Arman Áýbákir - Almaty qalasyndaǵy "Adyrna" ulttyq-etnografııalyq birlestigiginiń dırektory. Búgin zamandasymyz Arman Áýbákirmen kezdesip áńgimelestik.
-Birlestik túrli ıgi sharalardy iske asyryp júrgenimen belgili. Ásirese elbasymyz elimizdiń tarıhynda tuńǵysh ret qazaq ulttyq aspaby, maqtanyshy "Dombyra Kúni" merekesin atap ótý týraly jarlyǵyn jarııalaǵanda siz basqaratyn birlestik Qazaqstanda birinshi bolyp osy merekeni taý bókterine baryp toıladyńyzdar. Osy mereke týraly ne aıtasyz?
Iá, biz "Dombyra kúni" merekesin atap óttik. Óte tamasha toı boldy. Ol týraly egjeı-tegjeıli toqtalyp jatpaıyn. Sebebi sol bir merekemiz týraly sol kezde maqalalar jarııalandy.
Meniń oıymsha ultymyz rýhymen kúshti bolýy kerek. Ol kúshtiń negizi, mańyzy rýhanı qundylyqtarymyz dep bilemin. Elbasymyzdyń bul bastamasy kóp qazaqtyń ultjandylyq sezimin rýhanı bıiktikke jeteledi. "Dombyra kúni" shynynda da rýhanı jańǵyrý qadamy boldy. Astanamyzdyń úlken alańynda júzdegen qazaq qara dombyrasyn qolyna alyp kúı oınaǵanda, keýde kernegen qýanysh adam janyna úlken senim uıalatady. Ony myńdaǵan qazaqtar, basqa ult ókilderi kórdi. Mıllıondaǵan qandastarymyz ben otandastarymyz teledıardan tamashalady. Biz shynynda da memlekettiń basty ulty ekenimizdi, elimizde turatyn barlyq azamattardyń aldynda úlken jaýapkershilik ıesi ekenimizdi kórsettik. Bundaı úlken sezim úlken isterge jeteleıdi dep bilemin. Bul mereke basqa elderge de úlgi bolady dep senemin. Osyǵan qýanamyn. Qazaq ekenimdi maqtan tutamyn!
- Bul sózińiz Baýyrjan Momyshuly atamyzdyń "Maqtanysh sezimi erlikke jeteleıdi" degen oıyn rastaıdy. Kelesi suraǵyma jaýap berseńiz: "Adyrna" uıymy basqa qandaı ıgi sharalar uıymdastyryp jatyr?
Biz ("Adyrna" uıymy) Almaty qalasy Ishki saıasat basqarmasynyń tapsyrysymen Alash arystary men ótken ǵasyrdyń basynda oryn alǵan asharshylyq baılanysy jóninde úlken ǵylymı tájirıbelik konferenııa ótkizdik. Oǵan Qazaqstannyń belgili ǵalymdary men saıasattanýshylar, qoǵam qaıratkerleri jáne saıası qýǵyn-súrgin qurbandarynyń urpaqtary jáne basqalar qatysty. Qazir osy ǵylymı bas qosýda jasalǵan baıandamalar jınaǵyn baspaǵa daıyndap jatyrmyz. Jaqyn arada sol kitapty kópshilik qaýymǵa jetkizý josparda bar. 
-Arman Áýbákiruly, estýimizshe shetelden qaıtqan baýyrlarymyzǵa da qol ushyn sozyp kómektesip jatyr ekensizder, sol týraly naqtyraq baıandap berseńiz?
Biz qandastarymyzdy quqyqtyq qamtamasyz etý, áleýmettik qoldaý, Qazaqstandaǵy jaǵdaıǵa beıimdeý boıynsha "Otan - ottan da ystyq" jobasyn iske asyrýdamyz. Biz baýyrlarymyzdy "oralman" dep ataǵymyz kelmeıdi, sebebi bul ataý olardy bólektep turady. Al, bizdiń halqymyzdyń aldynda ult retinde birigý maqsaty tur. Sondyqtan biz olardy qandastar dep ataımyz. Olar shynynda da bizdiń qandastarymyz ǵoı.
Bizdiń jobamyzdyń maqsaty qala ishindegi qandastarymyzǵa barynsha, jan-jaqty kómektesý. Degenmen, siz ben bizdiń qandastarymyzdyń tirkeýleri Almaty oblysynda eken. Biz jobamyz qala ishin ǵana qamtıdy dep resmılik tanytsaq ultjandyǵymyz qaıda qalmaq? Sondyqtan bundaı jaǵdaıda qazaqtyń "janym arymnyń sadaǵasy" degen azamattyq danalyǵyn basshylyqqa aldyq.
Bundaı jaýapkershilikke barý ekiniń biriniń qolynan kele bermesi anyq, árıne. Endi bul máseleler qalaı sheshilmek?
Áńgimemdi jalǵastyraıyn. Bulaı etýimizdiń sebebi qujat máseleleri de kóbinese oblystyń sheńberinde týyndap jatyr. Sol sebepti búgin bizge túsken ótinishter negizinde Almaty oblysynda ornalasqan Shelek aýylyndaǵy óńirlik kóshi-qon mekemesine baryp qoldan kelgenshe qandastardyń qujattyq máselesiniń sheshilýin zań aıasynda anyqtaýǵa áreket ettik. Joba jetekshisi Álisher Omar jáne "KESh" quqyqtyq ortalyǵynyń basshysy Kámısha Esmýhambetkyzy, barynsha qolynan kelgenin jasap jatyr. Shelekte tirkelgenimen de ózge óńirler men qalalarda turatyn qandastar sol jerde bizge kómek surap ótinishter jazdy. Sol jerdiń ózinen qujat boıynsha qınalyp júrgen 60-qa jýyq kisi ótinish bildirdi.
-Qandastarymyzdyń jaǵdaıyn jaqsartý basqa da memlekettik mekemelerdiń, qoǵamdyq birlestikterdiń, týrasyn aıtqanda, ár qazaqtyń belsene at salysýymen sheshiletin úlken másele ǵoı. Solaı emes pe?
Árıne solaı. Ne jasasaq ta Almaty qalasy Ishki saıasat basqarmasynyń qoldaýymen áreket etip jatyrmyz. Ondaǵy azamattermen árdaıym aqyldasyp otyramyz. Olarǵa bizdi barynsha qoldap otyrǵany úshin alǵys aıtamyz.
Elim dep eńirep kelgen baýyrlarymyzǵa olardyń quqyqtary týraly túsindirip, tek zań negizinde qujat tapsyrýdy (deldaldarǵa urynbaýǵa keńes), qujat tapsyrǵanda túbirtek talap etýdi, qujattyń daıyn bolý merziminen (azamattyq alý qujatyn ázirleý - 3 aı) asqanda onyń keshigý sebebin surap resmı aryz jazýdy (aryzǵa jaýaptyń 10 kún ishinde berilýi tıistigi), odan da nátıje shyqpaǵanda Memlekettik qyzmet agenttigine, Jemqorlyqpen kúres agenttigine shaǵymdaný múmkindikteri bar ekendigin aıtyp, túsindirip jatyrmyz.
Arman Áýbákiruly, jańa bir ózińizde "qujat máseleleri de oblystyń sheńberinde týyndap jatyr" dedińiz. Bul eń bir qıyn másele sııaqty. Buǵan nendeı kómek kórsetip jatyrsyzdar?
Shelekte buǵan deıin qandastarǵa qujat qabyldap alǵanyn rastaıtyn túbirtek berilmeı kelgeni qaıran qaldyrdy. Búgin jınalǵan el qujaty qabyldanǵany jaıly anyqtama aldy. Qujattyń daıyn bolý merzimi tym qatty keshikken kisiler anyqtamaǵa súıene otyryp jergilikti kóshi-qoń mekemesine shaǵymdana alatyndyǵyn túsindirdik. Kúnde "erteń kel" degen sózge aldanyp qujaty týraly bir derek bile almaı júrgen jurtqa bul da bolsa úmit otyn tutatty. "Bizge de kóńil bólinetin kún týady eken ǵoı" dep kóńili bosaǵan qarııalar da tabyldy. Jınalǵan ótinishterdi suryptap respýblıkalyq jáne oblystyq quzyrly mekemelerge resmı xat joldaýdy maqsat tutyp otyrmyz.
-Óte ıgi jumystar jasalyp jatyr eken. Qandastarymyzben jıi baılanysyp turady ekensizder ǵoı. Qandastarymyzdyń ;aýabyn izdep júrgen suraqtary kóp ekeni belgili. Bul jaǵy qalaı bolyp jatyr, olar sizderge jıi habarlasa ma?
"Qandastar" saıtynyń shef-redaktory Qurmetolla Muhamethanuly jáne ózimde qujat boıynsha týyndaǵan máselelerdi barynsha anyqtaýǵa kúsh saldyq. Saıtta qandastarymyz túrli suraqtar qoıyp kerekti jaýabyn ala alady. Odan bólek telefon arqyly táýlik boıy habarlasýǵa bolatyn jedel jeli baılanysyn qamtamasyz ettik. Osyndaı jáne basqa da jobalarymyz aıasynda túrli jumystar jasap jatyrmyz.
Elimizdegi qaıbir máseleler bolmasyn nemquraılyq tanytýǵa bolmaıdy dep esepteımin. Qazaqtyń bolashaǵyn birlesip qalyptastyraıyq!
-Arman Áýbákiruly, naqty mazmundy áńgimeńiz úshin alǵys aıtamyz. Isterińiz budan bylaı da sátti bola bersin!
Bektas Sherehan.
