Qarulastarmen bırge. Berlin, 1945 jyl.
...2013 jyldyŋ qaraşa aiy Elordaǧa qyzmet babymen ıs-saparǧa barǧan uaqytymda, jūmys aiaǧy säl saiabyrsyǧan tūsta eldıŋ bas gazetı «Egemen Qazaqstan» redaksiiasyn betke aldym. Bas gazetke maqalalarym jariialanyp, bas redaktor Janbolat Aupbaev aǧamyz jyly lebızın bıldırıp, tyŋ taqyryptarǧa qalam tartyp tūruǧa aqyl-keŋesın berıp, sättılık tılegen bolatyn, sondyqtan qalamger aǧamyzben jüzbe-jüz tanysyp, sälem bereiın, ärı rizaşylyǧymdy bıldıreiın degen niet bolatyn.
Bas redaktor jūmys orynan tabyla ketıp, lezde qabyldaǧany köŋılge quanyş ūialatsa, odan ärı äŋgımemız jarasyp jüre berdı. Aǧamyzdyŋ ūşqyr qalamynan tuǧan köptegen maqalalaryn oqyp jürgenımde, bır baiqaǧanym maqalalary būryn eşkım qozǧamaǧan, jūrtşylyq köp bıle bermeitın jäne de oqyrman qauym qyzyǧa oqityn tarihymyzǧa qatysty sony materialdar bolatyn. Jeŋıstıŋ 70-jyldyǧy turaly da äŋgıme qozǧaldy. Aǧamyz mende atyraulyq myqty batyrlar turaly sonau zamandarda maqalalar jazǧanmyn dep özıne tän sabyrylyqpen jüzıme barlai qarady. Batyrdan kende emes ölkenıŋ ūrpaǧy bolǧan soŋ, özımşe bar bıletın batyrlardy tızıp şyqtym. Säl jymiyp Atyrauǧa ıs-saparǧa kelıp daŋqty batyr Bauyrjan Momyşūlynyŋ kıtabyna keiıpker bolǧan jerlesımız Äjıgerei Qalymov turaly materialdardy qalai jinaqtaǧany turaly qyzyqty äŋgımelıp bergen bolatyn. Sondai naǧyz batyrdyŋ bırı, marşal G.K.Jukovtyŋ kıtabynda esımı atalatyn Kenjebai Mädenov, men ol kısı turaly Batys Qazaqstan oblysyna barǧan saiyn materialdar jinaqtap jüremın degen tūsta, ol kısı turaly bıletındıgımdı, kelını, pedagogika ǧylymdarynyŋ doktory Şolpan İsaǧaliqyzy Janūzaqovamen jūmystas ekendıgımdı aitqan kezımde, onda ınım, Ratuşaǧa tu tıkken batyr jerlesıŋ turaly kölemdı maqala kütemın degen bolatyn-dy.
..Qazaqy salǧyrtyǧymyzdyŋ qyrsyǧynan, uaqyt jetpeidı degen syltaularmen maqala jazu keiınge qaldyryla bergenı de ras.
Ot keşu
Er tusa, erlıgı bırge tuady demekşı Qazaq elınıŋ täuelsızdıgı jolyndaǧy küreste ūrpaqtar sabaqtastyǧy eşqaşanda üzılmei sabaqtasa örılıp, jalǧasyn tauyp, ūran bolyp samǧap, tasqyn bolyp selşe aqty.
Onyŋ naqty dälelderınıŋ bırı faşistık Germaniianyŋ «imperiia keŋsesı» üiı Ratuşaǧa tu tıkken qaharman batyr Kenjebai Mädenov bolatyn. Qazaqy şejırenı tarqatsaq Qūlmälıden – Ötemıs, Şybyntai, Jaqsylyq, Qabylai. Şybyntai ūrpaǧynan – Mäden. Mädennen – Kenjebai örbeidı. Al Ötemısten qas batyr, dauylpaz aqyn Mahambet taraityndyǧy barşa iısı qazaqqa belgılı. Bylaişa aitqanda Kenjebai Mädenūly batyrlar ūrpaǧynan ekendıgıne anyq közımız jetedı.
Täuelsızdıkke bastar joldaǧy igı ısterde ūltymyzdyŋ bırtuar ūldary men qyzdary sözımen de ısımen de aqtady.
Leitenant K.Mädenov jäne kışı leitenant K.Gromov. Berlin, 10 mausym, 1945 jyl
Sonau sūrapyl 1943-tıŋ qaqaǧan qaŋtarynda 18 jasqa tolmastan Mäden qarttyŋ qara şaŋyraqqa ie bolatyn eŋ kenje ūly Kenjebai öz erkımen Qyzyl Armiia qataryna attandy. Kışı komandirler daiarlaityn Krasnohomsk jaiau äsker uchilişesın oidaǧydai aiaqtaǧan soŋ, sol jyldyŋ qaraşa aiynda 3-Ukrain maidanynyŋ 57-gvardiialyq atqyştar diviziiasynyŋ 170-şı gvardiialyq atqyştar polkınıŋ qūramynda stanokty-pulemetşıler bölımşesınıŋ komandirı bolyp jau qolynda qansyrap jatqan Ukraina jerınde qandy şaiqasqa tüstı. Maidan joly odan ärı bylaişa örbedı. Kışı komandir K.Mädenov 5-Ekpındı armiianyŋ ofiserlık jaiau äsker kursyn tämamdaǧan soŋ kışı leitenant ofiserlık şenınn alyp, 1944 jyldyŋ qaraşa aiynan bastap 1-Belorus maidanynyŋ 5-Ekpındı armiiasynyŋ 266-atqyştar diviziiasy, Suvorov ordendı 1008-atqyştar polkı, 2-şı batalon rotasynyŋ 5-atqyştar vzvodyna komandir boldy. Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ eŋ sūrapyl şaiqastary Dneprden ötu, Iаssy-Kişinev operasiiasyna, Varşavany azat etu, Visla-Oder operasiiasyna, Berlindı alu şabuylyna qatynasty.
Jauyngerlık ar-namys, jauynger joldastarynyŋ qany tögılgen diviziiada qasarysqan jaumen jan aiamai şaiqasta şynyǧudy qatal uaqyt talap ettı. Jas leitenant Kenjebai Mädenov sol talap biıgınen körıne bıldı. Ol soldatşa soǧysa bıluge de jäne komandir retınde ärbır soldattyŋ jüregındegı sözdı aituǧa da tiıstı bolatyn. Ol söz – Erlık bolatyn. Būl är jauyngerdıŋ jüregındegı söz jaudy öz ordasynda talqandap, Jeŋıs tuyn jelbıretu bolatyn. Būl talai adamnyŋ taǧdyryn özgertıp, jūldyzyn jandyratyn söz bolatyn. Sol eren erlıgı arqyly ol ūltyn da, özın de mäŋgılık daŋqtyŋ tabaldyryǧynan attaty.
Ūlt ruhy asqaqtaǧan sät
1945 jyldyŋ 16 säuırındegı «Berlin şabuyly» operasiiasy ekınşı düniejüzılık soǧys kezındegı eŋ ırı, ärı sūrapyl şaiqas bolǧany tarihtan belgılı. Berlin operasiiasy kezınde 29 säuır künı leitenant K.Mädenovtıŋ vzvody bırınşı bolyp faşistterdıŋ aty şuly Reihstagtan keiıngı negızı ūiasy Ratuşa üiıne kırıp jeŋıs tuyn tıktı. Būl aituǧa da jazuǧa da oŋai...
Berlin qalasynyŋ är üiın bekınıske ainaldyryp alǧan faşistter, qarǧa adym jyljuǧa mūrşa bergızbei, qasaphanaǧa ainaldyryp, qyrǧyn ūrys saldy, köşede adamdardar qany suşa aqty. Ärbır qadam üşın jan alysyp, jan berısken sūrapyl şaiqas jürıp jatqan kezde K.Mädenov batalon komandirı İ.Bobylevtan şaqyrtu alady. Komandir joǧary komandovanienıŋ būiryǧy boiynşa «İmperiia keŋsesı» Ratuşaǧa jeŋıs tuyn tıgu onyŋ vzvodyna tapsyrylǧanyn jetkızdı. Būl būiryqtyŋ qalai oryndalǧany jönınde, soǧystan keiıngı beibıt zamanda gvardiia kapitany K.Mädenov: «...Būiryqty alǧannan keiın vzvodyma kelıp, jauyngerlerge aldaǧy mındetterdı tüsındırdım, tapsyrmany qalai oryndaudyŋ jaiyn, şabuyl jasaudyŋ jobasyn aittym. Bızge bır bölımşe kömekke keledı. Ratuşa – köp qabatty qara qoŋyr zäulım üi. Vzvod şabuyl jasauǧa äzır. Ratuşannyŋ qaqpasyna deiın 40-50 metrdei. Oq nöserınıŋ küştılıgı sondai, ol asfaltty tesıp öte almai, joǧary şorşyp būrşaq jauǧandai satyrlap jatyr. Bırneşe snariad Ratuşanyŋ auyr qaqpalaryn būzyp, qabyrǧalaryn opyryp jıberdı. Osy kezde «Alǧa! Alǧa!» dep esıkten ytqi jöneldım. Menıŋ ızımşe vzvodtaǧy jauyngerler de bır-bırden lap berdı. Ūrystyŋ joiqyny Ratuşanyŋ ışınde boldy.
Leitenant K.Mädenov jäne kışı leitenant N.A.Kurohtin. Berlin, 1945 jyl
...Aqyrynda «İmperiia keŋsesı» jaudan tügel tazartyldy da, Ratuşannyŋ töbesıne bız tıkken Qyzyl tu jelbırep tūrdy», - dep jazdy (Qazaqstan kommunisı, 6 mausym, 1970 jyl). Ratuşany qorǧap tūrǧandar atyşuly SS-tıŋ taŋdauly bölımderı bolatyn. Olar ölıspei berısetınder qatarynan emes. Ratuşanyŋ ışındegı şaiqasta är qabatty qolma-qol ūrystarmen aluǧa tura keldı. Ratuşanyŋ töbesındegı tūǧyrǧa joiqyn ūrystardan soŋ vzvod komandirı K.Mädenov pen komsorg K.Gromov jeŋıs tuyn qadady. Soǧystyŋ soŋǧy künderınde bar bolǧany 20 jasar leitenant Kenjebai Mädenov faşizm ordasynda jeŋıs tuyn tıgıp, ūlt ruhyn asqaqtatqan qas batyr boldy.
Ūrpaqtar sabaqtastyǧy
Kenjebai aǧamyz soǧystan oralǧan soŋ şaŋyraq köterıp, üilı-barandy boldy. Qaziza Uäliqyzymen otasyp düniege 4 ūl, 3 qyz äkeldı. Rauza-Säule atty egız qyzdary, Mahambet, İsatai, Serık, Taras (ökınışke orai 2003 jyly dünieden ozdy) jäne Maira atty ūrpaqtary batyr äkelerın erekşe maqtanyş etedı. Bügıngı taŋda aǧamyzdan taraǧan ūrpaqtar Atyrau, Oral, Astrahan qalalarynda beibıt te şat-şadyman ǧūmyr keşude. Adam ūrpaǧymen maqtanady jäne ūrpaǧymen myŋ jasaidy degen söz bar dana halqymyzda. Adam ǧūmyrynda ūrpaqtar sabaqtastyǧy da qatar örıle örbeidı. Onyŋ jarqyn mysalyn batyrdyŋ ūrpaqtarynan da baiqaimyz.
...Mahambet Kenjebaiūly Otan aldyndaǧy äskeri boryşyn Qyzyl Tuly Qiyr Şyǧys äskeri okrugıne qarasty Evrei avtonomiialy oblysy, Babstovo selosynda ornalasqan äskeri bölımde serjant ataǧymen radiopelengatorlyq qyzmettıŋ bastyǧy retınde ötep jürgen kezı bolatyn.
1981 jyl. Qaŋtar aiynyŋ şyŋyltyr bır keşınde körşı jaiau äsker bölımınıŋ plasynan ötıp bara jatyp, jaŋadan ılıngen plakatqa közı tüsedı. Plakatta äskeri bölımnıŋ Ūly Otan soǧysy jyldaryndaǧy jauyngerlık joryq joldarynyŋ kartasy körsetılgen eken. Zerek te aŋǧarǧyş serjant kartadaǧy äskeri bölımnıŋ Dnepr, Ukraina, Iаssy-Kişinev operasiiasy, Polşany jäne astanasy Varşavany azat etu, Germaniia, Berlin operasiiasyna qatysqandyǧyna erekşe män berıp, oiǧa berılıp bölımıne oralady. Äskeri bölımnıŋ joryq joldary tura äkesınıŋ soǧys jyldary qyzmet etken bölımınıŋ joryq joldarymen säikes keluı de köŋılge qobalju engızdı. Äkesınıŋ joryq joldaryn eske tüsırıp, özıne senımdı bolu üşın körşı äskeri bölımge aiaqtai baryp, barlyǧyna köz jetkızgısı keldı. Köpten kütken jeksenbı künı komandirınen demalys alyp, körşı äskeri bölımnıŋ kazarmasyn betke alady. Keŋes armiiasy bölımderınde qoǧamdyq-saiasi sabaqtar ötkızetın, ärı demalys bölmesı atalǧan «Lenin bölmesı» atauymen belgılı kabinetter boldy. Jauynger Mahambet Lenin bölmesınde qabyrǧaǧa ılıngen äskeri bölımnıŋ tarihymen endı tanysa bastaǧan kezde, bır top ofiserler bölmege sau etıp kırıp keledı. Äskeri daǧdymen serjant Mahambet Mädenov olarǧa oŋ qolyn şekesıne aparyp, symşa tartyla qalady. Top ışındegı podpolkovnik qasyndaǧylarǧa jaŋadan jasaqtalyp jatqan bölmege daiyndalyp jatqan plakattar men kartalardy qalai ılınetındıgın baiandap beredı. Kelgen top bölmeden şyǧuǧa bet alǧan tūsta serjant podpokovnikten būl soǧys jyldaryndaǧy 1008-şı atqyştar polkı emes pe, eger de sol polk bolsa ekı Qyzyl Jūldyz, I därejelı Otan soǧysy ordenderı jäne «Varşavany azat etkenı üşın», «Berlindı alǧany üşın», «1941-1945 jj. Ūly Otan soǧysynda Germaniiany jeŋgenı üşın» medaldarynyŋ iegerı äkesı Kenjebai Mädenov osy polk qūramynda bolǧandyǧyn jetkızedı. Tosyn jaǧdaiǧa qatty taŋǧalyp, aŋtarylyp qalǧan podpolkovnik «qazır myna kelgen komissiia jūmysyn aiaqtasyn, sen ketıp qalma, özım kelemın»,- deidı. Bırşama uaqyttan soŋ podpolkovnik qaita kelıp, özın tanystyrady. Osy äskeri bölımnıŋ ştab bastyǧy Malyh eken. Ol serjantty özımen bırge ştabqa alyp keledı. Ştabta jinaqtalǧan qūjattar ışınen äkesı turaly qūjattardy körsetıp, soǧysqa qaidan şaqyrylǧandyǧy, qai rotada qyzmet etkendıgı, ūrysta qandai erlıkter körsetkendıgı, qandai nagradalar alǧandyǧy turaly oqyp beredı. Podpolkovnik būl kezdeisoq kezdesuge erekşe tolqyp, äskeri bölımnıŋ «Jauyngerlık daŋq» mūrajaiyn aşuǧa daiyndyq jūmystarynyŋ qyzu jürıp jatqandyǧyn, soǧan kerek ekendıgın aita kelıp, komandovaniemen söilesıp öz bölımıne aldyrtuǧa jūmystanatyndyǧyn jäne jas jauyngerlerge ülgı-önege bolatyndyǧyn, Otan qorǧaudaǧy ūrpaqtar sabaqtastyǧyna erekşe män bere jetkızedı. Serjant Mahambet Kenjebaiūly būl ūsynysqa özınıŋ rizaşylyǧyn bıldırıp, aqpan-nauryz ailarynda ofiserlık qūramynyŋ jiynyna ketetındıgın jäne äskeri boryşynyŋ aiaqtalu merzımı de jaqyn ekendıgın aita kelıp, ştab bastyǧymen jyly qoştasady. Köŋılınde äkege degen maqtanyş sezımı kernegen, Otan aldyndaǧy qasiettı boryşyn ötep jürgen soldat sonau Qiyr Şyǧysta äke ruhymen osylaişa kezdesıp edı.
Qyzyl Jūldyz jäne I därejelı Otan soǧysy ordenderıne ūsynylǧan nagradalyq paraqşalary
2015 jyly maqalamyzǧa arqau bolǧan keiıpkerımız 90 jasqa toldy jäne Jeŋıstıŋ 70-jyldyǧy toilandy. Osyǧan orai batyrdyŋ ūrpaqtarynyŋ qoldauymen «Ratuşaǧa tu tıkken qazaq batyry» (-Atyrau, «Aq Jaiyq» baspasy, 2015. -256 b.) atty jinaq jaryq kördı. Būl ūrpaqtarynyŋ ūlaǧatty ısı halyq ūlyna degen qūrmet, erlıkke taǧzym dep tüsıngen jön.
... 2017 jyldyŋ şılıŋgır şılde aiynyŋ soŋǧy künı men tamyz aiynyŋ alǧaşqy künderınıŋ basynda «Aq jol» demokratiialyq partiiasy Atyrau filialynyŋ bastamasymen «Alaş jolymen» atty ǧylymi ekspedisiia ūiymdastyryldy. Ekspedisiia jūmysy Atyraudan bastau aldy. Maqsat – Alaş arystarynyŋ ızı qalǧan oblystyŋ Qyzylqoǧa audany, Aqtöbe oblysynyŋ Oiyl audany, Batys Qazaqstan oblysynyŋ Qaratöbe, Syrym audandaryndaǧy jäne Oral qalasyndaǧy tarihi oryndarǧa taǧzym etıp, jūrtşylyqpen kezdesıp, döŋgelek üstelder men kezdesuler ūiymdastyryp, pıkır bölısıp, derekter jinaqtau. Is-sapar barysynda Qaratöba auylyndaǧy Mūhit Meralyūly atyndaǧy audandyq tarihi ölke tanu muzeiındegı jädıgerler arqyly audannyŋ tarihymen, audannan şyqqan tanymal tūlǧalar turaly qūndy derekterge qanyǧyp, ülken äser aldyq. Muzei jädıgerlerı arasynan qaharman batyr K.Mädenovtyŋ fotosy közıme ottai bastaldy. Qaratöbelıkterde batyrdy öz jerlesımız dep qadırleitındıkterın asa zor ıltipatpen atap öttı.
Faşizm obasynyŋ astanasy «imperiia keŋsesı» Ratuşaǧa jeŋıs tuyn tıkken qaharman ūldyŋ bükıl qazaqqa ortaq er ekendıgı köŋılge maqtanyş sezımın ūialatty.
Leitenant K.Mädenov jäne kışı leitenant K.Gromov. Berlin, 10 mausym, 1945 jyl
Sonau sūrapyl 1943-tıŋ qaqaǧan qaŋtarynda 18 jasqa tolmastan Mäden qarttyŋ qara şaŋyraqqa ie bolatyn eŋ kenje ūly Kenjebai öz erkımen Qyzyl Armiia qataryna attandy. Kışı komandirler daiarlaityn Krasnohomsk jaiau äsker uchilişesın oidaǧydai aiaqtaǧan soŋ, sol jyldyŋ qaraşa aiynda 3-Ukrain maidanynyŋ 57-gvardiialyq atqyştar diviziiasynyŋ 170-şı gvardiialyq atqyştar polkınıŋ qūramynda stanokty-pulemetşıler bölımşesınıŋ komandirı bolyp jau qolynda qansyrap jatqan Ukraina jerınde qandy şaiqasqa tüstı. Maidan joly odan ärı bylaişa örbedı. Kışı komandir K.Mädenov 5-Ekpındı armiianyŋ ofiserlık jaiau äsker kursyn tämamdaǧan soŋ kışı leitenant ofiserlık şenınn alyp, 1944 jyldyŋ qaraşa aiynan bastap 1-Belorus maidanynyŋ 5-Ekpındı armiiasynyŋ 266-atqyştar diviziiasy, Suvorov ordendı 1008-atqyştar polkı, 2-şı batalon rotasynyŋ 5-atqyştar vzvodyna komandir boldy. Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ eŋ sūrapyl şaiqastary Dneprden ötu, Iаssy-Kişinev operasiiasyna, Varşavany azat etu, Visla-Oder operasiiasyna, Berlindı alu şabuylyna qatynasty.
Jauyngerlık ar-namys, jauynger joldastarynyŋ qany tögılgen diviziiada qasarysqan jaumen jan aiamai şaiqasta şynyǧudy qatal uaqyt talap ettı. Jas leitenant Kenjebai Mädenov sol talap biıgınen körıne bıldı. Ol soldatşa soǧysa bıluge de jäne komandir retınde ärbır soldattyŋ jüregındegı sözdı aituǧa da tiıstı bolatyn. Ol söz – Erlık bolatyn. Būl är jauyngerdıŋ jüregındegı söz jaudy öz ordasynda talqandap, Jeŋıs tuyn jelbıretu bolatyn. Būl talai adamnyŋ taǧdyryn özgertıp, jūldyzyn jandyratyn söz bolatyn. Sol eren erlıgı arqyly ol ūltyn da, özın de mäŋgılık daŋqtyŋ tabaldyryǧynan attaty.
Ūlt ruhy asqaqtaǧan sät
1945 jyldyŋ 16 säuırındegı «Berlin şabuyly» operasiiasy ekınşı düniejüzılık soǧys kezındegı eŋ ırı, ärı sūrapyl şaiqas bolǧany tarihtan belgılı. Berlin operasiiasy kezınde 29 säuır künı leitenant K.Mädenovtıŋ vzvody bırınşı bolyp faşistterdıŋ aty şuly Reihstagtan keiıngı negızı ūiasy Ratuşa üiıne kırıp jeŋıs tuyn tıktı. Būl aituǧa da jazuǧa da oŋai...
Berlin qalasynyŋ är üiın bekınıske ainaldyryp alǧan faşistter, qarǧa adym jyljuǧa mūrşa bergızbei, qasaphanaǧa ainaldyryp, qyrǧyn ūrys saldy, köşede adamdardar qany suşa aqty. Ärbır qadam üşın jan alysyp, jan berısken sūrapyl şaiqas jürıp jatqan kezde K.Mädenov batalon komandirı İ.Bobylevtan şaqyrtu alady. Komandir joǧary komandovanienıŋ būiryǧy boiynşa «İmperiia keŋsesı» Ratuşaǧa jeŋıs tuyn tıgu onyŋ vzvodyna tapsyrylǧanyn jetkızdı. Būl būiryqtyŋ qalai oryndalǧany jönınde, soǧystan keiıngı beibıt zamanda gvardiia kapitany K.Mädenov: «...Būiryqty alǧannan keiın vzvodyma kelıp, jauyngerlerge aldaǧy mındetterdı tüsındırdım, tapsyrmany qalai oryndaudyŋ jaiyn, şabuyl jasaudyŋ jobasyn aittym. Bızge bır bölımşe kömekke keledı. Ratuşa – köp qabatty qara qoŋyr zäulım üi. Vzvod şabuyl jasauǧa äzır. Ratuşannyŋ qaqpasyna deiın 40-50 metrdei. Oq nöserınıŋ küştılıgı sondai, ol asfaltty tesıp öte almai, joǧary şorşyp būrşaq jauǧandai satyrlap jatyr. Bırneşe snariad Ratuşanyŋ auyr qaqpalaryn būzyp, qabyrǧalaryn opyryp jıberdı. Osy kezde «Alǧa! Alǧa!» dep esıkten ytqi jöneldım. Menıŋ ızımşe vzvodtaǧy jauyngerler de bır-bırden lap berdı. Ūrystyŋ joiqyny Ratuşanyŋ ışınde boldy.
Leitenant K.Mädenov jäne kışı leitenant N.A.Kurohtin. Berlin, 1945 jyl
...Aqyrynda «İmperiia keŋsesı» jaudan tügel tazartyldy da, Ratuşannyŋ töbesıne bız tıkken Qyzyl tu jelbırep tūrdy», - dep jazdy (Qazaqstan kommunisı, 6 mausym, 1970 jyl). Ratuşany qorǧap tūrǧandar atyşuly SS-tıŋ taŋdauly bölımderı bolatyn. Olar ölıspei berısetınder qatarynan emes. Ratuşanyŋ ışındegı şaiqasta är qabatty qolma-qol ūrystarmen aluǧa tura keldı. Ratuşanyŋ töbesındegı tūǧyrǧa joiqyn ūrystardan soŋ vzvod komandirı K.Mädenov pen komsorg K.Gromov jeŋıs tuyn qadady. Soǧystyŋ soŋǧy künderınde bar bolǧany 20 jasar leitenant Kenjebai Mädenov faşizm ordasynda jeŋıs tuyn tıgıp, ūlt ruhyn asqaqtatqan qas batyr boldy.
Ūrpaqtar sabaqtastyǧy
Kenjebai aǧamyz soǧystan oralǧan soŋ şaŋyraq köterıp, üilı-barandy boldy. Qaziza Uäliqyzymen otasyp düniege 4 ūl, 3 qyz äkeldı. Rauza-Säule atty egız qyzdary, Mahambet, İsatai, Serık, Taras (ökınışke orai 2003 jyly dünieden ozdy) jäne Maira atty ūrpaqtary batyr äkelerın erekşe maqtanyş etedı. Bügıngı taŋda aǧamyzdan taraǧan ūrpaqtar Atyrau, Oral, Astrahan qalalarynda beibıt te şat-şadyman ǧūmyr keşude. Adam ūrpaǧymen maqtanady jäne ūrpaǧymen myŋ jasaidy degen söz bar dana halqymyzda. Adam ǧūmyrynda ūrpaqtar sabaqtastyǧy da qatar örıle örbeidı. Onyŋ jarqyn mysalyn batyrdyŋ ūrpaqtarynan da baiqaimyz.
...Mahambet Kenjebaiūly Otan aldyndaǧy äskeri boryşyn Qyzyl Tuly Qiyr Şyǧys äskeri okrugıne qarasty Evrei avtonomiialy oblysy, Babstovo selosynda ornalasqan äskeri bölımde serjant ataǧymen radiopelengatorlyq qyzmettıŋ bastyǧy retınde ötep jürgen kezı bolatyn.
1981 jyl. Qaŋtar aiynyŋ şyŋyltyr bır keşınde körşı jaiau äsker bölımınıŋ plasynan ötıp bara jatyp, jaŋadan ılıngen plakatqa közı tüsedı. Plakatta äskeri bölımnıŋ Ūly Otan soǧysy jyldaryndaǧy jauyngerlık joryq joldarynyŋ kartasy körsetılgen eken. Zerek te aŋǧarǧyş serjant kartadaǧy äskeri bölımnıŋ Dnepr, Ukraina, Iаssy-Kişinev operasiiasy, Polşany jäne astanasy Varşavany azat etu, Germaniia, Berlin operasiiasyna qatysqandyǧyna erekşe män berıp, oiǧa berılıp bölımıne oralady. Äskeri bölımnıŋ joryq joldary tura äkesınıŋ soǧys jyldary qyzmet etken bölımınıŋ joryq joldarymen säikes keluı de köŋılge qobalju engızdı. Äkesınıŋ joryq joldaryn eske tüsırıp, özıne senımdı bolu üşın körşı äskeri bölımge aiaqtai baryp, barlyǧyna köz jetkızgısı keldı. Köpten kütken jeksenbı künı komandirınen demalys alyp, körşı äskeri bölımnıŋ kazarmasyn betke alady. Keŋes armiiasy bölımderınde qoǧamdyq-saiasi sabaqtar ötkızetın, ärı demalys bölmesı atalǧan «Lenin bölmesı» atauymen belgılı kabinetter boldy. Jauynger Mahambet Lenin bölmesınde qabyrǧaǧa ılıngen äskeri bölımnıŋ tarihymen endı tanysa bastaǧan kezde, bır top ofiserler bölmege sau etıp kırıp keledı. Äskeri daǧdymen serjant Mahambet Mädenov olarǧa oŋ qolyn şekesıne aparyp, symşa tartyla qalady. Top ışındegı podpolkovnik qasyndaǧylarǧa jaŋadan jasaqtalyp jatqan bölmege daiyndalyp jatqan plakattar men kartalardy qalai ılınetındıgın baiandap beredı. Kelgen top bölmeden şyǧuǧa bet alǧan tūsta serjant podpokovnikten būl soǧys jyldaryndaǧy 1008-şı atqyştar polkı emes pe, eger de sol polk bolsa ekı Qyzyl Jūldyz, I därejelı Otan soǧysy ordenderı jäne «Varşavany azat etkenı üşın», «Berlindı alǧany üşın», «1941-1945 jj. Ūly Otan soǧysynda Germaniiany jeŋgenı üşın» medaldarynyŋ iegerı äkesı Kenjebai Mädenov osy polk qūramynda bolǧandyǧyn jetkızedı. Tosyn jaǧdaiǧa qatty taŋǧalyp, aŋtarylyp qalǧan podpolkovnik «qazır myna kelgen komissiia jūmysyn aiaqtasyn, sen ketıp qalma, özım kelemın»,- deidı. Bırşama uaqyttan soŋ podpolkovnik qaita kelıp, özın tanystyrady. Osy äskeri bölımnıŋ ştab bastyǧy Malyh eken. Ol serjantty özımen bırge ştabqa alyp keledı. Ştabta jinaqtalǧan qūjattar ışınen äkesı turaly qūjattardy körsetıp, soǧysqa qaidan şaqyrylǧandyǧy, qai rotada qyzmet etkendıgı, ūrysta qandai erlıkter körsetkendıgı, qandai nagradalar alǧandyǧy turaly oqyp beredı. Podpolkovnik būl kezdeisoq kezdesuge erekşe tolqyp, äskeri bölımnıŋ «Jauyngerlık daŋq» mūrajaiyn aşuǧa daiyndyq jūmystarynyŋ qyzu jürıp jatqandyǧyn, soǧan kerek ekendıgın aita kelıp, komandovaniemen söilesıp öz bölımıne aldyrtuǧa jūmystanatyndyǧyn jäne jas jauyngerlerge ülgı-önege bolatyndyǧyn, Otan qorǧaudaǧy ūrpaqtar sabaqtastyǧyna erekşe män bere jetkızedı. Serjant Mahambet Kenjebaiūly būl ūsynysqa özınıŋ rizaşylyǧyn bıldırıp, aqpan-nauryz ailarynda ofiserlık qūramynyŋ jiynyna ketetındıgın jäne äskeri boryşynyŋ aiaqtalu merzımı de jaqyn ekendıgın aita kelıp, ştab bastyǧymen jyly qoştasady. Köŋılınde äkege degen maqtanyş sezımı kernegen, Otan aldyndaǧy qasiettı boryşyn ötep jürgen soldat sonau Qiyr Şyǧysta äke ruhymen osylaişa kezdesıp edı.
Qyzyl Jūldyz jäne I därejelı Otan soǧysy ordenderıne ūsynylǧan nagradalyq paraqşalary
2015 jyly maqalamyzǧa arqau bolǧan keiıpkerımız 90 jasqa toldy jäne Jeŋıstıŋ 70-jyldyǧy toilandy. Osyǧan orai batyrdyŋ ūrpaqtarynyŋ qoldauymen «Ratuşaǧa tu tıkken qazaq batyry» (-Atyrau, «Aq Jaiyq» baspasy, 2015. -256 b.) atty jinaq jaryq kördı. Būl ūrpaqtarynyŋ ūlaǧatty ısı halyq ūlyna degen qūrmet, erlıkke taǧzym dep tüsıngen jön.
... 2017 jyldyŋ şılıŋgır şılde aiynyŋ soŋǧy künı men tamyz aiynyŋ alǧaşqy künderınıŋ basynda «Aq jol» demokratiialyq partiiasy Atyrau filialynyŋ bastamasymen «Alaş jolymen» atty ǧylymi ekspedisiia ūiymdastyryldy. Ekspedisiia jūmysy Atyraudan bastau aldy. Maqsat – Alaş arystarynyŋ ızı qalǧan oblystyŋ Qyzylqoǧa audany, Aqtöbe oblysynyŋ Oiyl audany, Batys Qazaqstan oblysynyŋ Qaratöbe, Syrym audandaryndaǧy jäne Oral qalasyndaǧy tarihi oryndarǧa taǧzym etıp, jūrtşylyqpen kezdesıp, döŋgelek üstelder men kezdesuler ūiymdastyryp, pıkır bölısıp, derekter jinaqtau. Is-sapar barysynda Qaratöba auylyndaǧy Mūhit Meralyūly atyndaǧy audandyq tarihi ölke tanu muzeiındegı jädıgerler arqyly audannyŋ tarihymen, audannan şyqqan tanymal tūlǧalar turaly qūndy derekterge qanyǧyp, ülken äser aldyq. Muzei jädıgerlerı arasynan qaharman batyr K.Mädenovtyŋ fotosy közıme ottai bastaldy. Qaratöbelıkterde batyrdy öz jerlesımız dep qadırleitındıkterın asa zor ıltipatpen atap öttı.
Faşizm obasynyŋ astanasy «imperiia keŋsesı» Ratuşaǧa jeŋıs tuyn tıkken qaharman ūldyŋ bükıl qazaqqa ortaq er ekendıgı köŋılge maqtanyş sezımın ūialatty.
Aqqali Ahmet, H.Dosmūhamedov atyndaǧy Atyrau memlekettık universitetınıŋ professory, tarih ǧylymdarynyŋ doktory
Abai.kz
