Qazaqta qandai bır jaŋalyq bolsa da, süiınşı sūrau ädetı bar. Qazaq jaqsy jaŋalyqpen bölısuge ärqaşanda daiyn tūrady. Ädette quanyşty jaŋalyqty jetkızuşı aitaryn «süiınşı» sözımen bastaidy. Jaqsy habar jetkızuşıge ärqaşan syilyq berıletın bolǧan. Süiınşı sūrau adamnyŋ tuǧan kezınen bastap ömır boiǧy serıgı ıspettes.
Qazaq üşın jaqsy jaŋalyqtyŋ bärı ülken-kışı demei süiınşı sūrauǧa laiyq. «Süiınşı – säbi düniege keldı!», «Süiınşı – bala alǧaşqy qadamyn jasady!» «Süiınşı – balamyz alǧaş ret atqa otyrdy!», «Süiınşı – qyzymyzdyŋ qūlaǧyna alǧaş ret syrǧa ıldık!», «Süiınşı – balamyz mektepke bardy; alǧaş ärpın jazdy!» «Süiınşı – ūlymyz qalyŋdyq äkeldı!», taǧysyn taǧylar. Jappai süiınşı sūraityn kezder de bolatyn jaǧdailar tarihtan belgılı. Būndai jaǧdailar otan qorǧau şaiqastary jeŋıspen aiaqtalǧanda oryn alady. Mysaly 1945 jyly ekınşı dünie soǧysy aiaqtalǧanda, jūrttyŋ bärı bır-bırıne «Süiınşı, soǧys aiaqtaldy!» dep quanyşymen bölısken.
«Qazaq otbasy» atty kıtap jazǧan ǧalym Halel Arǧynbaiūly bylai dep jazady: «Qazaqtar tolǧatqan äieldıŋ janyna bala tappaityn äielderdı jıbermeuge tyrysatyn. Tolǧatuşy äieldıŋ qasynda köbınese niettes janaşyrlary bırge bolatyn. Bala tuysymen ony jerden köterıp alu bırneşe balaly mosqal äielge tapsyrylady. Halyq senımı boiynşa balanyŋ keleşektegı mınezı jerden alǧaş köterıp alǧan adamǧa tartady dep esepteledı, jerden köteruşı mümkındıgınşe özınıŋ aşyqtyǧy, jaidarylyǧy jäne meiırımdılıgımen aǧaiynǧa jaqqan äiel bolu kerek. Balany alǧaş jerden köterıp aluşy äiel balanyŋ ūl ne qyz ekenın aityp süiınşı sūraidy».
Qyzyl jauşy
Baiyrǧa zamanda tuystar bır-bırınen alys jerde tūrǧan kezde jaqsylyq habardy jetkızu üşın ekı arada jauşylar jüretın bolǧan. Olar «Süiınşı!» dep aiqailap qolyna tu alyp atqa mınıp şabatyn. Şaiqastaǧy jeŋıster turaly da elge osylai habar jetkızıletın. Būndai jauşylar «Qyzyl jauşy» dep atalatyn bolǧan. «Süiınşılep» şapqan jauşylarǧa jol boiy syilyqtar – at, kiım, zergerlık būiymdar tartu etılıp, jaqsy tılekter aitylatyn. Batyrlar jyrynyŋ eŋ belgılılerınıŋ bırı «Koblandy batyr» jyrynda Qoblandynyŋ balasy Bökenbai tuǧany turaly mynadai öleŋ joldary bar: Arystan tuǧan eken dep, Asyra jūrty quandy. Süiınşı sūrap jan-jaqqa Qoldaryna tu aldy.Alys jol — tosqauyl emes
Bala tuǧan kezde närestenıŋ ata-äjesınen, äkesı men tuǧan-tuysqandarynan süiınşı sūraudyŋ orny tıpten bölek. Al süiınşı habardy jetkızuşı qanşa alys jer bolsa da jolǧa şyǧuǧa daiar tūratyn bolǧan. Tört qyzdan soŋ zaryqtyryp düniege kelgen, Ūly Otan soǧysynyŋ batyry, jazuşy Bauyrjan Momyşūly tuǧanda, süiınşı habardy jetkızuşı atymen alpys şaqyrym jerge şauyp barǧany turaly jazuşynyŋ «Ūşqan ūia» atty kıtabynda bylaişa baiandalady: «Äkem ol künı Äulieata şaharynda eken. Men tuǧan soŋ İmaş babam jan-jaqqa kısı şaptyryp, äkeme de habarşy jıberıptı. Bızdıŋ auyldyŋ Baitoq degen kısısı alpys şaqyrym Äulieataǧa at sabyltyp jetıp, äkem jatqan üige kırıp kelıp, bır auyz söz aituǧa därmenı kelmei, Momyşty qūşaqtap jylai berıptı. Äkemnıŋ qaryndasynyŋ üi-ışı ürpiısıp, bır jamanat habar jetken eken dep, qorqyp qalady. Aqyry Baitoqty jūlmalai, «ne bop qaldy, aitsaŋşy» dep taqaqtaǧanda ǧana Baitoq:- Jeŋeşem ūl tapty, – deptı.
Nemere quanyşyna bır tabyn jylqy
Qazaq tılın zertteuşı ǧalym, alǧaşqy professor Qūdaibergen Jūbanūlynyŋ qyzy Müslima äkesı tuǧanda atasy süiınşı sūrai kelgen qūrdasyna qandai syilyq bergenı jönınde jazǧany da qyzyq. Batyrbaidyŋ ūly Jūban, barlyq qazaq sekıldı nemere körsem dep armandauşy edı. Ūly Quan on beske tola salysymen Taǧybergen degen kısınıŋ bükıl aimaqqa sūlulyǧymen belgılı Bibışynar degen qyzyna qūda tüsıp alyp beredı de ekı jastyŋ toiyn jūrt aita-aita jüretındei keremet etıp ötkızedı. Toǧyz ai ötken soŋ kelınınıŋ ai-künı jaqyndaǧanda qobaljyǧany sonşalyq taudaǧy jylqyǧa ketıp qalady. Ketıp bara jatyp auyldaǧy jasy ülken jeŋgesı Aqböpege: «Qyz tusa maǧan habarlamai-aq qoiyŋdar» deidı. Jaiylymdaǧy keremet säigülıkter de Jūbannyŋ köŋılın aulai almaidy. Tek ışınen «Ūl tusa eken!» deumen bolady. Būl künı de ädettegıdei taŋ atty. Taular biıkke ūmtylyp, qūstar köŋıldı änderın salyp bırın-bırı qualai oinap ūşyp jürdı. Jylqylyar asyqpai dalanyŋ dämdı şöpterı arasynda jaiyluda. Kenetter olar basyn şūǧyl köterıp qūlaqtaryn tıge qaldy. Taŋ tynyşytyǧyn arǧymaqtyŋ tūiaǧynyŋ dübırı būzdy. Jūban dübır estılgen jaqqa basyn būryp edı qoldaryn kezek sermep şauyp kele jatqan salt attyny kördı. Ol bır jaqsy habar äkele jatqandai edı. Būl Jūbannyŋ dosy, ärı qūrdasy edı. Ol da Jūbandy kördı. Balaşa quanyp bükıl dalany basyna köterıp: «Süiınşı! Ūl! Ūl!» dep aiqai salyp kele jatty. Jūbannyŋ köz aldynda dünie döŋgelenıp jüre berdı. Qūşaǧyna domalai qūlaǧan qūrdasyna: «Süiınşıge qalaǧanyŋdy al!» dedı quanyştan esı şyǧa.Özgeşe syi
Dosy qulana jymidy da: «Nesı bar alam desem alam. Beresıŋ be? Mümkın bükıl tabyndy qalarmyn?» deidı. Jūban bolsa: «Aittym — bıttı. Bärın al!» dep jauap qatty. – Alamyn, süiınşım de osal emes, – dosynyŋ jauaby da köŋıldı edı, – bıraq jylqy almaimyn. Dosyŋnyŋ bır tılegın oryndaimysyŋ? Osy nasybai atqanyŋdy tastaşy? Jūban qūrdasynyŋ aitqanyn ekı etken joq. Dostar auyl qaidasyŋ dep şaba jöneldı. Ūl balanyŋ aty Qūdaibergen boldy». Bügınde de qazaqtar quanyşty jaŋalyq bolsa «Süiınşı!» dep habar aityp jatady. Būl salt qazaq halqynyŋ ömırı eŋ ūzaq salty dep bılemın.Berdaly OSPAN,
"ADYRNA" ūlttyq portaly
