Qazaq önerı auyr qazaǧa ūşyrady…. Belgılı müsınşı, Qazaqstannyŋ Eŋbek sıŋırgen qairatkerı, QR Körkemsuret akademiiasy akademigı Tıleuberdı Binaşev ömırden öttı degen suyq habar jettı…
Tıleuberdı Şardara men Arystyŋ arasyndaǧy Baiyrqūm auylynda tuyp, bar qazaqqa äigılı öner tarlanyna ainaldy.
Bala kezden suretşı boludy armandaǧan bızder üşın Şardara öŋırınde Tıleuberdıden asqan müsınşı joqtai körınetın... Sondyqtan ol baryp oqyǧan Almatydaǧy körkemsuret uşilichesınen artyq oqu orny joq dep oilaitynbyz. Auylda ony bärı Tıleu deitın. Onyŋ daŋqy bız 8-şı klastarda oqyp jürgende Temırlanda küş atasy Qajymūqannyŋ eskertkışın salumen bırden örlei jöneldı. «Qajymūqan eskertkışın salǧan mynau bızdıŋ körşı auyl Baiyrqūmdaǧy müsınşı bala eken» degen söz auylda, äsırese, Arys pen Şardaranyŋ arasynda Arystandy-Qarabastyŋ jelındei qatty esıp ketken edı sol kezde... Keremet dünielerdıŋ bärı bızdıŋ auyl-aimaqtan basqa jaqta, tym alysta bolady dep oilaityn qatyp qalǧan qaǧidany alǧaş būzǧan, jaŋylyspasam, osy Tıleuberdı Binaşev boldy. Bız Tıleumen tanysudy oilaitynbyz. Onyŋ qasynda jürıp, müsın jasaǧanyn öz közımızben körsek, üirensek dep armandaitynbyz. Baiyrqūmda Tıleumen bır auylda bırge ösken, auylda men mūǧalım bolyp jürgende Qyzylqūmda keŋşardyŋ körkeitu suretterın bırge salǧan Eltai suretşı esıp tūryp, onymen bırge talai eskertkış-müsınderdı soqqanyn aityp otyratyn...
Syrtynan atyna qanyq Tıleudı men Almatyǧa Eltaidy ertıp bır kelgende üiıne ızdep baryp, tanysqan edım. Keiın Almatyǧa suretşı bolamyn dep barǧan men auylǧa aqyn bolyp oraldym da, müsınşı Tıleumen jolymyz tüiıse qoiǧan joq. Aqyn-jazuşylar arasynda aty köp şyǧa bastaǧanda ǧana eleŋdep qalatyn edım. Aita ketu kerek, suretşı-müsınşılerdıŋ ışınde ädebi qauymǧa jaqyn jüretın, ömırden ötken qalamgerler-qairatkerlerdıŋ müsınderın jasaumen aty şyqqan Tıleu Binaşevtyŋ aty jiı estıletın. Keibır eskertkışterınıŋ keibır qalalarǧa qoiylyp jatqanyn emıs-emıs estıp qoiatynmyn. Tıleu özınıŋ ülkendıgın körsetıp, keiıngı kezde maǧan jiı habarlasa bastady. «Sen ömırı Almatyda tūrmaisyŋ ǧoi. Qaşan körsem, saparda jüresıŋ, qolyŋ tietın kezı bola m özı?»-dep keiıp te qoiatyn. Maǧan äsırese, ūnaǧany, onyŋ Arysta Mūŋlyq-Zarlyq eskertkışın tūrǧyzuy edı. Öitkenı Mūŋlyq-Zarlyq dastany bızdıŋ bala jasymyzdan sanamyzǧa sıŋıp qalǧan bolatyn. Menıŋ özımnıŋ de «Mūŋlyq-Zarlyq mūqamy» atty jyr hamsaiatym bar edı... Epostyq jyrǧa süiengen eskertkış kompozisiiasy özgeşe örnekte , Tıleudıŋ özıne tän plastikalyq şeşımde sättı beinelengen. Keiın menıŋ qolyma Tıleuberdı Binaştyŋ «Müsın» kıtaby tidı. Kölemdı de, körkem kıtapqa 2012 jyldyŋ 12 jeltoqsan künı qoltaŋba jazyp qoiǧan eken, küibeŋ tırşılıktıŋ kürmeuımen jürıp, soǧan jarty jyldan asqanda baryp, zorǧa qolym jettı. Mädenietke män bergen azamattyǧyn körsetıp, demeu qolyn sozǧan Erbol Şymkentbaiūlynyŋ arqasynda jaryq körgen sapaly kıtap-albom Tıleudıŋ bar şyǧarmasyn aldyŋa jaiyp salatyn körkem dünie bolyp şyǧypty.
«Mūŋlyq-Zarlyq», Kerei-Jänıbek, «Baba ruhy» monumentterı, Qajymūqan, Abylai han, Qūrmanǧazy, Qorqyt baba, Küläş Baiseiıtova eskertkışterı Tıleudıŋ önerdegı epikalyq keŋ qūlaşyn körsetedı. Al lirikalyq lebı bar «Atameken», «Äuen», «Syrlasu», «Baiyrqūmnyŋ balasy», «Köktemgı jaŋbyr», «Süiınşı», «Qiial», «Binaş ata», «Arşagül ana», Baiyrqūmnyŋ qyzdary», «Kempırqosaq», «Dala qyzy», «Syr boiy», «Saǧynyş» jäne t.b. tuyndylary turaly köp söz aituǧa bolady. Tıleudıŋ oŋ jambasyna jaqsy keletın şaǧyn müsınderı nıŋ ärqaisy ülken armandarǧa jetelep, tereŋ oi qozǧaidy. Beinebır ülken oilarǧa jeteleitın şaǧyn lirikalyq äsem jyrlar sekıldı äser qaldyrady... Al saiabaq müsınderıne kelsek, sättı şeşımder tapqan türlı müsınder beinebır tabiǧat älemımen bıte qainasyp ketkenıne kuä bolamyz.
Kıtapta Tıleu turaly qazaqtyŋ bükıl jaisaŋdary jaqsy tılegın aiamapty. Äigılı tarlandar Asanälı Äşımov pen Mūqtar Şahanov, Tūmanbai Moldaǧalievterden bastap, Serık Tūrǧynbekov, İbragim İsaevtar qostap, talai tūlǧalar jürek jardy lebızderın bıldırıptı. Būnyŋ özı de köp närsenı aŋǧartsa kerek. Talantty talanttar tanidy. Jıgıtsıŋ sen baba ruhy qoldaǧan,
Talailardyŋ ör tūlǧasyn somdaǧan. Farabi men Tölebidıŋ jerınde,
Saǧan deiın sendei şeber bolmaǧan!»- dep jyrlaidy mūzbalaq Mūqtar Şahanovtyŋ özı...
Menıŋ Tıleu aǧam turaly “BAIYRQŪMNYŊ BALASY bar qazaqtyŋ darasyna ainaldy” degen maqalam bar edı.
Köne Syrdariiadan körkem syr aulap, mūrasy mol Mūrynqaraqtan şejıre jinap, qazaqtyŋ bas batyry bolǧan Alatau batyr babasyna ziiarat etıp ösken, Arystan alysqa şyrqaǧan Tıleuberdı Binaş qolyna alǧan tasy tarihqa, aǧaşy asyl düniege ainalyp şyǧa keletın dara daryndy müsınşı edı. Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, QR Körkemsuret akademiiasy akademigı, Resei Körkemsuret akademiiasynyŋ qūrmettı akademigı,QR Suretşıler odaǧynyŋ müşesı, Türkıstan oblysynyŋ Qūrmettı azamaty. Şaŋyraǧyn şaǧyn mūrajai-körmege ainaldyrǧan, soŋynan qyzy Gülfiiadai üzdık şäkırtter ertken ūlaǧatty ūstaz bolatyn.
Tarihymen tamsantqan tämam eldı,
Dalamdaǧy būl da bır dara belgı –
Ūzaqqa ūlyn ūzatyp salyp tūryp,
Mūŋlyq-Zarlyq mūŋdanyp qala berdı...- dep, bır kezde auyldan Almatyǧa attanyp ketkenımızdei, baiaǧy «Baiyrqūmnyŋ balasy» bar qazaqtyŋ darasy retınde tanylyp, qazaq beineleu önerındegı bederlı de, belgılı tūlǧaǧa ainalyp ketken edı.
Qazaqtyŋ bas batyry Bögenbaidyŋ eskertkışın salu maqsatynda batyrdyŋ ūrpaǧy, Mäjılıs deputaty, “Aq jol” partiiasy töraǧasy Azat Peruaşev ekeumız keiıngı kezde Tıleudıŋ şaŋyraǧynda bırneşe ret boldyq. Byltyr 65 jasqa tolǧanda da, astanadan arnaiy kelıp qūttyqtadyq.
Ūzaq auyryp jürgen Tıleu aǧamyz Stambūlǧa deiın baryp emdeldı. Telefon arqyly habarlasyp tūrdyq. Aqyry aty jaman auru alyp tyndy…
Tılen talai qalamgerler men ūlt ziialylary ömırden ötkende eskertkışterın jasap jürdı. Sondai aqyndardyŋ bırınıŋ müsının jasaǧanda aityp edım, “Ömırben ötken tūlǧalardyŋ tūlǧasyn jasap, tırıltıp alatyn Tılen bar” dep. Endı Tılen aǧamyzdyŋ özı de öttı ömırden… Al Tılennıŋ tūlǧasyn tırıltıp alatyn artynan ergen, öner jolyn jalǧaǧan Gülfiia qyzy bastaǧan şäkırtterı bar. Soǧan şükır deiık!
Barǧan saiyn Şardara dalasyna,
Asyǧatyn ūly Syr jaǧasyna.
Baiyrqūmnyŋ balasy bır kezdegı
Ainaldyŋ sen bar qazaq darasyna!
Alla aldynan jarylqasyn! Peiışte ruhy şalqi bergei!
“Binaş ata” jaqqan ömır şyraǧy öner şyraǧyna ainalyp, mäŋgılık mazdap jana beretınıne senemız.
Otbasyna, äpkemız Nūrjamalǧa, ūly Dınmūhammed bauyrymyzǧa, qyzdary Älfiia, Gülfiia, Zülfiia qaryndastarymyzǧa,
tuǧan-tuystarynyŋ qaiǧysyna ortaqtasyp, köŋıl aitamyz. Bar qazaqqa köŋıl aitamyz!
Qoş, Tılen aǧa!
Qazybek İSA
