Taqiialy perıştenıŋ Aişasymen äŋgıme Anyǧyraǧy, ataqty rejisser Şäken Aimanovtyŋ «Taqiialy perışte» filmınde bas keiıpker Tailaqtyŋ qalyŋdyǧy Aişanyŋ rölın keskındegen Şolpan Altaibaevamen söilesıp otyrmyz. Aktrisadan atalǧan kino töŋıregınde köpşılıkke belgısız keibır qaltarys jäitterdı de sūraǧymyz keledı.
Aitpaqşy, biyl osynau dünienıŋ tüsırılgenıne elu jyl toldy.
Aitpaqşy, biyl osynau dünienıŋ tüsırılgenıne elu jyl toldy. – Būl kinony tüsıru turaly oi alǧaş qalai tudy eken?
– Äldebır estelıkte Halyq artisı Kauken Kenjetaev «filmnıŋ siujetıne ideia ūsynǧan menıŋ zaiybym, änşı Şabal Beisekova edı» dep jazǧanyn estıdım. Negızı, ol jaŋsaqtau pıkır. Şyndyqqa janasa qoimaidy. Kezınde Şäken Aimanovtyŋ özı aitqanyndai, atalǧan dünienıŋ ssenariiı Ämina Ömırzaqova, Älımǧazy Raiymbekov jäne men üşeumız üşın arnaiy jazylypty.
– Demek, rejisser sızdı Aişa rölıne eşbır synaqsyz-aq bekıtken bolyp tūr ǧoi. Sonda da köpşılıktıŋ osy töŋırektegı jaǧdaidy naqtylai tüsuge qūmartatyny anyq.
– Būl özı äjeptäuır ūzaq «tarih». Men bes filmge tüstım. «Taqiialy perışte» törtınşı kinom eken. Tyrnaqaldy filmım – «Än qanatynda». Ol, negızınen, Oŋtüstık Qazaqstan oblysynyŋ Sozaq audanynda tüsırıldı. Mıne, Şäken aǧa menı bırınşı ret sol tüsırılım alaŋynda körıp, qyzyqqan sekıldı.
– Söz oraiynda sol «Än qanatynda» tuyndysyna qalai kelgenıŋızdı aita ketseŋız bolar edı.
– O kezde Almatydaǧy №56-mektepte 11-klasta oqitynmyn. Äzırbaijan Mämbetov tüsırgen būl dünienıŋ ekınşı rejisserı Ǧaliia Süleimenova mektebımızge kelıp, Läila rölıne laiyqty qyz ızdeidı. Bıraq talai adamdy körıp, eşkımge köŋılı tolmaǧan siiaqty. Aqyrynda o kısı bızdıŋ de synybymyzǧa kırıp, fotosynaqtan ötkızu üşın menı taŋdap aldy. – Oida joqta kinoǧa tüsu mümkındıgı qatty quantqan şyǧar? – Ärine. Būl oqiǧa menıŋ ömırımde airyqşa serpılıs tuǧyzǧany dausyz. Läila rölıne bekıtılıp, ssenariimen tanysa kele, mūnyŋ qazaqstandyq jazuşy Nikolai Anovtyŋ romany jelısımen daiarlanǧan dünie ekenın bılgenmın. Şyǧarma alǧaşqy qazaq teatrynyŋ qalyptasu tarihyna arnalǧan. Qalamger kıtabyna teatr korifeilerı – Qalibek Quanyşbaev, İsa Baizaqov, Şara Jienqūlova, Qūrmanbek Jandarbekov, erlı-zaiypty Qanabek jäne Küläş Baiseiıtovter, özge de öner saŋlaqtary ömırınıŋ keibır qym-quyt, qyzyqty sätterın arqau etedı. Osyny älgı tūsta «Ana – Jer Ana» spektaklı arqyly bükıl Odaqqa, qala berdı alys şet elderge aty dürkırep şyǧa bastaǧan Äzırbaijan aǧa kino tılınde beineleudı ūiǧarady.
– Qatelespesek, būl Äzekeŋnıŋ kinodaǧy alǧaşqy qadamy ǧoi?
– İä, solai eken. O kısınıŋ būl talabyna sol kezdegı «Qazaqfilm» kinostudiiasynyŋ körkemdık jetekşısı Şäken Aimanov qoldau körsetıptı. Söz oraiynda aita keteiık, osy filmde Qajymūqan rölın oinaǧan Älımǧazy Raiymbekovtıŋ de tura men sekıldı kinoǧa alǧaş tüsuı körınedı. Mūndaǧy bas keiıpker Mūsa – İsa Baizaqovtyŋ prototipı. Ony keskındegen – belgılı akter Änuar Moldabekov. Säbira äigılı änşı Maira Şamsutdinova tūlǧasynan alynǧan. Būl röldı teatr primasy Torǧyn Tasybekova oinady. Mūsa Säbirany süiedı. Bıraq Qoiandy järmeŋkesınde alma satyp tūrǧan Läilaǧa közı tüsıp qalyp, köŋılı soǧan qūlaidy... – İä, tuyndynyŋ keibır şyrǧalaŋǧa toly, tartysty sätterın ūmytqan joqpyz. – Bır künı tüsıru alaŋynda abyr-sabyr jaǧdai tuyndap qaldy. Eldıŋ bärı aiaq astynan äbıgerlenıp, ersılı-qarsyly jügırıs köbeiıp kettı. Söitsek, Almatydan Şäken Aimanov kelıptı. Jūmys barysymen tanysyp, Äzırbaijan aǧaǧa kömektesuge niettengen eken. Filmde Mūsanyŋ Läilany, iaǧni, menı süiregendei qylyp qymyzhanaǧa alyp baratyn epizod bar. Läila auyldyŋ ūiaŋ qyzy, köpşılıktıŋ közıne tüsuge qysylyp, barǧysy joq. Bıraq, äiteuır, kelemız. Mūsa älgı jerde qyzyp alyp, şataq şyǧarady. Öz buyna ısıp-keuıp, şırenıp otyrǧan bailardyŋ oŋbaǧandyǧyn, aramzalyǧyn betterıne basady. Älden uaqytta töbeles bastalady. Mūndaidy būryn körmegen Läila jylap tūrady. Ony Älımǧazy – Qajymūqan jūbatady. Şäken aǧa däl osy körınıske kuä boldy. Keiın bılgenımızdei, oǧan qazaqtyŋ myna batyr tūlǧaly jıgıtı men taldyrmaş qyzyn öz filmımde jūptastyrsam degen oi sol jerde kelıptı. – Ünemı ızdenıs üstınde jüretın öner adamyna kez kelgen eleusız surettıŋ özı qozǧau salatyn bolar. «Taqiialy perışte» filmı Älımǧazy aǧa ekeulerıŋızdıŋ sonau «Än qanatyndaǧy» sätterıŋızden bastalǧandai eken-au. – Solai sekıldı. Keiın äldebır estelıkten oqydym, Şäken aǧa şahmat oinap otyryp ta, ylǧi bolaşaq filmderınıŋ siujetterı turaly tolǧanady eken. Oilaryn demalys sätterınde de ylǧi pısırıp jürgenın aitatyn kuägerler bar.
– Ülken rejissermen tanysqan kezdegı äserıŋız esıŋızde me?
– Ärine, ondai sätter ūmtylmaidy ǧoi. Şäken aǧa jön sūrady. Qoiǧan sūraqtaryna naqpa-naq jauap berdım. Äke-şeşemdı bıledı eken. Bırtalai tıldestık. Öte qarapaiym, qaiyrymdy, meiırımdı adam eken dep oiladym. Artister toby, negızınen, Şymkent qalasyndaǧy qonaq üilerdıŋ bırıne jaiǧasqan bolatyn. Aua raiy būzylǧan kezderde, jaŋbyrly künderde üzılıs jariialanady. Men bölmede üş-tört grimer orys qyzymen bırge tūrdym. Anda-sanda ermek qylyp karta oinaimyz. Oiynnyŋ şarty boiynşa ūtylǧan adam belgılı bır tılektı oryndaidy. Älgı qūrbylarym men jeŋılgen jaǧdaida än saldyratyn edı. Däl sondai kezde Şäken aǧa kelıp qaldy. Men o kısınıŋ aldynda än saluǧa yŋǧaisyzdanyp, ne ısterımdı bılmedım. Qūrbylarym äi-şäiǧa qaramai: «Käne, talapty orynda! Öleŋ ait!» dep jan-jaǧymnan şuyldap, janymdy qysyp barady. Jaǧdaidy tüsıngen rejisser būl qaiter eken degendei, bır mezet aŋtaryla qarap qalypty. Men ne de bolsa dep, ornymnan tūrdym da, känıgı änşılerge ūqsap ekı qolymdy aldyma ūstap syzylta jöneldım. Şäken aǧa batyldyǧyma qatty riza boldy. Mäz bolyp, ha-ha-halap rahattana külıp, qol soqty.
– Söitıp, säl keiınırek «Taqiialy perıştenıŋ» basty rölderınıŋ bırıne bekıtıldıŋız.
– İä, bız üşın eşbır kinosynaq bolǧan joq. Ädette basty rölge körkemdık keŋestıŋ şeşımınsız bekıtpeidı. Keŋestıŋ ärbır müşesı maqūldap qol qoimasa eşkımnıŋ bekıtuge qūqy joq. Äitkenmen, üş adam sol qaǧidaǧa qaramai-aq qabyldandy.
– Älımǧazy aǧamyzdyŋ da baǧy janǧan eken. Al Şäkeŋ Ämina Ömırzaqovany erteden bıletın şyǧar.
– İä, būrynnan tanyǧan. Ekeuı 1945 jyly «Abai änı» filmıne qatar tüsıptı. Ämina Ajardyŋ, al özı Şärıptıŋ rölınde oinaǧan. Apaidyŋ dramalyq talantyn erteden baǧalaǧan. Ömırde qandai adam ekenın bılgen. Ämina jarqyn mınezdı, ünemı köŋıldı jüretın qaisar kısı edı ǧoi. Erterekte nemere aǧasy repressiiaǧa ūşyraǧanda türmeden şyǧaryp aluǧa talaptanyp, artynan ızdep barǧan da körınedı. Ökımettıŋ keŋselerıne qaimyqpai kırgen adam. Şiraq. Qūrbysynyŋ osyndai qasietın bıletın Şäken aǧa endı ony komediialyq rölge salyp körudı oilaǧandai.
– «Taqiialy perışte» filmıne sızdıŋ tuǧan äpkeŋız Dana Altaibaeva da tüstı. Ol mūnda sol Ämina Ömırzaqova somdaǧan Tana rölınıŋ jas kezın keskındeidı. Şäken aǧa Danany qalai taŋdaǧan?
– O zamanda Almatydaǧy bızdıŋ üi ornalasqan qazırgı «Nūrsūltan Nazarbaev» pen «Abylaihan» köşesıne deiıngı aralyq «Brodvei» dep atalatyn. Naǧyz ortalyq aimaq bolyp esepteledı. Qazaqtyŋ qaimaq betıne şyqqan tūlǧalary köbınese sol maŋaiǧa şoǧyrlanǧan-dy. Şäken aǧa brodveilıkterdıŋ ülken-kışısın jaqsy tanyǧan. Älgı audandaǧy Artister üiı men opera teatry aralyǧynda halyqqa eŋ belgılı adamdar jiı seruendeitın. Baiǧali Dosymjanov, Ermek Serkebaev, Änuarbek Ümbetbaev syndy adamdardyŋ bärı sol jerde jüretın. Aǧaiyndy Abdullinderdı, suretşı Kalmykovty da ylǧi sol jerden tabar edıŋız. Bız de olardy bala jastan bıletınbız. Men ūiaŋdau, oişyldau, jaibasarlau edım de, Dana etı tırı, öte sergek qyz boldy; Şäken aǧa Danany sol kezden tanidy. Bırde, tıptı, üiıne qonaq keletın bolyp, Dana men onyŋ qūrbylaryna: «Maǧan kömektesıp jıberıŋder, ainalaiyndar. Azdap qysylyp qaldym» dep ötınış jasap, üiıne aparyp et astyrypty. Jäne äpkemnıŋ türı de Ämina apaiǧa ūqsaidy. Kelbetı, qimyly, şiraqtyǧy da keledı. Sondyqtan ony da kinoǧa bırden şaqyrǧan.
– Jalpy, öner jolynda «Än qanaty» filmınen keiın jolyŋyz bola bastaǧan siiaqty...
– Ol ras. Būdan soŋ «Atameken», «Kögıldır marşrut», «Taqiialy perışte», «Kene» filmderıne tüstım. Ataqty rejisser menı ūdaiy nazarynda ūstady. – Osynau filmderge tügel derlıktei student kezıŋızde tüsıpsız. Eger qūpiia bolmasa, gonorar mölşerı qandai edı? – «Än qanatynda» filmı üşın jyl boiy aiyna alpys somnan eŋbekaqy alyp tūrdym. Būl bırınşı kurs studentıne jaman jalaqy emes qoi. Onyŋ üstıne oqu ornynan köterıŋkı stipendiia alatyn edım. Gonorardy naqty qaida jūmsaǧanym esımde joq; tek alǧaşqy ailyqqa anama dep laǧyl tasy bar altyn jüzık pen şai servizın alǧanymdy bılemın. Däl sol jyly «Atamekenge» tüstım. Mūndaǧy bır kündık tüsırılımge bola tölengen aqy aldyŋǧy film jalaqysynan edäuır köterıŋkı-tın. Al «Taqiialy perışte» kinosynyŋ aqysy aiyna jüz somnan ainaldy. Būl – respublikaǧa eŋbegı sıŋgen artistıŋ ailyǧy deŋgeiıne sai. Mūny da jyl boiy berdı. Būǧan ekı-üş köilek tıktırgenımdı bılemın, sondai-aq gollandiialyq küderı etık, fransuzdyŋ lakty tufliı jäne djersi pälte aldym. Äpke-sıŋlımdı de asa renjıtkem joq. Äiteuır, kiımım men kıtaptarymdy öz eŋbegımmen tapqanyma äkem ıştei riza bolǧan sekıldı.
– Tegınde, kino sızdıŋ taǧdyryŋyzǧa bırşama yqpal ettı deuge negız bar ǧoi?
– Ärine. Retı kelgende taǧy bır «tarihty» aita keteiın. Men on bırınşı klasta Lomonosov atyndaǧy Mäskeu memlekettık universitetınıŋ italian tılı fakultetıne tüsuge talaptanyp jürgenmın. Bıraq äkem jıbermedı. Äzırlıgım küştı edı. Arnaiy kurstarǧa qatysyp, ūzaq daiyndalǧanmyn. Sol kezdıŋ özınde fransuz tılıne de jetık bolatynmyn. Kez kelgen synaqtan qinalmai ötetınıme senımdımın-dı. Papam: «Joq, ainalaiyn. Jıbere almaimyn. Moskvaǧa ärı-berı baryp qaituyŋ üşın de qanşama qarajat kerek» dep üzıldı-kesıldı qarsy boldy. Menıŋ: «Maǧan qalai senbeisıŋ?! Mındettı türde tüsemın. Qaityp kelmeimın, synaqtan sürınbeimın!» degenıme de qaramady. Basty dılgırlık qarjyda emes-tın. Qyzym japadan-jalǧyz alysqa ketıp, bırdeŋege ūrynyp qala ma dep qauıptengen siiaqty. Tauym şaǧylyp, qatty küizelıske tüstım. Balkonǧa şyǧyp, eşqaida şyqpai jatyp aldym. Menı osy auyr depressiiadan sonau «Än qanaty filmıne» bekıtkenı alyp qalǧandai. Joǧary oqu oryndaryna qabyldau emtihandary bastaluǧa bır kün qalǧanda äpkem, aǧylşyn tılınıŋ mamany Saida kelıp: «Tūr, bügın eŋ soŋǧy kün. Äitpese bır jylyŋ zaia ketedı» dep Şet tılderı institutyna qūjat tapsyrtty. Sabaqtardy şekıldeuıkşe şaǧatyn edım. Onyŋ ışınde tarih, ädebiet pänderın jaqsy bılemın. Bärın de üzdık tapsyryp, oquǧa tüstım.
– Äuelde artist bolu oida bar ma edı?
– Joq, aktrisalyqty eşqaşan armandaǧan emespın. Eger öner men ǧylym jolyna tüspegende menen täuır kinossenarist şyǧar edı dep oilaimyn. Äkem, belgılı jazuşy Jüsıp Altaibaevtyŋ qalamgerlık qabyletı balalarynyŋ ışınde maǧan darydy ma degen joramalym bar. Orys ädebietı men şet tılderın jaqsy oqyǧanymdy aittym. Älem klassikterınıŋ köptegen şyǧarmalaryn orta mekteptı tämamdaǧanşa quzap ülgerdım desem artyq emes.
– Kino tüsıru kezındegı erekşe este qalǧan oqiǧalar qandai?
– «Än qanatynda» kinosyna tüsıp jürgende bıreuler maǧan atqa mınudı üirettı. Atymnyŋ basy qatty eken. Bır künı oqys jūlqynyp, aidalaǧa qarai zulap şaba jöneldı. Tızgınge ie bola almai sūmdyq qoryqtym. Qūdai saqtap, qalai ūşyp tüspegenımdı bılmeimın. Äiteuır, aman qaldym. Qaptaldasa şapqan adamdar jan-jaqtan qaumalap, aqyry toqtatty. Söitsem, sol auyldyŋ massovkaǧa qatysqan jıgıtterı menı qaqpailap, alyp qaşudy oilastyrǧan körınedı.
– Tüsıru kezınde artister arasynda da neşeqily ahual bolatyn şyǧar. Ärıptesterdıŋ özara tartysqan jäitterı kezdestı me eken?
– Bır syrdyŋ şetın arada elu jyl ötkende azdap aşaiyn. Ämina apai Şäken aǧany menen qatty qyzǧanatyn edı. Älgı sätte o kısı elu jastaǧy jesır äiel. Şäken aǧa elu törtte. Äiteuır, apaidyŋ rejisserge degen äldebır tylsym sezımı boldy. Ol üşın eşkımdı söguge kelmes; pende balasynyŋ bır-bırıne degen türlı tüisıgı tabiǧi närse. Bıraq aǧai apaiymyzǧa äiel retınde emes, eŋ aldymen adam, aktrisa retınde qarady-au dep paiymdaimyn. Al jas, sūlu qyzǧa ärkım qyzyǧady, Şäken aǧanyŋ da özıme degen erekşe yŋǧaiyn sezınetın edım. Degenmen, o kısı ar-ūiattan attamady. Tıptı, qolymnan ūstaǧan emes. Öitkenı, joǧaryda aitqanymdai, ata-anamdy bıletın adam; odan soŋ tärbielı, tektı kısı, menıŋ de mınezımdı baiqady. Köp oqyǧanym bar, keibır qūlai ketuge daiar tūratyn qyzdardai jeŋıltek emespın. Men kinoǧa sonşa saqtyqpen, ürke qaraityndai edım. Sondai-aq qaitken künde de köpşılıkke tanymal bolyp, paidaǧa keneleiın degen maqsat bolǧan emes. Rejisser sol qasietımdı baǧalaǧandai.
– E-e, apaiymyz sızge filmdegı rölde ǧana emes, ömırdıŋ özınde azdap qysastyq jasaǧan eken de...
– Ras, menı onşa ūnatpaityn-dy. Ylǧi maǧan: «Äi, keldıŋ be, aktrisa pogorelogo teatra?!» – deitın. Osyndaida özara külkı şaqyratyn keibır äreketterımız eske tüsedı. Riga saparynda bolu kerek: «Mıne, kördıŋ be, Şäken aǧaŋ maǧan mynany äperdı!» dep su jaŋa jempırın körsetıp maqtandy. Men de dereu qyzǧanyp: «Şäken aǧa, maǧan nege almadyŋyz mynadan?!» dep kädımgışe qyzaraqtap jatyrmyn. Jastyq albyrttyq, aŋǧaldyǧym bar. Aǧai erteŋıne maǧan da bır iubka äkelıp berdı. Özı ışegı qatyp külıp, mäz bolyp jür.
– Şynynda da, öner adamdarynyŋ ortasynda nebır qyzyqty jaǧdailar ūşyrasady-au.
– Men tūrmysqa şyǧyp, säbilı bolǧan soŋ endı kinodaǧy ǧūmyrym osymen bıttı ǧoi dep jür edım, jūmysqa Şäken aǧa telefon soǧyp, ızdegen eken. Onda Orta-Aziia ǧylymi-zertteu institutynda audarmaşymyn. «Gruziia astanasynda Qazaq kinosynyŋ aptalyǧy ötkelı jatyr, soǧan baruǧa qalai qaraisyŋ?» dep sūraidy. «Baramyn, aǧa. Tek jūmystan bosatyp alsaŋyz boldy ǧoi» deimın. Menı körgen sätte: «O, tamaşa! Keskın-kelbetıŋ oidaǧydai!» dep quandy. Tolyp kettı me dep qauıptense kerek. Būl emeuırınnen rejisserdıŋ taǧy bır jaŋa kinofilmdı josparlap jürgenın aŋǧardym. Sonymen Tbilisige de jetıp, ıs-şara laiyqty ötıp jatty. Bır künı keşke qarai meimanhana bölmesınde demalyp jatsam, älde balkonnan tüstı me eken, qaidan sap etkenı belgısız, bır qūşaq gül kötergen gruzin azamaty kırıp kelgenı. Qatty şoşyp, esıktı zorǧa aşyp, dälızge ytqyp şyqtym. Keiın älgıge bızdıŋ delegasiia qūramyndaǧy bıreudıŋ «myna kelınşek saǧan ölerdei ǧaşyq bolyp jür» dep «jol» sıltegenın tüsındım. Qasaqana menıŋ bedelıme nūqsan keltırudı közdegenı anyq. Qatty renjıdım.
– Sonau kinofilmderge aralyqta qanşama jyldar ötkende syn közımen qarap, «ättegen-ai, anany bügın säl basqaşalau oinaityn edım» dep ökınetın kezder kezdese me?
– Älbette, ondai sätter bar. Mysaly, men özımnıŋ «Taqiialy perıştedegı» keskınıme onşa riza emespın. Asa tartymdy bolyp şyǧa almadym. Önerden habardar aǧaiynnyŋ bärı: «Än qanatynda» sonşa sūlusyŋ, al «Taqiialy perıştede» nege solǧynsyŋ?!» dep sūraidy. Tıptı, menı eşbır grimsız tüsırıptı. Mäselen, aspaly joldaǧy tömennen tüsırılgen körınıs sondai sätsız. Grimsız otyrǧanym bır basqa, közım künge şaǧylysyp, qabaǧym kırjiıp tūr. Öitıp tüsıruge bolmaidy ǧoi. Būl – öreskel qatelık. Al Gollivudta akterdı kameraǧa tartpastan būryn üş saǧat boiy grimdeidı. Ekı saǧattai uaqyt jaryq beruge jūmsalady. Mıne, osydan keiın bır ǧana kadr jasalady. Al bızde ıske qalai bolsa solai qarap, käsıbi deŋgeige mülde män berılmegen sätter köp eken. Mūndai olqylyqqa, ärine, operator jauapty. Keibır tısqaqqan jasamys akterlerdıŋ jastardyŋ köleŋkesınde qalyp qoiudan qorqyp, solarmen baqtalasatyn kezderı kezdesedı. «Äi, ol onsyz da ädemı ǧoi; sen oǧan bola bas qatyrma» dep operatordy azǧyratyn jäitterdı bılemız. Men ırı planda bır ǧana märte körınedı ekenmın. Onyŋ özınde, jaŋa aitqanymdai, közım kırbiıp otyrmyn. Al keibır adamdar kıleŋ badyraiyp, qaita-qaita jarqyrata körsetıledı. Qysqasy, öz beineme osyndai köŋıl tolmastyq bar. Jekelegen mamandardyŋ da: «Tailaq Aişaǧa ne üşın yntyqty? Ol filmdegı eŋ sūlu adam retınde körsetıluı kerek emes pe edı! Keiıpker keskını laiyqty aşylmady. Öte küŋgırt» – deitın pıkırı kökeige äbden qonady. Ras, o kezde täjıribem az edı. Istıŋ näzık qaltarystaryn bıle qoimadym. Al qazır köp kemşılık anyq körınedı. Bylai otyra sal, anda qara, mūnda qara degenge köne berıppız. Al ol kadr maǧan jarasa ma, jaraspai ma. Qazır būlai salystyruǧa qaqym bar. Sebebı, bızdıŋ būl film körılım jaǧynan Gollivudtyŋ bükıl rekordtarynan asyp tüsedı. Elu jyl boiy bır kinony el nelıkten jalyqpai köredı?..
– İä, bırqatar ökpe-renışıŋız bar siiaqty. Degenmen, «Taqiialy perışte» sızdıŋ ainymas aksessuaryŋyz ıspettı emes pe?
– Ol ras, būl filmdı menıŋ vizittık kartochkam dese bolady. Jūrttyŋ köbı tanyǧan kezde Aişa, Aişa dep jügıredı. Bırge fotoǧa tüskısı keledı, qoltaŋba sūraidy. Alaida jasymyz ūlǧaiyp, aldy-artqa qarap, arajıktı salmaqtaǧan kezde osynyŋ ne qajetı bar; bos dalaqtau emes pe dep oilanady ekensıŋ. Filmımız elu jyl boiy üzdıksız körsetılıp jatyr dep maqtanamyz, tek eŋbegıŋdı elep-eskerıp jatqan eşkım joq. Mysaly, qazır Älımǧazy ärıptesımnıŋ omyrauy orden-medaldan körınbeidı. Bırde özıne: «Äleke, soǧys ardagerı sekıldı keudeŋızdı toltyryp alypsyz. Al mende tösbelgı de joq eken» – dep äzıldedım. Ol – Almaty oblysynyŋ Qūrmettı azamaty. Äkımşılık üş bölmelı päter bergen. Qazaqstanǧa eŋbek sıŋırgen qairatker. Iаǧni, bırqatar marapat iesı. Mūndai syiapattyŋ syry qalai dep özınen sūrasam: «Sen neǧyp otyrsyŋ, nege sūramaisyŋ» deidı. Qaida baryp, kımge alaqan jaiamyn? Sūrau degen saltymyzda joq. Tärbiemız ondai emes. Mıne, endı menı esterıne qaşan tüsırer eken dep kütıp otyrǧan jaiym bar. Önerge menen on jyl keiın kelgen aktrisalar da qanşama ataq alypty. Maǧan bır rejisser aitady: «Nesıne qapalanasyŋ, sen kinoǧa tüsıp, beineŋ onsyz da mäŋgılıkke qaldy. Naǧyz marapat degen sol emes pe!» deidı. Basqalardyŋ da keskını ekranda qaldy ǧoi. Al olar soǧan qosa ataqtaryn da aldy. Ondai igılık maǧan laiyq emes pe? Qazaqtyŋ kino önerın nasihattap qanşama maqala jazdym. Şäken Aimanovtyŋ tuǧanyna jüz jyl toluy qarsaŋynda otyz habarǧa qatysyp, radio, televiziia, gazet-jurnaldarǧa qanşama sūhbat berıppın. Bır märte: «Apai, sızsız habar ötpeidı. Qūtqara körıŋız!» dep qiylyp şaqyrǧan soŋ ūşaqpen Astanaǧa da bardym. Qystyŋ künı edı, habardan keiın menı eşkım kerek te qylǧan joq, tünde dırdektep dalada qalǧandai boldym. Tıptı, jaiau-jalpylap, tanysymnyŋ üiın ızdep jürıp, üsıp ölıp te qala jazdadym. Söitıp erteŋıne it bolyp Almatyǧa qaita qaittym. Qazaqstan Kinematografister odaǧynyŋ müşesı bolsam da, jol şyǧynyn da eşkım ötegen joq. Renjımessıŋ, oraiy kelgende keibır män-jaidy bazyna qylyp aityp jatqanym ǧoi.
– Mūnyŋyz oryndy. Janyŋyzdy auyrtqan jäittı özıŋız sezdırmeseŋız, rasynda, bügınderı jaǧdaiǧa kım qarap jatyr. Menıŋ oiymnan Şäken aǧamyzdyŋ sonau Gruziia sapary qarsaŋynda tüsıruge äzırlengen filmı şyqpai otyr. Ol qandai dünie eken? Sızge keiın oiyn aşty ma?
– Abai ömırı jönınde kino tüsıruge daiarlanypty. Maǧan: «Iştei äzırlene ber. Būiyrtsa, basty rölderdıŋ bırın oinaisyŋ» dep edı. – Qap. Qairan er armanyna jete almai üzılgen eken ǧoi. – İä, ol oidy özı mert bolatyn sol 1970 jyldyŋ aiaq tūsynda aitqan-dy.
– Degenmen, soŋynda ölmes tuyndylary qaldy. Mäselen, sız osy «Taqiialy perıştenıŋ» ömırşeŋdıgı nede dep oilaisyz?
– Filmdegı ärbır epizodtyŋ el jadynda jattalyp qalu syry naǧyz halyqtyq qasiettıŋ körsetıluınde bolar. Mūnda ūlttyq mentalitet sättı qamtylǧan. Aŋǧal da jasampaz, ömırge qūştar qazaqtyŋ jan älemı tūŋǧiyq tereŋnen, ışkı näzık iırımderden sonşama bır tylsym şuaq arqyly suretteledı. Eldıŋ mınezı sürboidaq balasyn aiaqtandyramyn dep şarq ūrǧan qarapaiym äiel obrazy arqyly aşylady. Mūnda qazaq halqynyŋ ülkendı syilau, kışıpeiıldık siiaqty ozyq salt-dästürı kestelenedı. Rejisser eldıŋ ruhyn köteretın, ūlttyq sanany därıpteitın däl osyndai film qajet ekenın jaqsy tüsıngen. Filmde äsem Almatymen bırge eldıŋ Äubäkır Smaiylov, Ermek Serkebaev syndy üzdık adamdar tüsırılgen. Jäne būl dünienı jalpyazamattyq tuyndy deuge negız bar. Mūnda özge de ūlttardyŋ jaisaŋ adamdary körınıs beredı. Demograftar osy filmnen keiın auyl jastary Almatyǧa aǧylǧanyn däleldeptı. Iаǧni, olar ülken, jarqyn ömırge ūmtylǧan. Adam boluǧa talaptanǧan. «Taqiialy perışte» tabysynyŋ basty «qūpiiasynyŋ» bırı – rejisserdıŋ tuyndyǧa janyn salǧanynda şyǧar. O kısı eşqaşan da aqşany aldyŋǧy kezekke qoiǧan emes edı. Öitseŋ önerde tabysqa jete almaisyŋ. Aǧylşyn kinotanuşysy Nina Hibbin o kısını «naǧyz öz halqynyŋ ökılı» dep baǧalapty. Şäken aǧa tuǧan elın şeksız süigen azamat edı. Tuyndynyŋ sättılık syry rejisserdıŋ airyqşa qoltaŋbasynda jatyr. Şäken Aimanov filmge käsıbi emes adamdardy tartty. Drama artisterı basqaşa oinaǧan bolar edı. Qimyldary teatrlanyp, bırtürlı jasandy şyǧuy mümkın. Şäkeŋ İtaliia rejissurasynyŋ stilın taŋdap alǧan. Olar massovkanyŋ özın qalyŋ el ışınen ırıkteidı eken. Teatr basqa. Ekranǧa bölek oiyn kerek. Kädımgı ömırdegıdei. Tabiǧi. Şäken filmınıŋ jasampazdyq mänı osynda. Aişa rölı maǧan asa qiynǧa tüsken joq. Onda bır keremet drama oinaldy dei almaisyŋ. Özımdı ömırde qalai ūstasam solai jüruge tyrystym. Mysaly, saǧan bır jıgıt ait-ūit joq, süikenıp tiıskısı kelse, ne ısteisıŋ... Älımǧazy da keremet oinady. Käsıbi adam däl ondai jasai almas edı. Ämina apaidyŋ şeberlıgı onsyz da mälım. Mıne, osyndai üştaǧan oidaǧydai şyqty ma dep oilaimyn.
Äŋgımelesken Qūltöleu MŪQAŞ, QR Mädeniet qairatkerı
© adebiportal.kz
