Elordadaǵy Táýelsizdik saraıynda ótken Qazaqstan halqy Assambleıasynyń HHHIV sessııasynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev birlik pen tatýlyqtyń el damýyndaǵy basty qundylyq ekendigin erekshe atap ótti.
«Eldiń birligi men tatýlyǵy – eń negizgi qundylyqtarymyzdyń qatarynda tur. Bul – memlekettik saıasattyń basty tuǵyry. Bolashaqta da solaı bolmaq. Osy strategııanyń arqasynda túrli etnos ókilderi bir shańyraqtyń astynda bir úıdiń balasyndaı tatý-tátti ómir súrip jatyr. Bul – maǵynasy tereń, naqty jetistik», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent otanshyldyq, azamatshyldyq, ózara senim men jaýapkershilik – Qazaqstan halqynyń jalpyulttyq biregeı bolmysyn aıqyndaıtyn negizgi qundylyqtar ekenin aıtty. Onyń pikirinshe, elimizde turatyn ár etnos ókili óziniń tili men mádenıetin erkin damytyp, salt-dástúrin saqtaýǵa tolyq múmkindikke ıe.
«Biz bireýge eliktep, jan-jaǵymyzǵa jaltaqtaǵan emespiz. Eń bastysy, ultaralyq qatynastar salasynda ozyq ádis-tásilderdi qoldanyp, tek alǵa qaraı júrdik, bolashaqta da solaı bolý kerek», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Jıynda Prezıdent elimizdegi etnosaralyq kelisimdi nyǵaıtý baǵytynda júrgizilip jatqan jumystarǵa joǵary baǵa berdi. Onyń sózinshe, sońǵy ýaqytta Qazaqstan halqy Assambleıasy qyzmetindegi sarapshylyq quram jańa deńgeıge kóterildi. Ǵylymı-sarapshylar keńesi men elimizdiń joǵary oqý oryndarynda ashylǵan 42 Assambleıa kafedrasy ult qurylymy men etnosaralyq qarym-qatynastar úderisin júıeli túrde zerttep júrgen 360-tan astam sarapshyny biriktirip otyr.
«QHA músheleri kún saıyn kózge kórinbeıtin, birden nátıje bermeıtin, alaıda uzaq merzimdi, strategııalyq turǵydan tıimdi, aýqymdy jumys júrgizedi. Ótken jyldyń ózinde Assambleıa barlyq óńirde 15 myńnan astam is-shara uıymdastyrdy. Oǵan 1 mıllıonǵa jýyq adam qatysty. Byltyr kóktemgi sý tasqyny kezinde azamattarymyz zardap shekken jandarǵa kómek qolyn sozyp, yrysty yntymaq pen birliktiń tamasha úlgisin kórsetti. Assambleıanyń «Júrekten júrekke» jobasy aıasynda 12 myńnan astam erikti ortaq iske jumyla kiristi. Olar gýmanıtarlyq kómek pen jylý jınady. Qıraǵan úılerdi qalpyna keltirýge atsalysty," – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysy aıtqan osyndaı iri qurylymnyń quramynda jumys istep jatqan birlestikterdiń biri – Qazaqstan uıǵyrlarynyń Respýblıkalyq etnomádenı ortalyǵy. Bul ortalyq ta jyl saıyn qoǵamdyq turaqtylyqty saqtaýǵa, mádenı murany damytýǵa jáne áleýmettik qoldaýǵa eleýli úles qosyp keledi. Osy oraıda biz Qazaqstan uıǵyrlarynyń respýblıkalyq etnomádenı ortalyǵynyń tóraǵasy, Qazaqstan halqy Assambleıasy Keńesiniń múshesi Dolkýntaı Alıev myrzamen suhbattasqan edik.
Ult birligi – el turaqtylyǵynyń kepili
–Dolkýntaı myrza, Dolkýntaı myrza, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 30 jyldyq mereıtoıy siz úshin qandaı mánge ıe?
–Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 30 jyldyq mereıtoıy – bul tek bir uıymnyń ǵana emes, tutas eldiń birlik pen tatýlyq jolyndaǵy tarıhı belesi. Bul — Táýelsiz Qazaqstannyń qoǵamdyq kelisimdi saqtap, etnosaralyq tatýlyqty nyǵaıtý jolyndaǵy biregeı úlgisiniń nátıjesi. Men úshin bul mereıtoı – elimizdegi árbir azamattyń beıbit ómirge, óz mádenıeti men tilin erkin damytýǵa múmkindik alǵanynyń aıǵaǵy. Assambleıa – túrli etnostardyń arasyndaǵy altyn kópir. Onyń arqasynda biz búgingi kúnge deıin dostyq pen túsinistik jaǵdaıynda ómir súrip kelemiz. Uıǵyr etnomádenı ortalyǵy úshin de bul úlken jaýapkershilik pen maqtanysh. Biz osy jyldar ishinde elimizdegi birlik pen turaqtylyqty saqtaý isine óz úlesimizdi qosyp kelemiz. Assambleıa bizge senim artty, al biz sol senimdi aqtaýǵa tyrysamyz. Sondyqtan bul 30 jyl – men úshin elmen birge ósip, elmen birge kemeldengen uly joldyń sımvoly.
Azamattyq jaýapkershilik – eldik murat
–Qazaqstan uıǵyrlarynyń Respýblıkalyq etnomádenı ortalyǵy qyzmetiniń negizgi baǵyttary men el ıgiligine qosqan úlesi jóninde keńirek toqtalsańyz?
– Bir ǵana mysal, 2024 jyldyń basynan beri óńirlerge 64 ret issapar jasap, 22 iri forým ótkizdik. Bul sharalar tek mádenı kezdesýlermen shektelmeıdi – biz mektepterde jastarmen kezdesip, qoǵamdyq pikir kóshbasshylaryn tárbıeleýge, ulttyq qundylyqtardy dáripteýge erekshe kóńil bólemiz. Sonymen qatar qaıyrymdylyq sharalaryna, áleýmettik jobalarǵa, bilim berý men sport salasyna da belsendi túrde atsalysyp kelemiz. Máselen, byltyr kóktemde bolǵan sý tasqyny kezinde «Júrekten júrekke» atty jalpyulttyq akııa aıasynda ortalyq jáne onyń óńirlik ókildikteri 31 mıllıon teńge kóleminde gýmanıtarlyq kómek jınady. Jalpy salmaǵy 25 tonna bolatyn azyq-túlik, qajetti taýarlar zardap shekken óńirlerge jetkizildi. Bul – bizdiń qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligimizdiń aıqyn kórinisi. Almaty qalasyndaǵy QHA-nyń «Jomart jan» qaıyrymdylyq ortalyǵyn da bizdiń ortalyq basqardy. Men ózim de ortalyq atynan Petropavl men Atyraýǵa baryp, jaǵdaımen tanystym. Bul jumys joǵary baǵalandy, Memleket basshysy da el birligin osyndaı naqty áreketterden kórýge bolatynyn atap ótti. Sondaı-aq, jastarmen jumys – bizdiń basty basymdyqtarymyzdyń biri. Qazaqstan uıǵyr jastary odaǵy arqyly biz ekologııalyq, mádenı, bilim berý jáne qaıyrymdylyq baǵytyndaǵy ondaǵan jobany júzege asyrdyq. Bul – tek etnos ókilderiniń ǵana emes, tutastaı qazaqstandyq jastardyń boıyna patrıottyq rýh pen azamattyq jaýapkershilik uıalatýǵa baǵyttalǵan jumystar. Sonymen qatar, uıǵyr halqynyń baı murasyn tanytý maqsatynda túrli mádenı is-sharalar, kitap tusaýkeserleri, ulttyq taǵamdar men kıimder kórmesi, salt-dástúrlerdi nasıhattaý baǵytyndaǵy jobalar turaqty túrde júzege asyrylady. Bizdiń jumysymyzdyń nátıjesinde uıǵyr etnosynyń qoǵamdyq ómirge belsendi aralasýy, memleketke degen qurmeti men otansúıgishtik rýhy artyp keledi. Bul – tek bizdiń ortalyqtyń emes, búkil Qazaqstan halqy Assambleıasynyń 30 jyldyq júıeli jumysynyń jemisi dep bilemin.
Ulttyq qundylyq pen halyq birligi – forýmdar mazmunynyń ózegi
– Dolkýntaı myrza, óz sózińizde 2024 jyly 22 iri forým uıymdastyrylǵanyn atap óttińiz. Osy forýmdarda qandaı negizgi máseleler kóterildi, olardyń mazmuny men mańyzdylyǵy jóninde aıtyp ótseńiz?
–Iá, 2024 jyldyń ózinde Qazaqstan uıǵyrlarynyń Respýblıkalyq etnomádenı ortalyǵy 22 iri forým ótkizdi. Bul forýmdardyń árqaısysy óz mazmunymen erekshelenip, el ishindegi qoǵamdyq kelisimdi nyǵaıtýǵa, etnosaralyq tatýlyqty arttyrýǵa jáne ulttyq qundylyqtardy dáripteýge baǵyttaldy. Máselen, jastarymyzdyń damý baǵytyn aıqyndaýǵa arnalǵan «Qazaqstan jastary: damýǵa baǵdar» atty forýmda el bolashaǵy sanalatyn jastardyń qoǵamdaǵy róli, bilim men eńbek naryǵyndaǵy belsendiligi keńinen talqylandy. «Adal azamat – el tiregi» atty Áıelder keńesiniń konferenııasynda elimizdiń damýyna úles qosyp otyrǵan názik jandardyń róli, olardyń otbasyndaǵy, qoǵamdaǵy, mádenıet pen tárbıe salalaryndaǵy orny erekshe atalyp ótti. Al Almaty oblysynda ótken «Ádiletti memleket, birtutas ult, berekeli qoǵam» atty forým elimizdegi jańa saıası baǵyt pen ádiletti Qazaqstan qurý ıdeıalaryn keńinen nasıhattaýǵa arnaldy. Taǵy bir mańyzdy basqosý – «Jigit beshı» ınstıtýtynyń Jańa Qazaqstandy qurýdaǵy róline arnalǵan forým boldy. Ulttyq mádenıet pen otbasylyq qundylyqtarǵa negizdelgen «Mádenıet te, til de, pikir de – birlikte, onyń kilti – qasıetti áıelde» atty ekinshi halyqaralyq forým keń kólemde ótti. Jarkent qalasyndaǵy mádenıet forýmy «Shabnam» klýbynyń bastamasymen uıymdastyrylyp, óńirdegi óner men mádenıettiń damýyna serpin berdi.500-den astam delegat qatysqan Respýblıkalyq «Jigit beshı» quramynyń keńeıtilgen jınalysy etnomádenı belsendi azamattardy biriktirip, qoǵamdyq is-sharalardyń júıeli ótýine yqpal etti. Bilim men ǵylym baǵytyndaǵy jumystarymyz da erekshe. Bilim keńesi byltyrdan beri 60 mekteppen kezdesý ótkizdi. Keńes kýratory Shaımardan Nurymovtyń bastamasymen sońǵy qońyraýǵa arnalǵan eki grant bólindi.Kóptegen muǵalimder medaldarmen jáne alǵys hattarmen marapattaldy. Abaı atyndaǵy QazUPÝ-dyń fılologııa fakýltetinde oqıtyn 42 stýdenttiń oqý aqysy eki márte tólendi. Ǵalymdar keńesi 3 halyqaralyq konferenııa ótkizdi, olarǵa AQSh, Eýropa, Túrkııa, Reseı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan sııaqty elderden ǵalymdar qatysyp, ǵylymı yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa múmkindik týdyrdy. Bul qurylymdar men sharalar uıǵyr halqynyń mádenıetin nasıhattaý jáne eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýyna úles qosý maqsatynda atqarylyp jatqan jumystardyń bir bóligi ǵana.
Biz úshin bul forýmdar – tek pikir almasý alańy ǵana emes, rýhanı birigý, etnosaralyq tatýlyq pen ultaralyq yntymaqtastyqty tereńdete túsetin mańyzdy basqosýlar. Osy arqyly biz elimizdiń turaqtylyǵy men birligine óz úlesimizdi qosyp kelemiz.
Qaıyrymdylyq – qoǵam tiregi, sport – ult saýlyǵynyń negizi
–Qaıyrymdylyq, sport jáne aqparattyq jumys – qoǵammen baılanystyń mańyzdy tetikteri. Osy baǵyttarda qandaı nátıjelerge qol jetkizdińizder?
– Áleýmettik jaýapkershilik – bizdiń basty qundylyqtarymyzdyń biri. Sondyqtan qaıyrymdylyq jumystaryna erekshe mán beremiz. 2024 jyldyń basynan beri jalpy somasy 125 mıllıon teńgege jýyq qaıyrymdylyq kómek kórsetildi. Bul kómek balalar úılerine, muqtaj otbasylarǵa, sondaı-aq aýyr naýqastarǵa, onyń ishinde shetelde emdelýi qajet jandarǵa arnaldy. Máselen, Almaty oblysy boıynsha muqtaj otbasylarǵa 400 tonna kómir jetkizildi, órtten zardap shekken 50 úıdi qalpyna keltirýge kómek kórsetildi, sondaı-aq 30 onkologııalyq naýqasqa em-dom uıymdastyryldy. Biz úshin bir adamnyń taǵdyry – tutas qoǵamnyń taǵdyry ekenin umytpaý mańyzdy. Qazaqstan uıǵyr jastary odaǵy 163 adamdy jumyspen qamtyp, 38 oqytý trenıngin uıymdastyrdy. Jastarǵa tegin zańgerlik jáne psıhologııalyq keńester kórsetildi. Sondaı-aq sport salasy da bizdiń nazarymyzda. Sebebi deni saý urpaq – el bolashaǵynyń kepili. Fýtbol, boks, jekpe-jek, sadaq atý sekildi sport túrlerinen túrli týrnırler ótkizdik. Al Parıjdegi 33-Jazǵy Olımpıada oıyndarynyń júldegerleri qatysqan sport forýmymyz – jastarǵa úlken serpin bergen mańyzdy shara boldy. Osy forým aıasynda jas sportshylardy qoldaý baǵytynda birneshe yntymaqtastyq kelisimderge de qol qoıdyq.
Aqparattyq keńistiktegi belsendilik te qazirgi zamanda asa mańyzdy. Halyqpen tikeleı jáne ashyq baılanys ornatý úshin Facebook, Instagram, TikTok platformalarynda belsendi jumys júrgizip kelemiz.
Prezıdenttiń qoǵam úshin mańyzdy bastamalary
–Assambleıa sessııasynda Prezıdent kótergen qoǵam úshin asa mańyzdy máseleler jóninde pikirińizdi bilsek.
–Qazaqstan halqy Assambleıasynyń HHHIV sessııasynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev kótergen máseleler óte oryndy jáne mańyzdy dep esepteımin. Birinshiden, Assambleıanyń aımaqtardaǵy jumysyn jandandyrý men Túrkistanda jańa Dostyq úıiniń ashylýy elimizdegi etnosaralyq kelisimdi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan úlken qadam bolyp tabylady. Bul bastama azamattar arasyndaǵy tatýlyq pen yntymaqtastyqty arttyrady, ulttyq birlik pen beıbitshilikti saqtaýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar, Prezıdenttiń aqparattyq keńistikte birlik pen kelisim ıdeologııasyn nasıhattaý týraly usynysy óte ózekti. Medıa quraldarynyń qoǵamdaǵy róli artqan qazirgi kezde bul qadam etnosaralyq kelisimdi nyǵaıtýǵa jáne qoǵamdaǵy túsinistik pen qurmetti arttyrýǵa úlken yqpal etedi.
Mádenıet pen ónerdiń áleýetin paıdalaný, ár túrli etnostardyń mádenıeti men dástúrlerin nasıhattaý da óte mańyzdy. Etnomádenı festıvalder men mádenı sharalar arqyly biz elimizdiń kópetnosty bolmysyn saqtaı otyryp, ulttyq birlikti nyǵaıtýǵa jol ashamyz.
Prezıdenttiń «Taza Qazaqstan» akııasyn qoldaýy, árbir azamattyń jaýapkershiligin arttyrýǵa, otanshyldyq pen tazalyqty dáripteýge baǵyttalǵan mańyzdy bastama bolyp tabylady. Bul ıdeıa arqyly biz qoǵamda joǵary jaýapkershilik pen azamattyq sana qalyptastyrýdy kózdeımiz. Jalpy, Prezıdent kótergen bastamalar elimizdiń áleýmettik, mádenı jáne saıası turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge yqpal etip, etnosaralyq kelisimdi nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan durys jáne oryndy qadamdar dep sanaımyn.
– Dolkýntaı myrza, ashyq suhbatyńyzǵa rahmet! El birligi jolyndaǵy eńbekterińizge sáttilik tileımiz.
– Rahmet! Eń bastysy – beıbit ómir men birlik. Qazaqstandaǵy árbir etnos – osy memlekettiń ajyramas bóligi. Biz birge – birtutas halyqpyz!
Janna Jomart
