Qazaqstannyń azamattyq sottary qaryz alýshylardyń ózderine mindettelgen zańsyz tólemder úshin bankten aqsha óndirip alý týraly shaǵymyn qanaǵattandyrmaı otyr. 2016 jyldyń sońynan bastap ondaǵan myń adam sot arqyly bankterden zańsyz tólemder úshin alynǵan aqshalaryn qaıtaryp alǵan. Joǵarǵy sot máseleni jaqynda bankterge mundaı tólemder alýǵa tyıym salatyn zańnamalyq ózgeris qabyldanýymen baılanystyrady. Al zańǵa ózgertý engizilgenge deıin bankterge mundaı tólemder ótkizip kelgen qaryz alýshylar endi ne isteıdi?
Qaryz boıynsha kórsetilgen qyzmet tólemi (keı bankterde "qaryz esepshotyn júrgizgeni úshin alynatyn tólem" dep atalady) - nesıe tóleıtin adamnan jyldyq syıaqy mólsherlemesinen bólek aı saıyn bank alyp otyratyn aqsha somasy.
Naqty sot sheshimi negizinde bul bylaı kórinedi. Qaryz alýshy bankten 1,3 mıllıon teńge aqshany bes jylǵa 11 paıyzdyq syıaqy mólsherlemesimen alady. Kelisimshartta qaryz alýshy syıaqydan bólek, aı saıyn nesıeniń jalpy somasynyń 0,75 paıyzyna teń qaryz boıynsha kórsetilgen qyzmet tólemin ótkizip otyrýy kerek.
Osylaı bes jylda negizgi qaryzdan bólek, siz bankke qosymsha 270 myń teńge tóleý kereksiz. Buryn kez kelgen qaryz alýshy nesıesin tólep bolǵannan keıin banktiń ústinen azamattyq shaǵym túsirip, sot arqyly qaryz boıynsha kórsetilgen qyzmet tólemin qaıtaryp ala alatyn. Sottar mundaı shaǵymdardy jappaı qanaǵattandyryp, atalǵan tólemdi zańsyz dep tanyp kelgen. Búkil eldegi myńdaǵan qaryz alýshy osy jolmen zańsyz jınaqtalǵan tólemderin óndirip aldy.
Naýryzdyń sońynan bastap sottar mundaı shaǵymdardy qanaǵattandyrýdy toqtatty. Azattyq nege bulaı bolǵanyn zerttep kórdi.
TUTYNÝShY QUQYǴYN BUZÝ
2013 jyly Oral qalasynyń turǵyny úsh balanyń ákesi Janbolat Qalıev úı qurylysyn aıaqtaý úshin Alıans bankten (qazirgi Forte Bank) bes jyl merzimge (60 aı) 2,4 mıllıon teńge kóleminde nesıe alǵan. Qalıev bankke paıyzymen (jyldyq paıyzdyq mólsherleme - 48 %) qosa eseptegende negizgi qaryzdan eki ese kóp aqsha qaıtarýy kerek bolǵan. Odan bólek, kelisimshartqa sáıkes, Qalıevten aı saıyn qaryz boıynsha kórsetilgen qyzmet úshin qaryzdyń 0,1 paıyzyna teń mólsherde (23,5 myń teńge) tólem alyp otyrý qarastyrylǵan. Osylaı bes jyl ishinde Janbolat Qalıev bankke qosymsha 1,3 mıllıon teńge tólegen.
- Kelisimshart jasaý kezinde mundaı tólem týraly bilgen joqpyn. Adam nesıe alýǵa jany qınalǵan kezde barady, sondyqtan qaryzdy tezirek alǵysy keledi. Bylaısha aıtqanda berip turǵanda ala beresiń. Onyń ústine qys mezgili kele jatqan soń, úıdi bitirýge shuǵyl aqsha kerek boldy, - deıdi Janbolat Qalıev.
Nesıesin tolyq ótegen Qalıev ınternet arqyly qaryz boıynsha kórsetilgen qyzmet tólemin qaıtarýǵa bolatynyn bilgen. Zańgerler kómegine júginip, bank ústinen tólemdi zańsyz dep tabýdy surap, sotqa shaǵym túsirgen.
Oraldyń azamattyq ister boıynsha №2 qalalyq sotynyń 19 naýryzda shyqqan sheshimine sáıkes, bank ókilderi shaǵymmen kelispeı, sotta "qaryz alý týraly kelisimshart jasasý kezinde tólem máselesi aldyn ala kelisilip, qaryz alýshy sharttarǵa kóngenin" aıtqan.
Sot taraptardy tyńdap bolyp, qaryz alýshyǵa taǵaıyndalǵan tólemdi zańsyz dep tapqan. Qalıevtyń shaǵymyn qanaǵattandyryp, bankti shaǵym ıesine zańsyz alynǵan tólem men sotqa ketken shyǵyndardy qosa eseptegende 1,4 mıllıon teńge aqsha qaıtarýǵa mindettegen. Sottyń bul sheshimi birneshe zańǵa, onyń ishinde "Tólem jáne tólem júıeleri týraly" zańnyń "esepshotty ashý jáne júrgizý banktiń mindeti jáne esep aıyrysý operaııalaryna jatpaıdy" degen joldaryna negizdelgen. Odan bólek, bank ókilderi sot aldynda atalǵan tólemderdi aı saıyn alyp otyrý úshin bank qandaı kólemde jáne nendeı jumystar atqarǵanyn dáleldeı almaǵan.
Sot óz sheshimin "bank qaryz kelisimshartyna aı saıynǵy tólem alý sharttaryn qosyp jáne atalǵan tólemdi alý arqyly adaldyqqa qarsy jumys isteıdi. Óıtkeni bank osy arqyly qaryz alýshyǵa eshqandaı qyzmet kórsetpeı-aq, odan aqsha alady. Atalǵan tólem qosymsha syıaqy alýdyń kelisimshart sharttarynda qarastyrylmaǵan jasyryn formasy. Bul azamattyq kodeks talaptaryn, zańdy jáne qaryz alýshynyń tutynýshy retindegi quqyǵyn buzady" dep túsindirdi.
Qazaqstan boıynsha azamattyq sottar osy jylǵa deıin qaryz alýshylar shaǵymyn qanaǵattandyryp qana qoımaı, Joǵarǵy sot saıtynda qaryz alýshynyń paıdasyna sheshilgen ister týraly jańalyqtardy ádil sot sheshiminiń úlgisi retinde turaqty negizde jarııalap otyrǵan.
ZAŃGERLER DABYL QAQTY
Oraldyq zańger Mırlan Jumaǵalıev sotta osyǵan uqsas ondaǵan is boıynsha jeńiske jetip, óz qorǵaýyna alǵan azamattarǵa zańsyz ustalǵan tólemderdi qaıtaryp bergen. Ol óz tájirıbesinde bankten 50 myń men 1,8 mıllıon teńge aralyǵynda ártúrli somada aqsha óndirgenin aıtady. Ol áriptesterine silteme jasap, sońǵy úsh jylda 290 myń halqy bar bir ǵana Oral qalasynyń ózinde zańgerler bankterden bir jarym myń qaryz alýshynyń aqshasyn qaıtaryp bergenine nazar aýdarady. Zańgerler óz eńbegi úshin óndirilgen qarjynyń 10 paıyzyn alyp otyrǵan.
- Osy jyldyń sáýir aıyna deıin shaǵymdar qanaǵattandyrylyp keldi. Endi sot mundaı shaǵymdardan bas tarta bastady. Bankter aǵymdaǵy nesıeler boıynsha tólemderdi alyp tastaýǵa kóshti. Iaǵnı, bankter buǵan deıin zańsyz tólemder ústemelep kelgenin moıyndap otyr. Al nesıesin zańsyz tólemderimen qosa ótegen adamdar she? Olarǵa aqshasyn qaıtarmaı ma? Logıka qaıda? - deıdi Mırlan Jumaǵalıev.
Jumaǵalıevtiń dereginshe, Oral qalasyndaǵy №2 qalalyq sot sońǵy birneshe aıda osyndaı 15 shaǵymdy qanaǵattandyrmaı qaıtarǵan. Taǵy shamamen 60 shaǵym sotta qaralyp jatyr. Endi sot bank qyzmetin zańsyz dep eseptemeıdi jáne shaǵymdy qanaǵattandyrmaýyn bylaı túsindiredi: "Bank qaryzy týraly kelisimshartqa qol qoıý arqyly shaǵym ıesi keshendi banktik qyzmet kórsetýge erikti túrde qosylyp, kelisimshart sharttaryn maquldaǵan. Sondyqtan bank qyzmeti úshin tólemdi qaryz kelisimshartyna sáıkes syıaqynyń jasyryn formasy dep baǵalaýǵa bolmaıdy. Bank qyzmeti úshin tólem belgileý jáne alý qoldanystaǵy zańnamaǵa qaıshy kelmeıdi".
Nur-Sultan qalasynyń turǵyny Erbol Muratbekov – sot Halyq banktiń ústinen túsirgen shaǵymyn qanaǵattandyrmaǵan qaryz alýshylardyń biri. 2013 jyly ol bankten bes jylǵa nesıe (800 myń teńge) alyp, osy 60 aı ishinde qaryz boıynsha qyzmet tólemi 188 myń 800 teńgege (aı saıyn 3200 teńge) jetkenin aıtady. Muratbekov sottan osy aqshany bankten óndirip berýin suraǵan. Biraq 8 sáýirde Nur-Sultannyń Esil aýdandyq azamattyq ister boıynsha soty shaǵymdy qanaǵattandyrýdan bas tartyp, muny "shaǵym talaptaryn oryndaýǵa quqyqtyq negiz joq" dep túsindirgen.
Batys Qazaqstan oblysynyń zańgerleri osyndaı shaǵymdardyń jappaı keıin qaıtarylýyna baılanysty Joǵarǵy sotqa jaǵdaıdy túsindirýin surap hat jazyp, áli jaýap ala almaǵan.
"Qaraǵandy oblysynyń azamattyq keńesi" qoǵamdyq birlestiginiń zańgeri Rımma Saıfýtdınova Qaraǵandyda da uqsas jaǵdaı bolyp jatqanyn aıtady.
- Sońǵy eki jyl boıy biz ATF, Alfa Bank, Eýrazııa banki, Halyq bank, Kaspıı bank sııaqty banktermen sottasyp, jeńip júrdik. 2017 jyldan bastap myńnan astam is tutynýshy paıdasyna sheshildi. Jeke tájirıbemde bankten óndirilgen eń úlken qarjy eki mıllıon teńgege jetti. Adamdar qýanyp, kóńilderi jaılanatyn, óıtkeni kóp zańgerlerdiń qyzmet aqysy adamdar bankten óndirilgen qarjyny qoldaryna alǵan kezde ǵana tólenetin, - deıdi Rımma Saıfýtdınova.
Zańgerdiń aıtýynsha, naýryz aıynyń basynan bastap Qaraǵandy men Temirtaý soty mundaı shaǵymdardy qaraýdy keıinge qaldyrýǵa kóship, keıinirek qanaǵattandyrýdan bas tarta bastaǵan.
Naýryz aıynyń sońynda bir top zańger Qaraǵandyda baspasóz konferenııasyn ótkizip, sottyń bankten qaryz alýshylar shaǵymyn qaraýdan bas tartýǵa zańdyq negizdemesi joǵyn málimdegen.
- Biz sottarǵa halyqaralyq uıymdarǵa shaǵymdanatymyzdy habarladyq. Biraq olar munymyzǵa tek jymıyp qana jaýap berdi. Men bankterge halyqtyń tólemin qaıtarý aýyrtpalyq túsire bastaǵan shyǵar dep oılaımyn. Bankterdiń mundaı tólemder alýǵa quqyǵy joq. Sot arqyly aqshasyn qaıtaryp úlgermegen áli qanshama adam bar. Taǵy úsh jyl aqsha óndirýge bolar edi. Adamdar nesıeni jaqsy ómirden almaıdy ǵoı, - deıdi Rımma Saıfýtdınova.
JOǴARǴY SOT PEN ULTTYQ BANK NE DEIDI?
Qaraǵandylyq qorǵaýshylardyń baspasóz konferenııasynan keıin Joǵarǵy sot ókili Irına Kalashnıkova sáýir aıynyń basynda "Vremıa" gazetine bergen suhbatynda "Bankter jáne bank qyzmeti týraly" zańǵa ózgertýler engizý týraly sottar "sot tájirıbesin ózgertýge mindetti" degen.
Suhbatta Irına Kalashnıkova "Jaqynda tólemderdi alý tártibin retteıtin zańǵa ózgertýler engizdi. Osy sebepten biz sot tájirıbesin ózgertýge mindettimiz" degen pikirimen bólisken.
Onyń sózinshe, zańǵa engen ózgertýlerge sáıkes, osy jyldyń 4 naýryzynan bastap bankterge qaryz berý jáne ol boıynsha qyzmet kórsetýmen baılanysty esepshotty júrgizgeni úshin tólem alýǵa tyıym salynady.
Qazaqstan Ulttyq bankiniń dereginshe, 2019 jyldyń 21 qańtarynda "Bankter jáne bank qyzmeti týraly" zańǵa ózgertý engizilgen. Oǵan sáıkes, bankterge qaryz berý jáne ol boıynsha qyzmet kórsetýmen baılanysty esepshotty júrgizgeni jáne qaryzdy bank esepshotyna aýdarǵany úshin tólem alýǵa tyıym salynady. Bul tyıym kásipkerlikpen baılanysty emes taýar, jumys ne qyzmet satyp alý boıynsha fızıkalyq tulǵamen jasalatyn kelisimsharttarǵa qatysty qoldanylady.
Sýdıa Kalashnıkova suhbatynda tyıym 4 naýryzdan keıin jasalǵan kelisimsharttarǵa qatysty ǵana qoldanylatynyn, al buǵan deıin jasalǵan kelisimsharttar óz kúshinde qalatynyn jáne "bankter bul kelisimsharttar boıynsha tólem alýyn jalǵastyrýǵa quqyly" ekenin aıtqan.
Joǵarǵy sottyń baspasóz qyzmeti Azattyqqa qalyptasqan jaǵdaı boıynsha sýdıanyń bul túsindirmesin sottyń resmı pozıııasy dep esepteýge bolatynyn jetkizdi.
2 sáýirde Qazaqstannyń ulttyq banki óz saıtynda mundaı tólemderge tyıym salynatynyn rastap, bes bank óz tutynýshylaryna sáýir aıynan bastap qaryz boıynsha kórsetilgen qyzmet tólemin alý tájirıbesi toqtaǵanyn habarlady degen málimdeme jarııalady.
Ulttyq bank dereginshe, tólemderdi toqtatý bankterdiń 180 myń tutynýshysyn qamtıdy. Olarǵa keletin paıda shamamen 30 mıllıard teńgeni quraýy kerek.
Sot bazasyna sáıkes, Qazaqstan qalalarynda qaryz alýshylar bankten zańsyz tólemderin óndirip alýǵa shaǵym túsirýin jalǵastyryp jatyr. Azamattyq sottar isterdi qaraýdy keıinge qaldyryp, olardy qanaǵattandyrýdan bas tartyp otyr.
Azamattyq kodekste (178-bap) mundaı ister boıynsha shaǵym merzimi úsh jyl dep belgilengen.
"Azattyq" radıosy
