Elımızde infliasiia älı de joǧary bolyp tūr – jyldyq mänı 12%-dan astam. Onyŋ deŋgeiıne ışkı jäne syrtqy faktorlar äser etude.
Bıraq Ükımet pen Ūlttyq bank jüzege asyratyn şaralar jüiesı «reaktivtı emes» sipatta, negızınen tūraqtylyqqa baǧyttalǧan. Būl täsıl köp uaqytty qajet etedı, bıraq infliasiialyq prosesterge äser etudıŋ naryqtyq emes qūraldary «sol sätte ǧana» öte qysqa merzımdı nätijeler bergenımen, alaida keiın būdan da joǧary ärı yryqqa baǧynbaityn ösımmen kerı äserın tigızetının Ükımet anyq tüsınedı. Sondyqtan infliasiiaǧa qarsy tiımdı saiasatty qalyptastyratyn strategiialyq täsıl jüzege asyryluda.
2023 jyly Qazaqstan teŋgenıŋ qūbylmaly baǧamymen infliasiialyq targetteu rejimıne resmi türde köştı. Mūndaǧy maqsat ortamerzımdı perspektivada infliasiiany 5%-ǧa jaqyn ūstau edı. Būl ürdıstı saqtau üşın Ūlttyq bank negızgı paiyzdyq mölşerlemelerdı köterıp, nesieleudı, äsırese tūtynuşylyq nesienı berudı «saiabyrsytu» qūralyn qoldandy. Ükımet te öz tarapynan tariftık emes retteu şaralaryn küşeittı. Auyl şaruaşylyǧy şikızatynyŋ eksportyn şektep, önım kelısımşartyn tūraqtandyru qorlaryna berdı, önım men şikızatty böludı qataŋ qadaǧalauǧa aldy. Būl azyq-tülık naryǧyndaǧy «qūldyraudy» azaituǧa jäne tapşylyqtyŋ aldyn aluǧa mümkındık beredı.
Jeke tūlǧalar men biznestıŋ mezgıl-mezgıl infliasiiaǧa qatysty alaŋdauşylyq bıldıruı de negızgı mäselelerdıŋ bırı bolyp qalyp otyr. Belgılı bır jaǧdailarda ol infliasiianyŋ ösuınde öte maŋyzdy röl atqarady, öitkenı osyndai kezderde baǧa kürt öse bastaidy. Soǧan säikes jürgızılıp jatqan jūmystardyŋ bırı – salyq reformasy, mūnda biznes jaŋa jyldan bastap jaŋa salyq jaǧdailaryna beiımdele bastady. Sarapşylar osy beiımdeludıŋ arqasynda olar baǧa saiasatynyŋ negızgı tūstaryn biyldyŋ özınde-aq qaita qarap bolǧanyn, tiısınşe, 2026 jyly kürt qymbattau bolmauy kerek ekenın basa aituda.
Baǧa ösıp ketedı degen «psihologiialyq qorqynyşty» basu üşın Ükımet pen Ūlttyq bank makroekonomikalyq damu turaly jürgızgen saualnama nätijelerı men ssenariilerın jariialap jatyr. Odan bölek Premer-ministrdıŋ tapsyrmasy boiynşa ministrlıkter men oblys äkımdıkterı infliasiiany tejeu boiynşa üilestırılgen jūmystar jürgızude. Olar tıptı baǧa men logistikany qadaǧalauǧa da qatysuda.
Būl tūsta bır närsenı dūrys tüsınu qajet. Targetteu rejimı men qataŋ aqşa-nesie saiasaty bolmaǧanda, teŋge baǧamy anaǧūrlym qatty tömendep ketuı mümkın edı, būl importpen keletın infliasiianyŋ ūiyǧyna odan saiyn batyra tüsedı. Taǧy bır tūsy, tūrǧyn üi-kommunaldyq qyzmetterge tarifterdıŋ ösuın baqylausyz qaldyru kommunaldyq qyzmet baǧasynyŋ kürt ösuıne äkelıp, ony jyldyq infliasiiany uşyqtyra tüsetın basty qozǧauşy küşke ainaldyrar edı, būl äsırese tūrmysy tömen otbasylar üşın öte auyr timek. Al astyqty kelısımşarttarmen «qūrsap», tūraqtandyru qorlaryn bırınşı kezekte toltyryp almasaq, azyq-tülık infliasiiasy yryqtan şyǧyp ketuı bek mümkın. Būl äsırese tasymaldau şyǧyndary men logistikasy joǧary aimaqtarda qatty terıs äser etpek. Şyn mänınde, vedomstvolar arasyndaǧy osyndai üilestırılgen äreketterdıŋ barlyǧy bolmaǧan jaǧdaida, infliasiialyq alaŋdauşylyq ürdısı tıptı baǧasy tūraqty tauarlardyŋ da baǧasyn «qūldyratyp» ketuı mümkın edı. Būl baǧa tūraqsyzdyǧyna toitarys bere aldyq degendı bıldırmeidı, dese de ony «baiaulata» alǧanymyz aiqyn.
Ökınışke qarai, memlekettık organdar naryqtyq prosesterge aralasuǧa mäjbür bolatyn «qolmen retteu» rejimınsız jūmys ısteu äzırge mümkın bolmai tūr. Degenmen, būl jerde bız baǧa tüzudı tolyq baqylauǧa alu turaly emes, naryqtyŋ jekelegen subektılerı jol bergen «belden basuşylyqtar» turaly aityp otyrmyz. Mäselen, marketpleister tūtynu naryǧyndaǧy proinfliasiialyq faktorlardyŋ bırı sanalady, solardyŋ keibırınde belgılengen şekten de tys üsteme aqylar anyqtaldy. Ärine, baqylauşy memlekettık organdar mūndai alypsatarlyq tendensiialardyŋ jolyn kesedı.
Negızınde target – ūzaqmerzımdı äser men tūraqtylyqqa aparatyn jol. Mūndai saiasattyŋ negızgı mänı – infliasiiany şok esebınen bırden tömendetu emes, ony aldaǧy jyldarǧa tūraqtandyrudyŋ negızın qalau. Al 5-6% belgılengen «soŋǧy nükte» – būl biznes, investorlar men azamattar üşın baǧdarlardy qalyptastyratyn maqsat.
Boljamdardyŋ, şeşımder qabyldaudaǧy baǧdarlardyŋ aşyqtyǧy men memleket saiasatynyŋ boljamdylyǧy – infliasiiaǧa qarsy saiasattyŋ maŋyzdy qūramdas bölıgı. Biznes üşın boljamdy paiyzdyq mölşerleme saiasatyna, naqty tariftık erejeler, äsırese importty almastyru tūrǧysynan öndırıstı qoldau baǧdarlamalaryna jäne bäsekelestık artyqşylyq retınde tömen «baǧa tūraqsyzdyǧyna» nazar audaru maŋyzdy.
Bügıngı taŋda qabyldanǧan şaralar Qazaqstanǧa «infliasiialyq siklden» tömen baǧa tūraqsyzdyǧynan ornyqty ösuge köşuge mümkındık beretın negız bola alady. Bazalyq mölşerleme men paiyzdyq mölşerleme saiasaty äsırese azyq-tülık emes segmentterdegı artyq sūranys pen nesielık dümpudı saiabyrsytuǧa kömektesedı.
Tarifterdıŋ tūraqtylyǧy jäne infraqūrylymdyq investisiialar – «Tariftı investisiiaǧa aiyrbastau» modelı boiynşa TKŞ sektoryn jaŋǧyrtu bolaşaqta tarifterdıŋ ösuı qalypty ärı tüsınıktı boluy üşın tūraqty negız qalyptastyrady. Teŋgerımdı ışkı öndırıs jäne importty almastyru – qaita öŋdeudı qoldau, şaǧyn jäne orta öndırısterdı damytu, «investisiiaǧa tapsyrys» – mūnyŋ barlyǧy syrtqy faktorlardyŋ äserın barynşa azaituǧa mümkındık beredı. İnfliasiialyq boljamdy tömendetu – baqylau jüiesınıŋ ärbır tetıgı (aqparatty basqaru, baǧa kepıldıkterı, monitoring) baǧanyŋ qoldan üstemelenuıne jol bermeuge kömektesedı. Būl şaralar bırge äreket etkende, multiplikativtı äser beredı, alaida bırden emes: baǧa baiau, bıraq tūraqty türde tömendeidı, al ekonomika jaŋa baǧa rejimıne beiımdeledı.
