CNN arnasynda bızdıŋ elımızdıŋ aumaǧynda ornalasqan köne Semiiarka (Jetıjar) qonysyn zerttep jatqan halyqaralyq arheologtar tobynyŋ nätijelerıne arnalǧan keŋ kölemdı maqala jaryq kördı.
CNN Science bölımınıŋ Qazaqstandaǧy Jetıjar arheologiialyq nysany turaly material jariialauy – elımızdıŋ ǧylymi ekojüiesı üşın airyqşa maŋyzdy oqiǧa. Būl tek qyzyqty jaŋalyq emes, Euraziia dalasyna qatysty halyqaralyq tüsınık pen qabyldaudy özgertıp, otandyq arheologiia ǧylymy üşın jaŋa mümkındıkter aşatyn jaŋalyq.
Jetıjar – Euraziia dalasynyŋ eŋ maŋyzdy nysandarynyŋ bırı. Ol qazırgı Qazaqstan aumaǧynda 3,5 myŋ jyldan astam uaqyt būryn josparly qūrylysy bar, tūraqty üilerı jäne damyǧan qalaiy- qola metallurgiiasy bar ırı protoqala bolǧanyn däleldeidı. Jaŋa derekter köşpelı qoǧamdar turaly qalyptasqan közqarasty qaita qaraudy talap etıp, olarda Eskı dünienıŋ alǧaşqy ortalyqtarymen para-par urbanistık qūrylymdardyŋ bolǧanyn körsetedı. Bügıngı Jetıjar – Ortalyq Aziia dalalarynyŋ öz aldyna tehnologiialyq jäne äleumettık damudyŋ ortalyǧy bolǧanyn däleldeitın, Ertıs aŋǧarynda boi kötergen qola däuırınıŋ qalasy.
1. Öŋırdıŋ jaŋa ǧylymi kelbetı
Zertteuler qazırgı Qazaqstan aumaǧynda qola däuırınıŋ şamamen 140 gektardy qamtyǧan ırı ortalyǧy bolǧanyn körsettı.
Būl älemdık arheologiia ǧylymy üşın – dala qoǧamdaryn tek mobildı dep qarastyratyn tüsınıktı qaita qaraudyŋ qajettılıgın bıldıredı. Jetıjar kürdelı qala qūrylymdary, räsımdık ortalyqtar jäne metallurgiialyq öndırıstıŋ bolǧanyn aiqyn körsetedı.
2. Halyqaralyq ǧylymi 관심nıŋ artuy
Jobaǧa Qazaqstan, Ūlybritaniia jäne AQŞ ǧalymdary bırlese qatysuda.
Älemnıŋ aldyŋǧy qatarly ǧylymi ortalyqtarynyŋ būl zertteuge qyzyǧuşylyq tanytuy – bızdıŋ aumaqtaǧy nysandardyŋ jahandyq deŋgeidegı maŋyzyn däleldeidı.
3. Qazaqstannyŋ ǧylymi äleuetın arttyru
Mūndai jobalar otandyq universitetter men ǧylymi ortalyqtar üşın ülken mümkındık beredı:
- Antiquity siiaqty joǧary deŋgeilı halyqaralyq basylymdarǧa enu;
- pänaralyq zerthanalar qūru;
- jas zertteuşılerdı dalalyq jūmystarǧa tartu;
- ǧylymi saraptamanyŋ eksportyn küşeitu.
4. Bılım beru üşın strategiialyq maŋyzy
- Arheologiialyq jaŋalyqtar bırtındep kelesı baǧyttarǧa engızıluı tiıs:
- tarih pen arheologiia boiynşa jaŋartylǧan oqu baǧdarlamalaryna,
- sifrlyq bılım beru resurstaryna,
- jasandy intellektke negızdelgen zertteu kurstaryna.
Bız studentterdıŋ Qazaqstandy periferiia emes, keŋ auqymdy Euraziia tarihynyŋ özegı retınde qabyldauyn qalaimyz.
Mädeni jäne ūlttyq narrativtı qalyptastyru
Jetıjar – Qazaqstan jerınde damyǧan qoǧamdardyŋ, tehnologiialyq ortalyqtardyŋ jäne erte metallurgiianyŋ bolǧanyn däleldeitın taǧy bır maŋyzdy aiǧaq.
Būl bızdıŋ tarihi sanamyzdy küşeitıp, mädeni saiasat üşın jaŋa ırgetas qalyptastyrady.
6. Qazaqstannyŋ zertteudı qoldauy
Jetıjardy arheologiialyq zertteu Qazaqstannyŋ ǧylymi grantynyŋ qoldauy arqasynda jüzege asyp otyr.
Joba Qazaqstan Respublikasy Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgınıŋ granty aiasynda, sondai-aq Britan akademiiasy men Europalyq zertteu keŋesınıŋ qoldauymen qarjylandyrylady. Būl – arheologiia ǧylymyna memleket tarapynan salynǧan investisiialar halyqaralyq deŋgeidegı nätijege alyp keletının körsetedı.
Jetıjar aşylymy – arheologiia, bılım beru jäne ūlttyq bıregeilıktıŋ toǧysqan tūsy.
Bız halyqaralyq zertteulerdı ärı qarai qoldap, Qazaqstan ǧylymyn jüielı türde damytuǧa basymdyq beremız.
