Ǧylymnyŋ ışınde matematika salasy eŋ kürdelı bolyp sanalady. Alaida elımızde atalǧan salada zor jetıstıkke jetıp jatqan azamattar barşylyq. Solardyŋ bırı häm bıregeiı halyqaralyq Ferran Sunyer i Balaguer Prize syilyǧyn alǧan Dörbethan Sūraǧan bolsa kerek. Belgılı ǧalym atalǧan syilyqty alǧan Orta Aziiadaǧy eŋ jas ärı bırınşı laureat. Sonymen qatar ol Prezidenttıŋ Jarlyǧymen ǧylym jäne tehnika salasyndaǧy üzdık eŋbekterı üşın Memlekettık syilyqtyŋ iegerı atanǧan bolatyn.
Dörbethan Sūraǧannyŋ aituynşa, Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldary ǧylymnyŋ jaǧdaiy qiynyraq boldy. Al qazırgı taŋda ol ǧylymǧa būrynǧy kezeŋmen salystyrǧanda köp köŋıl bölınıp jatqanyn eskerttı.
«Naryqtyq ekonomikaǧa köşken jyldary bırınşı orynǧa ekonomikany qoiyp, ükımettık tūrǧydan ǧylymǧa nazar audaryla qoiǧan joq. Bıraq soǧan qaramastan täuelsızdıktıŋ 30 jylynda bıraz jetıstıkterge qol jetkızdık. Qazır eŋ basty jetıstıkterdı oilap qarasam, men ony tiımdı paidalanǧan sekıldımın. Bırınşı jetıstıgımız täuelsızdıgımızdı alyp, şekaramyzdy bekıtkenımız emes pe? Men özım Moŋǧoliiadan kelgen qazaqpyn. Täuelsızdıktıŋ arqasynda elge kelıp, osyndai jetıktıkke jetıp otyrmyn. Ekınşı jetıstık Täuelsız Qazaqstan tarihynda «Bolaşaq» baǧdarlamasy jūmys ıstep, myŋdaǧan jas şet elde bılım aldy. Men de sol myŋdaǧan jastardyŋ ışınde şet elde bılım alyp, «Bolaşaq» baǧdarlamasyn tiımdı paidalandym. Üşınşı jetıstıgımız, elordamyz Astana dep bılemın. Qazıgı taŋda elordanyŋ basty ǧylym ordalarynyŋ bırınde sabaq berıp jatyrmyn. Osy jetıstıkterdıŋ arqasynda halyqaralyq därejedegı syilyq aldym dep esepteimın. Sondyqtan da Ferran Sunyer i Balaguer Prize halyqaralyq syilyǧyn jeke özımnıŋ jetıstıgım dep aitu qiyn», – deidı ol.
Qazırgı taŋda qoldanbaly ǧylym turaly jiı aitylyp jür. Mysaly İlon Mask 2030-2050 jyldary adamzat Marsta üi salyp, ömır süretının aitady. Ataqty ǧalymnyŋ armanyn ǧylymi tūrǧydan oryndau mümkın be?
«Bırınşıden, ǧylymda adamzattyq joǧary deŋgeidegı maqsat bolu kerek. Soǧan ūmtylǧan kezde köp mäseleler şeşıledı. Kezınde bız Sovet ükımetınıŋ bır bölıgı bolǧan kezde «Atom bombasyn jasaimyz» dep sol arqyly bıraz öndırıster damydy. Sol sebeptı İlon Masktyŋ ülken maqsat qoiǧany dūrys. Ǧalym retınde mūny ısteu mümkın emes dep aita almaimyn. Äitse de köbımız qoldanbaly ǧylym men ırgelı ǧylymdy aiyra bermeimız. Irgelı ǧylym degenımız negızderdıŋ negızı. Irgelı ǧylymsyz joǧary sapaly bılım men eşteŋenı oilap taba almaisyz. Al qoldanbaly ǧylym degen ne? Ol plagiat emes. Şet eldıŋ jarqyraǧan tehnologiiasyn körıp, ony elge äkelıp qūrastyru emes. Qoldanbaly ǧylym bolu üşın öz elıŋızde ırgelı ǧylym bolu kerek. Eger qoldanatyn eşteŋeŋız joq bolsa, iaǧni inttellektualdyq potensiolyŋyz tömen bolsa, onda eşteŋenı qoldana almaisyz», – deidı ol.
Dörbethan Sūraǧan jas ǧalymdar şet elge baryp, täjıribe jinaǧany dūrys degen pıkırde. Sebebı şet elden alǧan bılımıŋdı tuǧan eldıŋ igılıne jaratu asa maŋyzdy ekenın eskerttı.
