Elımızde 2022 jyl «Balalar jyly» dep jariialandy. Alaida ǧalamtordyŋ bäsı biık tūrǧan tūsta bız balalarǧa arnalǧan qazaqşa ärı qyzyqty sapaly kontent jasai aldyq pa? Qazırgı aumaly-tökpelı zamanda jaŋa Z jäne alfa ūrpaq qandai aqparatpen susyndap, kımge qarap boi tüzep jür? Nege balalarymyz älı künge deiın «Spider-Man», «Batman» degenderdı kumir köredı? Ata-anasy, jaqyndary, ainalasy bärı tügel ana tılınde söilese de, üidegı balalar nege özge ūlttyŋ tılınde sairap jür? Bız jıbergen basty qatelık nede? Olardyŋ keleşegı ne bolmaq?– dep bauyr etı balasy üşın künı-tünı alaŋdap jürgen är ata-ananyŋ jüregın auyrtyp, köptıŋ kökeiınde jürgen sūraqtardyŋ jauabyn bız de ızdep kördık...
El arasynda salt-dästürimizdi keŋınen nasihattap, ūlttyq qūndylyqtarymyzdy ūlyqtap jürgen belgılı qoǧam qairatkerı Tūrar Sättarqyzy balasy bar otbasynyŋ basty, auqymdy problemasy osy deidı. Öitkenı ūialy telefonmen ösıp jatqan balalardyŋ tılı özge tılde şyǧyp jatyr...
«BALALAR JYLY» BOLYP JARİIаLANǦANMEN MEMLEKETTEN QOLDAU JOQ!
«Qazaq tılınde sapaly multoptamalar kerek. «Balalar jyly» bolyp jariialanǧanmen auqymdy şaralar körıp tūrǧanym joq. Būl memleket deŋgeiındegı jan-jaqty qoldau kerek bolatyn jūmys. Balalar ädebietıne qoldau kerek. Mäselen, men ūlttyq boiamaqtar şyǧaryp jürgen Venera degen kelınşektı bılemın. Ūlt bolaşaǧy üşın ülken eŋbek jasap jürse de, qoldau joq. Balabaqşa jasyndaǧy büldırşınderge arnalǧan «Aitşy, Äjetai» degen tap-tamaşa balalar jurnalyn şyǧarǧan Sanduǧaş Nūrqanova degen ruhani sıŋlımdı qolymnan kelgenşe jurnalyn japqyzbauǧa tyrystym. Jurnaldy talai äkımqaralar men deputattardyŋ aldyna apardym. Qoldau tappadyq. Jurnal biyl jabyldy. Mıne, osyndai ūlt bolaşaǧy men el erteŋı üşın jūmys ıstep jürgen ūlt janaşyrlaryna memleket tarapynan qoldau kerek. Balalar kıtabyn şyǧaramyn, balalar jurnalyn şyǧaramyn degenderdı «Balalar jyly» qoldasa eken deimın», - deidı Tūrar Sättarqyzy.Osy uaqytqa deiın özımızge tän ūlttyq qūndylyqtarymyzdy jas ūrpaq boiyna sıŋıruge barynşa tyrysyp, jan-tänımen eŋbek etıp, arpalysyp jürgen tarihşy keleşektıŋ qamy dep «Ertegı – el erteŋı» jobasyn bıraz jerge süirep, aparǧanyn aitty. Alaida eş nätije şyǧara almai, memleket tarapynan qoldau tappaǧanyna qatty küiınıptı... Erteŋgı ūrpaq aldynda özınıŋ jauapty ekenın sezınetın Tūrar Sättarqyzy: «Balalar jyly» tek bır jylmen şektelmesın. Bala – bızdıŋ bolaşaǧymyz, erteŋımız. Erteŋımız myqty bolsyn deseŋ, onyŋ qamyn bügın oilaiyq», - deidı....
BALABAQŞALARYMYZDY «ORYS ÄLEMI» MEN «AMERİKANDYQ ARMAN» BASYP ALYP, BALALARYMYZDYŊ MİYN ULAUDA...
«Bırer jyl būryn Elordamyzdaǧy Tılder basqarmasy janyndaǧy «Tıldı qoldau» tobynyŋ müşesı retınde jartylai memleketten qarjylandyratyn jeke menşık balabaqşalaryna monitoring jūmysyna qatystym. 47 balabaqşada boldym, būl balabaqşalardaǧy balalarǧa arnalǧan körnekılık qūraldar men bezendırılgen suretterdı körıp, «şok» bolǧan edım. Syrtqy jarnama suretterı de, jatyn, ashana bölmelerı, qabyrǧalary tūtastai «orys älemı» men «amerikandyq arman» bolyp tūrǧany küizelttı. Tıptı keibır tärbieşıler būlaryŋyz ne?,-degen saualyma, «Bauyrsaq (Kolobok)» qazaq ertegısı ǧoi degen jauap ta alǧan edım. Mıne, Bılım basqarmasy osyndai mäselege nazar audaru kerek dep oilaimyn. Bala tärbiesınde ūsaq-tüiek bolmaidy, bala nenıŋ körıp, nenıŋ önege körıp ösedı, sonyŋ jemısın köremız», - dep küiındı tarihşy.Osy tūsta qoǧam qairatkerı «Jaŋa Qazaqstanǧa» aiaq basqan ekenbız, endıgı kezekte memlekettık balabaqşadan bölek, memleketten qarjylandyratyn balabaqşalardaǧy tärbie qalai jürgızılıp jatyr? Balabaqşany tabys közıne ainaldyryp otyrǧandar, bala tärbiesın oilamai, özge eldıŋ ertegılerımen, bezendıruımen ūrpaǧymyzdyŋ tärbiesıne balta şauyp jatqan joq pa? Mūndai mekemelerde jalpy balalarymyz qandai qūndylyqtarmen tärbielenıp jatyr? Osynyŋ barlyǧyn tekserıp, baqylap, qadaǧalap otyratyn organ osy sūraqtarǧa jauap bere otyryp, säikesınşe jūmys atqaruy kerek deidı.
ORYS TILI, ORYS MÄDENİETI QALAI NASİHATTALSA, QAZAQ TILI DE SOLAI NASİHATTALUY KEREK!
"Balabaqşalar ūrpaǧymyzdy ūlttyq ruhani qūndylyqtarmen tärbieleu kerek. Ol üşın jalpy balabaqşanyŋ atauynan bastap, ondaǧy tärbie, balany tärbieleitın körnekı qūraldardyŋ barlyǧy ūlttyq sipatta, özımızdıŋ qazaq ertegı keiıpkerlerı därıpteluı kerek. Büldırşın şaǧynan sapaly, təlımdı-tərbielı dünienı körıp ösken ūrpaǧymyzdyŋ tanym-tüsınıgı men talǧamy da joǧary bolary sözsız. Reseide el basşysynyŋ özı qadaǧalap otyratyn «Orys älemı» degen qor bar eken. Ol qor orys tılın, orys mädenietın şetelde nasihattau jäne qoldau maqsatynda jūmys ısteidı. Mädenietı men tılı arqyly jüretın «jūmsaq saiasattyŋ» arqasynda orys tılınıŋ aiasyn keŋeitıp otyr. Bızdıŋ balalar kıtaphanalaryna tegın taratatyn, qyzyl-jasyldy, sapaly balalarǧa arnalǧan kıtaptary közdıŋ jauyn alyp, qyzyqtyrady", - dep pıkır bıldırdı qoǧam qairatkerı.Tūrar Sättarqyzynyŋ aituynşa, bızdıŋ memleket qazaq tılınıŋ qoldanu aiasynyŋ keŋeiuıne osylai jūmys ısteuı tiıs.
RESEIDIŊ «ORYS ÄLEMI» SİIаQTY BIZ DE «QAZAQ ÄLEMIN» QŪRAIYQ!
«Men Omby qalasynda magistraturada oqyǧan kezde qaladaǧy «Omby qazaqtary» qoǧamdyq ūiymynyŋ jetekşısı Torǧyn Äşenovamen tanystym. Küieuı Quanyş ekeuı «Omby qazaqtary» degen gazet şyǧarady eken. Qoldarynan kelgenşe jergılıktı qazaq balalaryna qazaq tılın oqytyp jür. Omby öŋırınde 100 myŋǧa juyq qazaq tūrady. «Omby qazaqtary» – eŋ belsendı ükımettık emes ūiymdardyŋ bırı, bıraq qarajattyŋ qysqalyǧy qazaqşa gazet şyǧaruǧa, qazaq tıldı balalar ädebietın satyp aluǧa qiyndyq tuǧyzyp otyr. Reseidıŋ «Orys älemı» siiaqty, bız de «Qazaq älemın» qūryp, özımızdı ǧana emes, özge eldegı qandastarymyzdyŋ da ana tılın ūmytpauyna atsalysuymyz kerek dep oilaimyn. Sol «Omby qazaqtary» gazetınde «Qara şaŋyraq» degen rubrikamnyŋ baryn jäne ünemı maqalalarymnyŋ jariialanyp tūratynyn aita ketkım keledı», - deidı Tūrar Sättarqyzy.Tarihşy-etnologtyŋ aituynşa, bızdıŋ elımızde ūlttyq önım az bolǧandyqtan, televidenienı şeteldık dünie jaulap jatyr, al ol bızdıŋ ūrpaqtyŋ tärbiesıne kerı äserın tigızude...
MULTFİLMDER JASASAQ, ŪRPAǦYMYZ ŞREK, SPANDJ BOBTARDY EMES, QAZAQ BATYRLARYNYŊ ATYN JATQA BILIP ÖSER EDI!
«Otandyq telearnalar özderınıŋ öskeleŋ ūrpaq tärbiesıne üles qosatynyn tüsınetın kez jettı. Alpamys, Qobylandy, Er Tarǧyn, Qabanbai, Bögenbai syndy batyrlarymyz, Abylai han, Täuke han siiaqty handarymyz, şeşenderımız men bilerımız multfilmge keiıpker etu kerek. Jelaiaq, Tausoǧar, Tolaǧailar bala elıkteitındei myqty keiıpkerı bar toptamaly multfilmder jasasaq, ūrpaǧymyz Şrek, Örmekşı adam, Maşa men Medved, Spandj Bobtardy emes, qazaq batyrlarynyŋ atyn jatqa bılıp öser edı! Balalarymyzdyŋ özgege elıktemei, öz tılımen susyndap, öz tərbiesımen tərbielenuı üşın, bəlkım, multiplikatorlar, mäselen, «Aqyldy Ədemı», «Tərbielı Talşyn», «Tılalǧyş Temırlan syndy multtoptamalar şyǧarsa, qūba-qūp emes pe?!», - dep öz ūsynysyn ortaǧa tastady qoǧam qairatkerı.Tūrar Sättarqyzynyŋ pıkırınşe, keiıpker büldırşın aqyldy (tərbielı) qyz, ūl jəne basqa da keiıpkerler arqyly önegelı otbasynda ösken, aqyldy balany, ūlttyq qūndylyqtarǧa negızdelgen təlım-tərbienı körsetıp, qazaqylyqty dərıptesek, ekınşıden, balalardy ana tılındegı tuyndymen susyndatyp, ana tılımızdı üirenuıne üles qosar edık.
JASTARDY ADALDYQQA, ÄDILDIKKE, PARASATTYLYQQA TÄRBİELEITIN ANİMASİIаLYQ FİLMDER QAJET!
«El bolamyn deseŋ, besıgıŋdı tüze» degen halqymyz. Balalarymyzdyŋ boiynda tuǧan tıl, mädeniet pen tarihqa degen qyzyǧuşylyǧyn arttyru üşın, sondai-aq, balanyŋ oi-örısın damytyp, ūlttyq ruhtaǧy tärbiesınıŋ qalyptasuy üşın qazaq ertegılerıne negızdelgen, ızgılıktı nasihattaityn, adaldyqqa, ädıldıkke, parasattylyqqa tärbieleitın animasiialyq filmder toptamasyn şyǧaru kerek. Teledidar men internet myqty nasihat qūralyn ekenın ūmytpai, būl jūmysty jyldam qolǧa aluymyz kerek. Ūlttyq qūndylyqtardy nasihattaityn «Ertegı oqu», Batyrlar jyry, qissalar, jūmbaq, maqal-mätelder saiystaryn ūiymdastyruymyz kerek», - dep öz pıkırın bıldırdı Tūrar Sättarqyzy.Qoǧam qairatkerınıŋ mälımdeuınşe, qalalarymyzda balalarymyz baryp oinaityn neşe türlı oiyn-sauyq ortalyqtary bar. Bıraq elımızdıŋ ūlttyq bolmysyn körsetetın, bırde-bır ūlttyq oiyn-sauyq ortalyǧy joq. Bar ortalyqtarda ūltqa tän sipat joq. Işınde balalarǧa qyzmet körsetetın jerde barlyǧy özge eldıŋ keiıpkerlerı. Oiyn-sauyq ötetın jerdıŋ bezendırıluı de balalarymyzdy özge ūlttyŋ ideologiiasyna tärbielep jatyr. Sosyn kelıp, balalarymyz nege özge tılde söilep, özgenıkıne qūmar deimız...
BALALARǦA ARNALǦAN ŪLTTYQ OIYN-SAUYQ ORTALYǦYN AŞU KEREK!
«Ūrpaǧymyzdy ūlttyq qūndylyqtarymyzben susyndatu üşın, balalarǧa arnalǧan Ūlttyq oiyn-sauyq ortalyǧyn aşu kerek. Ortalyqtyŋ bezendırıluınen bastap, ışınde jürgızıletın asyq, toǧyz qūmalaq, arqan tartu syndy ūlttyq oiyndar, maqal-mätel, jūmbaq, ertegılerden viktorinalar jürgızıletın, qazaq auyz ädebietındegı, halyq ertegılerındegı keiıpkerlerdı alsaq, būl balalardyŋ köŋılın köteretın ǧana emes, ūlttyq tärbie beretın ortalyqqa da ainalar edı. Ūlt ruhaniiaty osydan bastaluy kerek. Mūndai ıstı ūltqa janaşyr mesenattar qolǧa alsa, el bolaşaǧyna qosqan ülesı bolar edı», - deidı keleşek ūrpaqtyŋ qamyn oilaǧan tarihşy...
Äŋgımelesken Zarina ÄŞIRBEK,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
