl mekemenıŋ atauy eş özgerıssız AHMET BAITŪRSYNŪLY MUZEI ÜII dep jazyluy mındettı. Äitpese, qazır Älihan, Ahmet, Mırjaqyp bastaǧan Alaş arystarynyŋ tegıne jön-josyqsyz «ov» otarlyq jalǧauyn qosyp jıberu etek aluda. Al olar tekterın «ov»-syz qazaqşa jazu turaly arnaiy mälımdeme jasaǧan.
Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı instituty memlekettık jäne ūlttyq tıldıŋ ǧylymi bazasyn äzırlep, tıltanymdyq negızın jasap otyrǧan, Memlekettık deŋgeidegı jazu reformasyn jüzege asyryp jäne ūlt ūstazynyŋ ǧylymi mūralaryn zerttep kele jatqan, qazaq tılınıŋ memlekettık deŋgeidegı qyzmetın ǧylymi tūrǧyda qamtamasyz etuşı bırden-bır ǧylymi mekeme. Sondyqtan institutqa Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyǧy qarsaŋynda, odan keiın de airyqşa status, jan-jaqty qoldau qajet.
Ǧylym ordasy (Ǧylym akademiiasynyŋ) ǧimaraty – Şoqan Uälihanovtyŋ eskertkışı, Marǧūlannyŋ eskertkışı, Abai Qūnanbaiūlynyŋ eskertkışı siiaqty Qazaqstannyŋ ǧylymyna arnalǧan erekşe arhitekturalyq saltanatty keşen, Qazaq ǧylymynyŋ aurasy esıp tūratyn Qazaq ǧylymynyŋ simvoly. Osy ansambl Ahmet Baitūrsynūlynyŋ eskertkışı arqyly tolyǧady. Sebebı qazaq ǧylymyn akademiialyq jolmen ūiymdastyrudy alǧaş qolǧa alyp, 1921 QazKSR Oqu-aǧartu komissariiaty janynan «AkSentr» («Bılım ordasy») qūrǧan. Būl keiın qazırgı QR ŪǦA men ondaǧy basty ǧylymi zertteu instituttarynyŋ alǧaşqy negızı bolǧan. Sondyqtan Ǧylym ordasynyŋ Qūrmanǧazy köşesı jaǧyndaǧy qaptalyna A.Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutynyŋ janyna Ahmet Baitūrsynūlynyŋ eŋselı eskertkışın ornatu kerek.
Ahmet Baitūrsynūly mūralaryn zertteitın jas ǧalymdardy qoldau, tartu üşın arnaiy stipendiia taǧaiyndau kerek. Bılım jäne ǧylym salasynda Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy atauly syilyq boluy kerek.
Tekstolog mamandyǧy Ahmet Baitūrsynūlynyŋ esımımen bailanysty Elımızde «tekstologiia» (mätıntanuşy) degen mamandyq qalyptastyru kerek. Onyŋ ışınde köne türkı, soǧdy jazularymen qatar, arab grafikaly eskı mätınderdı oqityn mamandar tärbieleu kerek. Ony arnaiy mamandandyrylǧan ǧylymi mekeme – Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı instituty arqyly magistratura jäne doktorantura mamandyqtary boiynşa jüzege asyru qajet. Osyǧan bılım granttaryn bölu kerek.
Osy jyldyŋ mausym aiynyŋ basynda Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutynda «Ahmettanu» bölımı aşylǧan. Bölımde ekı ǧylym doktory, ekı PhD doktor, bır magistr jūmys ısteidı. Būl – Respublikadaǧy Alaş qairatkerlerın tanu maqsatynda arnaiy aşylǧan eŋ alǧaşqy ǧylymi ortalyq. Osy bölımnıŋ jūmysyna Minstrlık tarapynan İnstitut arqyly qoldau körsetu kerek. Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyǧyna orai josparlanǧan Ahmet Baitūrsynūlynyŋ belgısız mūralaryn alys-jaqyn şeteldık mūraǧattardan ızdeu, jinau ısıne Bölım qyzmetkerlerın jūmyldyru, tartu qajet.
Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutyna 2022 jyldan bastap Ahmet Baitūrsynūlynyŋ mūrasyn jinaqtauǧa, zertteuge arnalǧan Memlekettık tapsyryspen oryndalatyn jobaǧa tapsyrys berıp, arnaiy qarajat qarastyru qajet. Nemese İnstituttyŋ Ahmet Baitūrsynūly mūralaryn zertteuge baǧyttalǧan jobalaryn granttyq jäne maqsatty-nysanaly konkurstarda qoldau qajet.
Ahaŋa jar bola jürıp, Ūlt ūstazynyŋ qazaq täuelsızdıgı jolyndaǧy ūly küresıne ölşeusız üles qosqan, sol üşın azapty kün keşken, aşarşylyqta qaitys bolǧan, mūsylman dınıne ötken orys qyzy Bädırisa şeşemız nege nasihattalmaidy? Halyqtar dostyǧyn nasihattaityn Qazaqstan Halqy Assambleiasynyŋ qairat körseter tūsy osy emes pe?
Ǧylym akademiiasynyŋ ǧimaraty – Qazaq ǧylymy men ruhaniiatynyŋ simvoly, qasiettı orda. Osy ırgelı ǧimarattyŋ janynan, qazırde ūlt ūstazynyŋ aty berılgen Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutyna kıreberıs jaǧynan kezınde Qanyş Sätbaev türlı tötenşe jaǧdailar saldarynan ǧylymi mūrany qorǧau üşın, bombadan panalauşy ülken jertöle jasatqan. Jekelerdıŋ qolyna ötıp kektken sol jertöle ūlttyq namysqa tietın, qazaq ǧylymynyŋ kielı ornyn bylǧap, Ūlt Ūstazynyŋ asyl ruhyn aiaqqa taptap, äruaǧyn şulatatyn «Marka» gei-kluby men “Barviha» tüngı klubtaryna ainalǧan. Toiyp sekırgender men bırjynystylardyŋ jyn-oinaǧy kielı oryndy lastap jatyr.
Kezınde eldı şulatqan Qūrmanǧazy men Puşkindı süiıstırıp qoiǧan bilbord osy üŋgırden şyqqan... Keiın ziialy qauymnyŋ şu köteruımen ol jarnama zorǧa alynyp tastaldy, bıraq gei-klub pen tüngı klub älı dürıldep jūmys ısteude...
Qazaq üşın küresken qasiettı tūlǧa, Ūlttyŋ Ūly Ūstazy Ahaŋ atyndaǧy Tıl ordasynyŋ astynda jyn ordasy oinaq salyp jatuy eşqandai eldıŋ ūǧymyna syimaidy! Būl jynoinaqty şūǧyl toqtatudy talap etemız! Osy jynoinaq oryndardy jauyp, ǧimaratyn Ǧylym ordasynyŋ menşıgıne alu kerek.
Ūlt ūstazy – Täuelsız Qazaqstannyŋ älem halyqtary aldyndaǧy bet-bedelı. Ūly ūstaz esımın ūlyqtau El täuelsızdıgı men damuynyŋ, ūlttyq qūndylyqtar men ūlt mūratynyŋ jüzege asyp jatqanynyŋ belgısı.
Bızdıŋ ūsynystarymyz:
1.Ahmet Baitūrsynūlynyŋ tuǧan audany men auylyn jandandyru üşın tuǧan jerınde memorialdyq keşen salu kerek.
2.Ahmet Baitūrsynūlynyŋ tuǧan auylyna jol salynuy kerek.
3.Ahaŋdai ūly tūlǧany düniege syilaǧan Baitūrsyn babamyzdyŋ qarausyz qalǧan, aianyşty küidegı qabırı men qorymyn qolǧa alu kerek.
4. Qostanaidaǧy äuejaiǧa Ahmet Baitūrsynūly atyn beru kerek.
5.Almatydaǧy Ahmet Baitūrsynūly MUZEI-ÜIINE ūlttyq status berılıp, ştat sany şeşılıp, MEMLEKET qamqorlyǧyna alynuy kerek.
6. Osy muzei-üi janyndaǧy jer telımıne ALAŞ ÜII ǧimaratyn salu, Alaş Arystary mūrasyn keşendı zertteu ortalyǧyn ūiymdastyru;
7. Almatydaǧy Ahmet Baitūrsynūly saiabaǧyna (1998 j) tarihi tūlǧanyŋ EŊSELI eskertkışın qoiu;
8..Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy Tıl bılımı institutyna airyqşa status, qarjylyq qoldau qajet.
9. Almatydaǧy Ahmet Baitūrsynūly atyndaǧy TIL BILIMI İNSTİTUTY ǧimaratynyŋ aldyna ǧalymnyŋ eskertkışın ornatu.
10..Kelesı jyl – IýNESKO boiynşa Ahmet Baitūrsynūly jyly bolǧandyqtan, tıl atasy qūrmetıne elımızde kelesı 2022 jyl - Memlekettık tıl jyl boluy tiıs.
11. Astanamyz ben barlyq oblys ortalyqtarynda Ahaŋnyŋ eskertkışı tūruy tiıs! Reseide Orynborda, Ankarada, Taşkentte, Bakude eskertkışterın ornatu kerek.
12.Elımızdıŋ astanasynda Ahaŋ atyndaǧy köp salaly mädeni- tanymdyq ortalyq aşyluy tiıs.
13.Ahaŋnyŋ asyl mūralaryn Türkı älemıne nasihattau jūmysy jolǧa qoiyluy kerek.
14. «Qazaq» gazetınıŋ 7 tomdyǧyn, «Aiqap» jurnalynyŋ 5 tomdyǧyn, «Saryarqa» gazetınıŋ 1 tomdyǧyn şyǧaru kerek.
15.«Aǧartuşy» atty A. Baitūrsynūly turaly monografiia men ahmettanuşy ǧalym Raihan İmahanbettıŋ "Ǧasyr saŋlaǧy" atty kıtaby daiyn kıtabyn qazaq, aǧylşyn, türık, orys tılınde şyǧaru kerek.
16.Tıl bılımı instituty astyndaǧy «Marka» gei-kluby, «Barviha» tüngı klubtaryn jabu kerek.
"Aq jol" fraksiiasynyŋ müşelerı
