Joǧary mansap, qomaqty tabys, jyly oryn, qyzmettık kölık Almastyŋ köŋılın aspandatty. Endıgı mındet – senım üdesınen şyǧu. Jauapty qyzmettı moinyna alysymen joǧary jaqtyŋ tapsyrmasyn būljytpai oryndauǧa bılım-bılıgın saldy. Qyzmetkerlerdıŋ täjıribesın şyŋdau üşın mamandardy arnaiy kurstarǧa jıberıp, mekemenıŋ ıs-jürgızudegı kem-ketıgın ornyna keltırdı. Qūjattardy jedel räsımdep, aqparatty tolyqqandy, tüsınıktı jazudy üirettı. Sala boiynşa jaŋa bastamalar köterıp, ärıptesterınıŋ aldynda ıskerlıgımen tanyla bastady. Ūjymdaǧy ışkı şarualardyŋ şeşımın ädıl şeşuge köŋıl böldı. Adal adamnyŋ aq joldan ainymaityndyǧyn jiı eske aldy.Ol ar jolynan şataspas üşın kompiuterdıŋ betıne «Ar-ūiat – imannan» degen jazu jazyp qoidy. Taŋerteŋ monitordy qosysymen sol jazudy janary süzıp ötedı de sana men tüisıgıne būiryq beredı. Alla elşısınıŋ: «Qaida barsaŋ da Alladan qoryq, jamandyqtyŋ artyn ony öşıretın jaqsylyqpen ūlastyr ärı adamdarmen körkem mınezben qarym-qatynas jasa», – degen ösietın qoiyn kıtapşasyna türtıp qoiǧan. Taŋdy ǧibratty tämsıldı oqudan bastaityn bala bastyqtyŋ jūmysqa degen yntasy, jaŋaşyldyǧy, ūiymdastyru qabıletı basşylyqty da, qyzmettesterın de täntı ettı. Tūrǧylyqty qalada abyroiy artyp, basşylyqtyŋ özı mūnymen sanasatyn därejege jettı. Tasy örge domalaǧan saiyn «ärıptes», «bauyr», «jerles» köbeidı. «Myna qaǧazǧa qol qoiyp jıberseŋ aqyŋdy jemeimın», – deitın pysyqailar jaǧalai bastady. Senımıne kıru üşın: «Äleke, mende mynadai oi bar. Iske asyrsaq abyroi men paidaǧa kenelemız», – deuşıler köbeidı. Keibıreulerden qaşqaqtap edı, dünienıŋ kıltın osy ūstap tūrǧandai maqtap, «köpşıktı qalyŋdatyp salyp», masattandyrdy. Jan-jaqtan äsıre maqtauşylyq men myqty ekenmın ǧoi degen oi tudyrdy. Senbeiın dese auzynan şyqqan söz oryndalady. Osylaişa, pendeşılık ony tez meŋdep bara jatqan edı. Qolpaştau, maqtau közın şelge orady. Özınıŋ kemşılıgın baiqamaityn därejege jettı. Älekeŋdıkı dūrys, Älekeŋ aitsyn, Älekeŋ bastasyn degen qolpaştaular aiaqty alşaŋ bastyrdy. Būryn bolmaǧan kerdeŋ jürıs paida boldy. Keide anaiy, keide dörekı söilei bastady. Bıraq jan-jaǧyndaǧylardyŋ arasynan sızdıkı dūrys emes, artyq ketıp barasyz degen eşkım joq. Bärı külıp, bas izep, maqūldap tūrady. Ol «Aqymaqty bärekeldı öltıretının» esten şyǧardy. Jan-jaǧyndaǧylardyŋ aldau-arbauy, azǧyruy ony ar-ūiattan bezdırdı. Jylpostar äkelgen aram aqşany oŋdy-soldy şaşty. Jūmystan görı demalys, oiyn-sauyqqa aŋsary aua berdı. Mekemedegı josparly şaralar atüstı jasaldy. Ūjymnyŋ aldynda syiy kete bastady. Bıraq keudesı kerım. Köŋılıne ūnamaǧandardy jūmystan şyǧaryp, ūjymda qalǧysy kelgenderden «syilyq» aldy. Qyzmetke kelerdegı «Qauymnyŋ myrzasy – qyzmetşısı» degen ūstanymy ädırem qaldy. Mümkınşılıgın asyra paidalandy. Bıreuge jer äperemın, endı bıreuge üi äperemın dep para aldy. Bylyqqa belşesınen batty. Ekı aiaqty azsa, tört aiaqtydan da jaman bolady. Eger sol oqiǧa bolmaǧanda tūŋǧiyqqa bırjolata keter edı. Qyzmet kölıgımen tüngı köŋıl köteruden yzǧytyp kele jatqan. Masaŋ qalpy alǧaşqy qardyŋ tüskenın de baiqaǧan joq. Bırde esın jiyp alǧa qaraidy, bırde közı ılınıp ketedı. Kenet kölık terezesınen äjesınıŋ aq kimeşek kigen keipı eles berdı. Äkesınıŋ anasy Almasty aldaǧy qauıpten saqtandyrǧanda osylaişa tüsıne enetın. Ol bırden bısmılläsın auzyna aldy. Joǧary jyldamdyqpen kele jatqan kölık tejegıştı basqanda syrǧanap baryp jol şetındegı baǧanany soqty. Qatty soqqydan esın jiǧan Almas köpırdıŋ qūlaǧan şetıne baryp toqtaǧanyn baiqady. Syrtqa şyqqanda şyŋyraudyŋ şetınde tūrǧanyn kördı. Myna baǧana bolmaǧanda jardan ūşyp ketkendei eken. Esıne äjesınıŋ baǧanaǧy sūlbasy tüstı. Oipyr-ai, soŋǧy uaqytta ata-babaǧa qūran baǧyştaudy da ūmytqan eken ǧoi. Äjesı būl at jalyn tartyp mınıp, qyzmetke ornalasqanda: «Balam, aqjüzdı bol! Halqyŋa adal qyzmet etkende ǧana ataq-abyroiǧa kenelesıŋ. Sen azamatsyŋ! Jan-jaǧyŋdaǧylarǧa qol ūşyŋdy bere jür. «Bataly qūl – arymas, batasyz qūl – jarymas». Jürgen jerıŋde ülkenderge syi-qūrmet körset, aldyn kespe», – degen edı. Būl qyzmettıŋ buyna maldanyp, ata-salt, äuletındegı ata-babadan mūra bolyp kele jatqan asyl qūndylyqtardy ūmytqan. Ar-ūiattan bezıptı. Masqara! «Ūjdany bar adam itten de ūialady», – deuşı edı. Ol özınıŋ imanyn joǧaltyp alǧanyn, sol arqyly ar-ojdannan bezıngenın sezdı. Bärın ornyna keltıru kerek dep oilady ol. Aldymen ata-babasynyŋ ziratyna baryp qūran oqytuǧa bekındı. Janym – arymnyŋ sadaqasy. Ülken-kışınıŋ aldynda basymdy iıp, perzenttık boryşymdy öteuım kerek degen oiǧa bekındı.
Adasqandar
Küieuı ekeuı el qatarly ömır sürıp jatqan. Ekınşı bala tuysymen joldasy köbırek aqşa tabu maqsatynda qūrylysqa jūmysqa kırdı. Qūrylys firmasyndaǧylardyŋ tür-sipaty erekşe. Bärı saqal ösırıp alǧan. Basşylary da sondai. Künderdıŋ künınde otaǧasy äielıne kelıp, qūrylys kompaniiasy türık jerıne baryp, jūmys ısteitının aitty. Būl basynda jarynyŋ şetelge baruyna qarsylyq tanytqan. Ol jarty jylda körşı memlekette zäulım ǧimarat salyp, mol tabysqa keneletınderın aitty. Bastyqtary solai deptı. Mol qarjy qolyna tise, bırden baspana almaq nietınıŋ baryn da baiqatty. Bızdıŋ qamymyz üşın alys saparǧa jol şekpekşı, nesıne kerı tartamyn, barsyn dep oilady otanasy. Jarty jyl aiaqtalar şaqty joldasy telefon şalyp: «Siriia elıne baramyz. Ondaǧy mūsylman bauyrlar üisız-küisız qalypty. Solarǧa üi salyp beru oiymyzda bar. Jalǧyz barǧym kelmeidı. Sen de jür balalardy alyp», – dep qolqa saldy. Basynda bıraz könıŋkıremegenmen, küieuın bögde elge jalǧyz jıbergısı kelmedı. Solaişa, būl qos qūlynşaǧyn alyp, türık elın betke aldy. Odan ary Siriiaǧa baruǧa daiyn tūrǧan köşpen soǧys örtı örşıgen jat jerge attanyp kettı. Barysymen bötendıktıŋ, kelımsektıŋ qamytyn moinyna ıldı. «Tuǧan jerdei jer bolmas, tuǧan eldei el bolmas», – degen söz kün saiyn tılıne oralady. Bas bilıkten aiyryldy. Jertölede kün keşedı. Üstıne bas- aiaǧyn qymtaǧan kiım kigızdı. El arasynda qazaq tılınde söileuge tiym salynǧan. Dalaǧa şyǧuǧa qaqysy joq. Eşkımge körınbeuı tiıs. Azyq-tülıktı küieuı äkeledı. Qūnarly as jeu armanǧa ainaldy. Kündız-tünı myltyqtyŋ dauysy zärenı qaşyrady. Balalary közderı baqyraiyp, jaltaq bolyp qaldy. Baiaǧydai jarqyldap oinap-külu jaiyna qaldy. Tek, myna tozaqtan qalai qūtylamyn, Alatauymdy körer kün bola ma degen ǧana oi tūrady kökeide. Bırer uaqytta bükşiıp, közı şüŋıreiıp şyǧa keldı. Özınıŋ de, küieuınıŋ de aldauǧa tüskenın sezdı. Küieuıne keteiık būl jerden degen emeurın tanytyp edı, ol özınıŋ paryzy bar ekenın aitty. Oǧan otbasynan görı özınıŋ «bauyrlary» jaqyn siiaqty. Būl – Otanyna qaşuǧa bel budy. Bır-aq joly bar – bosqyndarǧa qosylu. Astyrtyn sūrastyra jürıp bosqyndardyŋ qaida ekenın bılıp, qaşan, qalai baryp qosylatynyn josparlady. Künderdıŋ-künınde äielder arasynda sybyr jürdı. Jasy egdeleu şeşen ūltynyŋ äielı şetelge bet alǧandarǧa jol körsetetının aitty. Bıraz uaqytta elge qaşuǧa bel buǧandardyŋ qarasy köbeidı. Solaişa, qarasy 130 bosqyn äiel şekara asty. Bosqyndar türık elıne aiaq tıredı. Türkiiaǧa kelgen soŋ kelınşek küieuıne telefon şalyp, aman ekenderın aitty. Maqsaty – osylaişa elge qaituǧa bolatyny aityp, jol sılteu edı. Bıraq erı söz tyŋdamastan: «Saǧan talaq, talaq, talaq berdım», – dep aiqailaidy. Bosqyndardyŋ ısıne elşılık aralasyp, qaradomalaqtardy jetelegen ana tuǧan jerge taban tıredı...
... Ertede köşpendı ömırdıŋ berekesın körgen qazaq örkenietınde otansüigıştık qasiet basty mındetterdıŋ bırı sanalǧan. Ejelgı Türkı qaǧanaty, bergıde Töle, Qazybek, Äiteke biler men Aqtamberdı, Būqar jyraular el-jerdı süiu jaily oily sözderın halqynyŋ sanasyna sıŋırdı. Tuǧan jer men ata-ananyŋ qadırın Qazbek bi: Altyn ūiaŋ Otan qymbat, Qūt-berekeŋ ataŋ qymbat, Aimalaityn anaŋ qymbat, Asqar tauyŋ äkeŋ qymbat, – dep jetkızgen edı. Olardan keiıngı aqyn-jazuşylar AhmetBaitūrsynov, Älihan Bökeihanov, Jüsıpbek Aimauytov, Sūltanmahmūt Toraiǧyrov, Maǧjan Jūmabaev syndy Alaş arystary sözben de, ıspen de elge qyzmet etudıŋ ülgısın körsettı. Olar dästür men dındı astastyra ömır sürdı. Qoǧamda dästürlı dın saltanat qūruy tiıs.
İä, imandylyq jüregınde ūialaǧan adam satqyndyq pen qiianatqa barmasy anyq. Aqyl men jürek bır-bırın tyŋdaǧanda adam imandylyqty joǧary baǧalaidy. İman – adamzat balasy üşın asyl qazyna. Saqqūlaq bi: «Adamnyŋ basşysy – aqyl, şoluşysy – oi, jetekşısı – talap, qorǧauşysy – sabyr, synauşysy – halyq, tausylmaityn – arman, eŋ qymbattysy – ar saqtau, bärınen ardaqtysy – adal ömır süru, sonyŋ ışınde eŋ tättısı – syilastyq» degen ǧibrat aitqan. İmandy jan ainalasyndaǧy ülken-kışıge qūrmetpen qaraidy. Osynyŋ nätijesınde jürek tükpırınde jatqan imandylyq nūry tūla boiyn erekşe küige bölep, ony süiıspenşılık, meiırımdılık siiaqty körkem sipattarmen astastyrady. Täuelsızdıktı alyp, dästürımız qaita oianǧanyna şükır delık. Eger, keŋestık ideologiiamen kete bersek, mäŋgürttık dertke ūşyraityn edık. Būl künımızge de myŋ täube! Desek te, ūlttyq tärbie ǧana eldıgımızdı tūǧyrly etpek. Aǧaiyn, eldıŋ ruhy men namysyn saqtap qalu üşın halyqtyŋ asyl qūndylyǧy, töl sipatymyz – ata dästürdı jaŋǧyrtaiyq.
Güljan Mūqaşqyzy TŪRSYNOVA
