Arǧymaqtar dalasyna ainalǧan Saryarqanyŋ sarjalqyn dalasynan at tūiaǧynyŋ dübırın estu mūŋǧa ainalǧandai. Ejelden qazaqtyŋ tūrmys-tırşılıktegı taianyşyna ainalǧan şoqtyǧy biık Qostanai jylqylaryna tyqyr taiandy. Etnograf qalamgerdıŋ jazuynşa, ūzaq jürıske, tebındep jaiyluǧa tözımdı Qostanai jylqysyna soŋǧy uaqytta tıptı män berılmegen. Qazırgı künı kezındegı 44 000 jylqydan 48 bas jylqy ǧana qalǧan, dep mälımdeidı "Adyrna" ūlttyq portaly.
Tarihşy Amandyq Ämırhamzin äleumettık jelıde Qostanai jylqylarynyŋ jaǧdaiyn aityp, dabyl qaqty.
- Ataqty Qostanai jylqysy joiyludyŋ aldynda tūr! Bıreu bıler, bıreu bılmes bıraq, bızdıŋ Tobyl-Torǧai jerı egınge ǧana emes, mal ösıruge de qolaily. Ärine, Qazaqstan boiynşa astyq ösıruden Qostanai oblysy bırınşı orynda. Al, Torǧai dalasynda ataqty Edılbai qoiy erkın jaiylsa, süttı häm ettı Äulieköl siyry, suyq klimatqa tözımdı, dene tūrqy ırı jäne jyl boiy qolǧa ūstamai-aq, dalada jaiylatyn Qostanai jylqysy ölkemızde sūryptalyp şyqqan edı. Qostanai jylqysynyŋ bır kezderı sany qyryq tört myŋǧa jetken degen derek bar.Endı, Qostanai jylqysynyŋ tarihyna azdy-kemdı toqtala keteiık. Atalǧan jylqy tūqymynyŋ paida boluy 1887 jyly Torǧai jylqy zauytynda, 1888 jyly Qostanai jylqy zauytynda, 1890 jyly Orynbor jylqy zauytynda bastalady. Iаǧni, eŋ aldymen qazaqy jylqynyŋ qany köbırek boldy degen söz, keiın Qostanai jylqysy Don, Astrahan jylqylarymen jäne özge de tūqymdaǧy jylqylarymen budandastyryldy.20 ǧasyrda keibır mälımetterge qaraǧanda zamanynda, iaǧni 1916 jyly Torǧaidaǧy ūlt-azattyq qozǧalsyna qatysqan köterılısşılerdı mınıs attarymen jabdyqtaǧan ataqty Bırälı baidyŋ jylqylary Qostanai jylqysynyŋ tūqymyn jaqsartuǧa sebep boldy. Qalai desek te, 1920 jyldary seleksiia jūmystary qaita bastalyp, Qazaqstannyŋ Maiköl jäne Qostanai jylqy zauyttarynda, Reseidıŋ bızben şekaralas (kezındegı qazaq jerı) Troisk jylqy zauytynda mınıs jäne et baǧytynda jylqynyŋ jaŋa türın şyǧaru jūmystary jürgızıledı.
Avtor osylaişa Qostanai jylqylarynyŋ asyl tūqymdy sūryptan ekenın aŋdata kele, qazırgı "jer sipap qalǧan" jaiymyzǧa toqtalady:
- Qostanai jylqysy Qazaqstannyŋ soltüstık, batys jäne oŋtüstık öŋırlerınde, Reseidıŋ bızben şekaralas aimaqtarynda köptep ösırıle bastaidy. Tıptı, kezınde Sarytorǧai jylqy zauytynda da Qostanai jylqysy jaqsy ösım beredı. Ony qazırgı Sarytorǧai auyly halqy jaqsy bıledı dep oilaimyn. Onda, ärine, Qostanai jylqysynan özge de jylqy türlerı, tıptı poniǧa deiın bolǧanyn jergılıktı tūrǧyndar ūmytpaǧan şyǧar.Qazaqstan täuelsızdık alǧan kezeŋde Qostanai oblysynda "Qazaq tūlpary" atty käsıporyn qūrylyp, ol tabysty jūmys ıstei bastady. Degenmen, Qostanai jylqysyna soŋǧy uaqytta tıptı män berılmegendıkten, qazırgı künı kezındegı 44 000 jylqydan 48 jylqy ǧana qaldy. Onyŋ özınde taza qandysy 25 qana, al, aiǧyry 2 ǧana! Būl endı, dabyl qaǧarlyq jaǧdai dep sanaimyn! - dep jazdy qalamger.
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
