Arman Äubäkır - Almaty qalasyndaǧy "Adyrna" ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgıgınıŋ direktory. Bügın zamandasymyz Arman Äubäkırmen kezdesıp äŋgımelestık.
-Bırlestık türlı igı şaralardy ıske asyryp jürgenımen belgılı. Äsırese elbasymyz elımızdıŋ tarihynda tūŋǧyş ret qazaq ūlttyq aspaby, maqtanyşy "Dombyra Künı" merekesın atap ötu turaly jarlyǧyn jariialaǧanda sız basqaratyn bırlestık Qazaqstanda bırınşı bolyp osy merekenı tau bökterıne baryp toiladyŋyzdar. Osy mereke turaly ne aitasyz?
İä, bız "Dombyra künı" merekesın atap öttık. Öte tamaşa toi boldy. Ol turaly egjei-tegjeilı toqtalyp jatpaiyn. Sebebı sol bır merekemız turaly sol kezde maqalalar jariialandy.
Menıŋ oiymşa ūltymyz ruhymen küştı boluy kerek. Ol küştıŋ negızı, maŋyzy ruhani qūndylyqtarymyz dep bılemın. Elbasymyzdyŋ būl bastamasy köp qazaqtyŋ ūltjandylyq sezımın ruhani biıktıkke jeteledı. "Dombyra künı" şynynda da ruhani jaŋǧyru qadamy boldy. Astanamyzdyŋ ülken alaŋynda jüzdegen qazaq qara dombyrasyn qolyna alyp küi oinaǧanda, keude kernegen quanyş adam janyna ülken senım ūialatady. Ony myŋdaǧan qazaqtar, basqa ūlt ökılderı kördı. Milliondaǧan qandastarymyz ben otandastarymyz telediardan tamaşalady. Bız şynynda da memlekettıŋ basty ūlty ekenımızdı, elımızde tūratyn barlyq azamattardyŋ aldynda ülken jauapkerşılık iesı ekenımızdı körsettık. Būndai ülken sezım ülken ısterge jeteleidı dep bılemın. Būl mereke basqa elderge de ülgı bolady dep senemın. Osyǧan quanamyn. Qazaq ekenımdı maqtan tūtamyn!
- Būl sözıŋız Bauyrjan Momyşūly atamyzdyŋ "Maqtanyş sezımı erlıkke jeteleidı" degen oiyn rastaidy. Kelesı sūraǧyma jauap berseŋız: "Adyrna" ūiymy basqa qandai igı şaralar ūiymdastyryp jatyr?
Bız ("Adyrna" ūiymy) Almaty qalasy Işkı saiasat basqarmasynyŋ tapsyrysymen Alaş arystary men ötken ǧasyrdyŋ basynda oryn alǧan aşarşylyq bailanysy jönınde ülken ǧylymi täjıribelık konferensiia ötkızdık. Oǧan Qazaqstannyŋ belgılı ǧalymdary men saiasattanuşylar, qoǧam qairatkerlerı jäne saiasi quǧyn-sürgın qūrbandarynyŋ ūrpaqtary jäne basqalar qatysty. Qazır osy ǧylymi bas qosuda jasalǧan baiandamalar jinaǧyn baspaǧa daiyndap jatyrmyz. Jaqyn arada sol kıtapty köpşılık qauymǧa jetkızu josparda bar. 
-Arman Äubäkırūly, estuımızşe şetelden qaitqan bauyrlarymyzǧa da qol ūşyn sozyp kömektesıp jatyr ekensızder, sol turaly naqtyraq baiandap berseŋız?
Bız qandastarymyzdy qūqyqtyq qamtamasyz etu, äleumettık qoldau, Qazaqstandaǧy jaǧdaiǧa beiımdeu boiynşa "Otan - ottan da ystyq" jobasyn ıske asyrudamyz. Bız bauyrlarymyzdy "oralman" dep ataǧymyz kelmeidı, sebebı būl atau olardy bölektep tūrady. Al, bızdıŋ halqymyzdyŋ aldynda ūlt retınde bırıgu maqsaty tūr. Sondyqtan bız olardy qandastar dep ataimyz. Olar şynynda da bızdıŋ qandastarymyz ǧoi.
Bızdıŋ jobamyzdyŋ maqsaty qala ışındegı qandastarymyzǧa barynşa, jan-jaqty kömektesu. Degenmen, sız ben bızdıŋ qandastarymyzdyŋ tırkeulerı Almaty oblysynda eken. Bız jobamyz qala ışın ǧana qamtidy dep resmilık tanytsaq ūltjandyǧymyz qaida qalmaq? Sondyqtan būndai jaǧdaida qazaqtyŋ "janym arymnyŋ sadaǧasy" degen azamattyq danalyǧyn basşylyqqa aldyq.
Būndai jauapkerşılıkke baru ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermesı anyq, ärine. Endı būl mäseleler qalai şeşılmek?
Äŋgımemdı jalǧastyraiyn. Būlai etuımızdıŋ sebebı qūjat mäselelerı de köbınese oblystyŋ şeŋberınde tuyndap jatyr. Sol sebeptı bügın bızge tüsken ötınışter negızınde Almaty oblysynda ornalasqan Şelek auylyndaǧy öŋırlık köşı-qon mekemesıne baryp qoldan kelgenşe qandastardyŋ qūjattyq mäselesınıŋ şeşıluın zaŋ aiasynda anyqtauǧa äreket ettık. Joba jetekşısı Älışer Omar jäne "KEŞ" qūqyqtyq ortalyǧynyŋ basşysy Kämişa Esmuhambetkyzy, barynşa qolynan kelgenın jasap jatyr. Şelekte tırkelgenımen de özge öŋırler men qalalarda tūratyn qandastar sol jerde bızge kömek sūrap ötınışter jazdy. Sol jerdıŋ özınen qūjat boiynşa qinalyp jürgen 60-qa juyq kısı ötınış bıldırdı.
-Qandastarymyzdyŋ jaǧdaiyn jaqsartu basqa da memlekettık mekemelerdıŋ, qoǧamdyq bırlestıkterdıŋ, turasyn aitqanda, är qazaqtyŋ belsene at salysuymen şeşıletın ülken mäsele ǧoi. Solai emes pe?
Ärine solai. Ne jasasaq ta Almaty qalasy Işkı saiasat basqarmasynyŋ qoldauymen äreket etıp jatyrmyz. Ondaǧy azamattermen ärdaiym aqyldasyp otyramyz. Olarǧa bızdı barynşa qoldap otyrǧany üşın alǧys aitamyz.
Elım dep eŋırep kelgen bauyrlarymyzǧa olardyŋ qūqyqtary turaly tüsındırıp, tek zaŋ negızınde qūjat tapsyrudy (deldaldarǧa ūrynbauǧa keŋes), qūjat tapsyrǧanda tübırtek talap etudı, qūjattyŋ daiyn bolu merzımınen (azamattyq alu qūjatyn äzırleu - 3 ai) asqanda onyŋ keşıgu sebebın sūrap resmi aryz jazudy (aryzǧa jauaptyŋ 10 kün ışınde berıluı tiıstıgı), odan da nätije şyqpaǧanda Memlekettık qyzmet agenttıgıne, Jemqorlyqpen küres agenttıgıne şaǧymdanu mümkındıkterı bar ekendıgın aityp, tüsındırıp jatyrmyz.
Arman Äubäkırūly, jaŋa bır özıŋızde "qūjat mäselelerı de oblystyŋ şeŋberınde tuyndap jatyr" dedıŋız. Būl eŋ bır qiyn mäsele siiaqty. Būǧan nendei kömek körsetıp jatyrsyzdar?
Şelekte būǧan deiın qandastarǧa qūjat qabyldap alǧanyn rastaityn tübırtek berılmei kelgenı qairan qaldyrdy. Bügın jinalǧan el qūjaty qabyldanǧany jaily anyqtama aldy. Qūjattyŋ daiyn bolu merzımı tym qatty keşıkken kısıler anyqtamaǧa süiene otyryp jergılıktı köşı-qoŋ mekemesıne şaǧymdana alatyndyǧyn tüsındırdık. Künde "erteŋ kel" degen sözge aldanyp qūjaty turaly bır derek bıle almai jürgen jūrtqa būl da bolsa ümıt otyn tūtatty. "Bızge de köŋıl bölınetın kün tuady eken ǧoi" dep köŋılı bosaǧan qariialar da tabyldy. Jinalǧan ötınışterdı sūryptap respublikalyq jäne oblystyq qūzyrly mekemelerge resmi xat joldaudy maqsat tūtyp otyrmyz.
-Öte igı jūmystar jasalyp jatyr eken. Qandastarymyzben jiı bailanysyp tūrady ekensızder ǧoi. Qandastarymyzdyŋ ;auabyn ızdep jürgen sūraqtary köp ekenı belgılı. Būl jaǧy qalai bolyp jatyr, olar sızderge jiı habarlasa ma?
"Qandastar" saitynyŋ şef-redaktory Qūrmetolla Mūhamethanūly jäne özımde qūjat boiynşa tuyndaǧan mäselelerdı barynşa anyqtauǧa küş saldyq. Saitta qandastarymyz türlı sūraqtar qoiyp kerektı jauabyn ala alady. Odan bölek telefon arqyly täulık boiy habarlasuǧa bolatyn jedel jelı bailanysyn qamtamasyz ettık. Osyndai jäne basqa da jobalarymyz aiasynda türlı jūmystar jasap jatyrmyz.
Elımızdegı qaibır mäseleler bolmasyn nemqūrailyq tanytuǧa bolmaidy dep esepteimın. Qazaqtyŋ bolaşaǧyn bırlesıp qalyptastyraiyq!
-Arman Äubäkırūly, naqty mazmūndy äŋgımeŋız üşın alǧys aitamyz. Isterıŋız būdan bylai da sättı bola bersın!
-Arman Äubäkırūly, estuımızşe şetelden qaitqan bauyrlarymyzǧa da qol ūşyn sozyp kömektesıp jatyr ekensızder, sol turaly naqtyraq baiandap berseŋız?
Bız qandastarymyzdy qūqyqtyq qamtamasyz etu, äleumettık qoldau, Qazaqstandaǧy jaǧdaiǧa beiımdeu boiynşa "Otan - ottan da ystyq" jobasyn ıske asyrudamyz. Bız bauyrlarymyzdy "oralman" dep ataǧymyz kelmeidı, sebebı būl atau olardy bölektep tūrady. Al, bızdıŋ halqymyzdyŋ aldynda ūlt retınde bırıgu maqsaty tūr. Sondyqtan bız olardy qandastar dep ataimyz. Olar şynynda da bızdıŋ qandastarymyz ǧoi.
Bızdıŋ jobamyzdyŋ maqsaty qala ışındegı qandastarymyzǧa barynşa, jan-jaqty kömektesu. Degenmen, sız ben bızdıŋ qandastarymyzdyŋ tırkeulerı Almaty oblysynda eken. Bız jobamyz qala ışın ǧana qamtidy dep resmilık tanytsaq ūltjandyǧymyz qaida qalmaq? Sondyqtan būndai jaǧdaida qazaqtyŋ "janym arymnyŋ sadaǧasy" degen azamattyq danalyǧyn basşylyqqa aldyq.
Būndai jauapkerşılıkke baru ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermesı anyq, ärine. Endı būl mäseleler qalai şeşılmek?
Äŋgımemdı jalǧastyraiyn. Būlai etuımızdıŋ sebebı qūjat mäselelerı de köbınese oblystyŋ şeŋberınde tuyndap jatyr. Sol sebeptı bügın bızge tüsken ötınışter negızınde Almaty oblysynda ornalasqan Şelek auylyndaǧy öŋırlık köşı-qon mekemesıne baryp qoldan kelgenşe qandastardyŋ qūjattyq mäselesınıŋ şeşıluın zaŋ aiasynda anyqtauǧa äreket ettık. Joba jetekşısı Älışer Omar jäne "KEŞ" qūqyqtyq ortalyǧynyŋ basşysy Kämişa Esmuhambetkyzy, barynşa qolynan kelgenın jasap jatyr. Şelekte tırkelgenımen de özge öŋırler men qalalarda tūratyn qandastar sol jerde bızge kömek sūrap ötınışter jazdy. Sol jerdıŋ özınen qūjat boiynşa qinalyp jürgen 60-qa juyq kısı ötınış bıldırdı.
-Qandastarymyzdyŋ jaǧdaiyn jaqsartu basqa da memlekettık mekemelerdıŋ, qoǧamdyq bırlestıkterdıŋ, turasyn aitqanda, är qazaqtyŋ belsene at salysuymen şeşıletın ülken mäsele ǧoi. Solai emes pe?
Ärine solai. Ne jasasaq ta Almaty qalasy Işkı saiasat basqarmasynyŋ qoldauymen äreket etıp jatyrmyz. Ondaǧy azamattermen ärdaiym aqyldasyp otyramyz. Olarǧa bızdı barynşa qoldap otyrǧany üşın alǧys aitamyz.
Elım dep eŋırep kelgen bauyrlarymyzǧa olardyŋ qūqyqtary turaly tüsındırıp, tek zaŋ negızınde qūjat tapsyrudy (deldaldarǧa ūrynbauǧa keŋes), qūjat tapsyrǧanda tübırtek talap etudı, qūjattyŋ daiyn bolu merzımınen (azamattyq alu qūjatyn äzırleu - 3 ai) asqanda onyŋ keşıgu sebebın sūrap resmi aryz jazudy (aryzǧa jauaptyŋ 10 kün ışınde berıluı tiıstıgı), odan da nätije şyqpaǧanda Memlekettık qyzmet agenttıgıne, Jemqorlyqpen küres agenttıgıne şaǧymdanu mümkındıkterı bar ekendıgın aityp, tüsındırıp jatyrmyz.
Arman Äubäkırūly, jaŋa bır özıŋızde "qūjat mäselelerı de oblystyŋ şeŋberınde tuyndap jatyr" dedıŋız. Būl eŋ bır qiyn mäsele siiaqty. Būǧan nendei kömek körsetıp jatyrsyzdar?
Şelekte būǧan deiın qandastarǧa qūjat qabyldap alǧanyn rastaityn tübırtek berılmei kelgenı qairan qaldyrdy. Bügın jinalǧan el qūjaty qabyldanǧany jaily anyqtama aldy. Qūjattyŋ daiyn bolu merzımı tym qatty keşıkken kısıler anyqtamaǧa süiene otyryp jergılıktı köşı-qoŋ mekemesıne şaǧymdana alatyndyǧyn tüsındırdık. Künde "erteŋ kel" degen sözge aldanyp qūjaty turaly bır derek bıle almai jürgen jūrtqa būl da bolsa ümıt otyn tūtatty. "Bızge de köŋıl bölınetın kün tuady eken ǧoi" dep köŋılı bosaǧan qariialar da tabyldy. Jinalǧan ötınışterdı sūryptap respublikalyq jäne oblystyq qūzyrly mekemelerge resmi xat joldaudy maqsat tūtyp otyrmyz.
-Öte igı jūmystar jasalyp jatyr eken. Qandastarymyzben jiı bailanysyp tūrady ekensızder ǧoi. Qandastarymyzdyŋ ;auabyn ızdep jürgen sūraqtary köp ekenı belgılı. Būl jaǧy qalai bolyp jatyr, olar sızderge jiı habarlasa ma?
"Qandastar" saitynyŋ şef-redaktory Qūrmetolla Mūhamethanūly jäne özımde qūjat boiynşa tuyndaǧan mäselelerdı barynşa anyqtauǧa küş saldyq. Saitta qandastarymyz türlı sūraqtar qoiyp kerektı jauabyn ala alady. Odan bölek telefon arqyly täulık boiy habarlasuǧa bolatyn jedel jelı bailanysyn qamtamasyz ettık. Osyndai jäne basqa da jobalarymyz aiasynda türlı jūmystar jasap jatyrmyz.
Elımızdegı qaibır mäseleler bolmasyn nemqūrailyq tanytuǧa bolmaidy dep esepteimın. Qazaqtyŋ bolaşaǧyn bırlesıp qalyptastyraiyq!
-Arman Äubäkırūly, naqty mazmūndy äŋgımeŋız üşın alǧys aitamyz. Isterıŋız būdan bylai da sättı bola bersın!
Bektas Şerehan.
