Qazaq óneri aýyr qazaǵa ushyrady…. Belgili músinshi, Qazaqstannyń Eńbek sińirgen qaıratkeri, QR Kórkemsýret akademııasy akademıgi Tileýberdi Bınashev ómirden ótti degen sýyq habar jetti…
Tileýberdi Shardara men Arystyń arasyndaǵy Baıyrqum aýylynda týyp, bar qazaqqa áıgili óner tarlanyna aınaldy.
Bala kezden sýretshi bolýdy armandaǵan bizder úshin Shardara óńirinde Tileýberdiden asqan músinshi joqtaı kórinetin... Sondyqtan ol baryp oqyǵan Almatydaǵy kórkemsýret ýılıchesinen artyq oqý orny joq dep oılaıtynbyz. Aýylda ony bári Tileý deıtin. Onyń dańqy biz 8-shi klastarda oqyp júrgende Temirlanda kúsh atasy Qajymuqannyń eskertkishin salýmen birden órleı jóneldi. «Qajymuqan eskertkishin salǵan mynaý bizdiń kórshi aýyl Baıyrqumdaǵy músinshi bala eken» degen sóz aýylda, ásirese, Arys pen Shardaranyń arasynda Arystandy-Qarabastyń jelindeı qatty esip ketken edi sol kezde... Keremet dúnıelerdiń bári bizdiń aýyl-aımaqtan basqa jaqta, tym alysta bolady dep oılaıtyn qatyp qalǵan qaǵıdany alǵash buzǵan, jańylyspasam, osy Tileýberdi Bınashev boldy. Biz Tileýmen tanysýdy oılaıtynbyz. Onyń qasynda júrip, músin jasaǵanyn óz kózimizben kórsek, úırensek dep armandaıtynbyz. Baıyrqumda Tileýmen bir aýylda birge ósken, aýylda men muǵalim bolyp júrgende Qyzylqumda keńshardyń kórkeıtý sýretterin birge salǵan Eltaı sýretshi esip turyp, onymen birge talaı eskertkish-músinderdi soqqanyn aıtyp otyratyn...
Syrtynan atyna qanyq Tileýdi men Almatyǵa Eltaıdy ertip bir kelgende úıine izdep baryp, tanysqan edim. Keıin Almatyǵa sýretshi bolamyn dep barǵan men aýylǵa aqyn bolyp oraldym da, músinshi Tileýmen jolymyz túıise qoıǵan joq. Aqyn-jazýshylar arasynda aty kóp shyǵa bastaǵanda ǵana eleńdep qalatyn edim. Aıta ketý kerek, sýretshi-músinshilerdiń ishinde ádebı qaýymǵa jaqyn júretin, ómirden ótken qalamgerler-qaıratkerlerdiń músinderin jasaýmen aty shyqqan Tileý Bınashevtyń aty jıi estiletin. Keıbir eskertkishteriniń keıbir qalalarǵa qoıylyp jatqanyn emis-emis estip qoıatynmyn. Tileý óziniń úlkendigin kórsetip, keıingi kezde maǵan jıi habarlasa bastady. «Sen ómiri Almatyda turmaısyń ǵoı. Qashan kórsem, saparda júresiń, qolyń tıetin kezi bola m ózi?»-dep keıip te qoıatyn. Maǵan ásirese, unaǵany, onyń Arysta Muńlyq-Zarlyq eskertkishin turǵyzýy edi. Óıtkeni Muńlyq-Zarlyq dastany bizdiń bala jasymyzdan sanamyzǵa sińip qalǵan bolatyn. Meniń ózimniń de «Muńlyq-Zarlyq muqamy» atty jyr hamsaıatym bar edi... Epostyq jyrǵa súıengen eskertkish kompozıııasy ózgeshe órnekte , Tileýdiń ózine tán plastıkalyq sheshimde sátti beınelengen. Keıin meniń qolyma Tileýberdi Bınashtyń «Músin» kitaby tıdi. Kólemdi de, kórkem kitapqa 2012 jyldyń 12 jeltoqsan kúni qoltańba jazyp qoıǵan eken, kúıbeń tirshiliktiń kúrmeýimen júrip, soǵan jarty jyldan asqanda baryp, zorǵa qolym jetti. Mádenıetke mán bergen azamattyǵyn kórsetip, demeý qolyn sozǵan Erbol Shymkentbaıulynyń arqasynda jaryq kórgen sapaly kitap-albom Tileýdiń bar shyǵarmasyn aldyńa jaıyp salatyn kórkem dúnıe bolyp shyǵypty.
«Muńlyq-Zarlyq», Kereı-Jánibek, «Baba rýhy» monýmentteri, Qajymuqan, Abylaı han, Qurmanǵazy, Qorqyt baba, Kúlásh Baıseıitova eskertkishteri Tileýdiń ónerdegi epıkalyq keń qulashyn kórsetedi. Al lırıkalyq lebi bar «Atameken», «Áýen», «Syrlasý», «Baıyrqumnyń balasy», «Kóktemgi jańbyr», «Súıinshi», «Qııal», «Bınash ata», «Arshagúl ana», Baıyrqumnyń qyzdary», «Kempirqosaq», «Dala qyzy», «Syr boıy», «Saǵynysh» jáne t.b. týyndylary týraly kóp sóz aıtýǵa bolady. Tileýdiń oń jambasyna jaqsy keletin shaǵyn músinderi niń árqaısy úlken armandarǵa jetelep, tereń oı qozǵaıdy. Beınebir úlken oılarǵa jeteleıtin shaǵyn lırıkalyq ásem jyrlar sekildi áser qaldyrady... Al saıabaq músinderine kelsek, sátti sheshimder tapqan túrli músinder beınebir tabıǵat álemimen bite qaınasyp ketkenine kýá bolamyz.
Kitapta Tileý týraly qazaqtyń búkil jaısańdary jaqsy tilegin aıamapty. Áıgili tarlandar Asanáli Áshimov pen Muqtar Shahanov, Tumanbaı Moldaǵalıevterden bastap, Serik Turǵynbekov, Ibragım Isaevtar qostap, talaı tulǵalar júrek jardy lebizderin bildiripti. Bunyń ózi de kóp nárseni ańǵartsa kerek. Talantty talanttar tanıdy. Jigitsiń sen baba rýhy qoldaǵan,
Talaılardyń ór tulǵasyn somdaǵan. Farabı men Tólebıdiń jerinde,
Saǵan deıin sendeı sheber bolmaǵan!»- dep jyrlaıdy muzbalaq Muqtar Shahanovtyń ózi...
Meniń Tileý aǵam týraly “BAIYRQUMNYŃ BALASY bar qazaqtyń darasyna aınaldy” degen maqalam bar edi.
Kóne Syrdarııadan kórkem syr aýlap, murasy mol Murynqaraqtan shejire jınap, qazaqtyń bas batyry bolǵan Alataý batyr babasyna zııarat etip ósken, Arystan alysqa shyrqaǵan Tileýberdi Bınash qolyna alǵan tasy tarıhqa, aǵashy asyl dúnıege aınalyp shyǵa keletin dara daryndy músinshi edi. Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, QR Kórkemsýret akademııasy akademıgi, Reseı Kórkemsýret akademııasynyń qurmetti akademıgi,QR Sýretshiler odaǵynyń múshesi, Túrkistan oblysynyń Qurmetti azamaty. Shańyraǵyn shaǵyn murajaı-kórmege aınaldyrǵan, sońynan qyzy Gúlfııadaı úzdik shákirtter ertken ulaǵatty ustaz bolatyn.
Tarıhymen tamsantqan támam eldi,
Dalamdaǵy bul da bir dara belgi –
Uzaqqa ulyn uzatyp salyp turyp,
Muńlyq-Zarlyq muńdanyp qala berdi...- dep, bir kezde aýyldan Almatyǵa attanyp ketkenimizdeı, baıaǵy «Baıyrqumnyń balasy» bar qazaqtyń darasy retinde tanylyp, qazaq beıneleý ónerindegi bederli de, belgili tulǵaǵa aınalyp ketken edi.
Qazaqtyń bas batyry Bógenbaıdyń eskertkishin salý maqsatynda batyrdyń urpaǵy, Májilis depýtaty, “Aq jol” partııasy tóraǵasy Azat Perýashev ekeýmiz keıingi kezde Tileýdiń shańyraǵynda birneshe ret boldyq. Byltyr 65 jasqa tolǵanda da, astanadan arnaıy kelip quttyqtadyq.
Uzaq aýyryp júrgen Tileý aǵamyz Stambulǵa deıin baryp emdeldi. Telefon arqyly habarlasyp turdyq. Aqyry aty jaman aýrý alyp tyndy…
Tilen talaı qalamgerler men ult zııalylary ómirden ótkende eskertkishterin jasap júrdi. Sondaı aqyndardyń biriniń músinin jasaǵanda aıtyp edim, “Ómirben ótken tulǵalardyń tulǵasyn jasap, tiriltip alatyn Tilen bar” dep. Endi Tilen aǵamyzdyń ózi de ótti ómirden… Al Tilenniń tulǵasyn tiriltip alatyn artynan ergen, óner jolyn jalǵaǵan Gúlfııa qyzy bastaǵan shákirtteri bar. Soǵan shúkir deıik!
Barǵan saıyn Shardara dalasyna,
Asyǵatyn uly Syr jaǵasyna.
Baıyrqumnyń balasy bir kezdegi
Aınaldyń sen bar qazaq darasyna!
Alla aldynan jarylqasyn! Peıishte rýhy shalqı bergeı!
“Bınash ata” jaqqan ómir shyraǵy óner shyraǵyna aınalyp, máńgilik mazdap jana beretinine senemiz.
Otbasyna, ápkemiz Nurjamalǵa, uly Dinmuhammed baýyrymyzǵa, qyzdary Álfııa, Gúlfııa, Zúlfııa qaryndastarymyzǵa,
týǵan-týystarynyń qaıǵysyna ortaqtasyp, kóńil aıtamyz. Bar qazaqqa kóńil aıtamyz!
Qosh, Tilen aǵa!
Qazybek ISA
