Bankten zaŋsyz tölemdı qaitaruǧa sot nege qūlyqsyz?

Qaryz boiynşa körsetılgen qyzmet tölemı (kei bankterde "qaryz esepşotyn jürgızgenı üşın alynatyn tölem" dep atalady) - nesie töleitın adamnan jyldyq syiaqy mölşerlemesınen bölek ai saiyn bank alyp otyratyn aqşa somasy. Naqty sot şeşımı negızınde būl bylai körınedı. Qaryz aluşy bankten 1,3 million teŋge aqşany bes jylǧa 11 paiyzdyq syiaqy mölşerlemesımen alady. Kelısımşartta qaryz aluşy syiaqydan bölek, ai saiyn nesienıŋ jalpy somasynyŋ 0,75 paiyzyna teŋ qaryz boiynşa körsetılgen qyzmet tölemın ötkızıp otyruy kerek. Osylai bes jylda negızgı qaryzdan bölek, sız bankke qosymşa 270 myŋ teŋge töleu kereksız. Būryn kez kelgen qaryz aluşy nesiesın tölep bolǧannan keiın banktıŋ üstınen azamattyq şaǧym tüsırıp, sot arqyly qaryz boiynşa körsetılgen qyzmet tölemın qaitaryp ala alatyn. Sottar mūndai şaǧymdardy jappai qanaǧattandyryp, atalǧan tölemdı zaŋsyz dep tanyp kelgen. Bükıl eldegı myŋdaǧan qaryz aluşy osy jolmen zaŋsyz jinaqtalǧan tölemderın öndırıp aldy. Nauryzdyŋ soŋynan bastap sottar mūndai şaǧymdardy qanaǧattandyrudy toqtatty. Azattyq nege būlai bolǧanyn zerttep kördı. TŪTYNUŞY QŪQYǦYN BŪZU 2013 jyly Oral qalasynyŋ tūrǧyny üş balanyŋ äkesı Janbolat Qaliev üi qūrylysyn aiaqtau üşın Alians bankten (qazırgı Forte Bank) bes jyl merzımge (60 ai) 2,4 million teŋge kölemınde nesie alǧan. Qaliev bankke paiyzymen (jyldyq paiyzdyq mölşerleme - 48 %) qosa eseptegende negızgı qaryzdan ekı ese köp aqşa qaitaruy kerek bolǧan. Odan bölek, kelısımşartqa säikes, Qalievten ai saiyn qaryz boiynşa körsetılgen qyzmet üşın qaryzdyŋ 0,1 paiyzyna teŋ mölşerde (23,5 myŋ teŋge) tölem alyp otyru qarastyrylǧan. Osylai bes jyl ışınde Janbolat Qaliev bankke qosymşa 1,3 million teŋge tölegen. - Kelısımşart jasau kezınde mūndai tölem turaly bılgen joqpyn. Adam nesie aluǧa jany qinalǧan kezde barady, sondyqtan qaryzdy tezırek alǧysy keledı. Bylaişa aitqanda berıp tūrǧanda ala beresıŋ. Onyŋ üstıne qys mezgılı kele jatqan soŋ, üidı bıtıruge şūǧyl aqşa kerek boldy, - deidı Janbolat Qaliev. Nesiesın tolyq ötegen Qaliev internet arqyly qaryz boiynşa körsetılgen qyzmet tölemın qaitaruǧa bolatynyn bılgen. Zaŋgerler kömegıne jügınıp, bank üstınen tölemdı zaŋsyz dep tabudy sūrap, sotqa şaǧym tüsırgen. Oraldyŋ azamattyq ıster boiynşa №2 qalalyq sotynyŋ 19 nauryzda şyqqan şeşımıne säikes, bank ökılderı şaǧymmen kelıspei, sotta "qaryz alu turaly kelısımşart jasasu kezınde tölem mäselesı aldyn ala kelısılıp, qaryz aluşy şarttarǧa köngenın" aitqan. Sot taraptardy tyŋdap bolyp, qaryz aluşyǧa taǧaiyndalǧan tölemdı zaŋsyz dep tapqan. Qalievtyŋ şaǧymyn qanaǧattandyryp, banktı şaǧym iesıne zaŋsyz alynǧan tölem men sotqa ketken şyǧyndardy qosa eseptegende 1,4 million teŋge aqşa qaitaruǧa mındettegen. Sottyŋ būl şeşımı bırneşe zaŋǧa, onyŋ ışınde "Tölem jäne tölem jüielerı turaly" zaŋnyŋ "esepşotty aşu jäne jürgızu banktıŋ mındetı jäne esep aiyrysu operasiialaryna jatpaidy" degen joldaryna negızdelgen. Odan bölek, bank ökılderı sot aldynda atalǧan tölemderdı ai saiyn alyp otyru üşın bank qandai kölemde jäne nendei jūmystar atqarǧanyn däleldei almaǧan. Sot öz şeşımın "bank qaryz kelısımşartyna ai saiynǧy tölem alu şarttaryn qosyp jäne atalǧan tölemdı alu arqyly adaldyqqa qarsy jūmys ısteidı. Öitkenı bank osy arqyly qaryz aluşyǧa eşqandai qyzmet körsetpei-aq, odan aqşa alady. Atalǧan tölem qosymşa syiaqy aludyŋ kelısımşart şarttarynda qarastyrylmaǧan jasyryn formasy. Būl azamattyq kodeks talaptaryn, zaŋdy jäne qaryz aluşynyŋ tūtynuşy retındegı qūqyǧyn būzady" dep tüsındırdı. Qazaqstan boiynşa azamattyq sottar osy jylǧa deiın qaryz aluşylar şaǧymyn qanaǧattandyryp qana qoimai, Joǧarǧy sot saitynda qaryz aluşynyŋ paidasyna şeşılgen ıster turaly jaŋalyqtardy ädıl sot şeşımınıŋ ülgısı retınde tūraqty negızde jariialap otyrǧan. ZAŊGERLER DABYL QAQTY Oraldyq zaŋger Mirlan Jūmaǧaliev sotta osyǧan ūqsas ondaǧan ıs boiynşa jeŋıske jetıp, öz qorǧauyna alǧan azamattarǧa zaŋsyz ūstalǧan tölemderdı qaitaryp bergen. Ol öz täjıribesınde bankten 50 myŋ men 1,8 million teŋge aralyǧynda ärtürlı somada aqşa öndırgenın aitady. Ol ärıptesterıne sılteme jasap, soŋǧy üş jylda 290 myŋ halqy bar bır ǧana Oral qalasynyŋ özınde zaŋgerler bankterden bır jarym myŋ qaryz aluşynyŋ aqşasyn qaitaryp bergenıne nazar audarady. Zaŋgerler öz eŋbegı üşın öndırılgen qarjynyŋ 10 paiyzyn alyp otyrǧan. - Osy jyldyŋ säuır aiyna deiın şaǧymdar qanaǧattandyrylyp keldı. Endı sot mūndai şaǧymdardan bas tarta bastady. Bankter aǧymdaǧy nesieler boiynşa tölemderdı alyp tastauǧa köştı. Iаǧni, bankter būǧan deiın zaŋsyz tölemder üstemelep kelgenın moiyndap otyr. Al nesiesın zaŋsyz tölemderımen qosa ötegen adamdar şe? Olarǧa aqşasyn qaitarmai ma? Logika qaida? - deidı Mirlan Jūmaǧaliev. Jūmaǧalievtıŋ deregınşe, Oral qalasyndaǧy №2 qalalyq sot soŋǧy bırneşe aida osyndai 15 şaǧymdy qanaǧattandyrmai qaitarǧan. Taǧy şamamen 60 şaǧym sotta qaralyp jatyr. Endı sot bank qyzmetın zaŋsyz dep eseptemeidı jäne şaǧymdy qanaǧattandyrmauyn bylai tüsındıredı: "Bank qaryzy turaly kelısımşartqa qol qoiu arqyly şaǧym iesı keşendı banktık qyzmet körsetuge erıktı türde qosylyp, kelısımşart şarttaryn maqūldaǧan. Sondyqtan bank qyzmetı üşın tölemdı qaryz kelısımşartyna säikes syiaqynyŋ jasyryn formasy dep baǧalauǧa bolmaidy. Bank qyzmetı üşın tölem belgıleu jäne alu qoldanystaǧy zaŋnamaǧa qaişy kelmeidı". Nūr-Sūltan qalasynyŋ tūrǧyny Erbol Mūratbekov – sot Halyq banktıŋ üstınen tüsırgen şaǧymyn qanaǧattandyrmaǧan qaryz aluşylardyŋ bırı. 2013 jyly ol bankten bes jylǧa nesie (800 myŋ teŋge) alyp, osy 60 ai ışınde qaryz boiynşa qyzmet tölemı 188 myŋ 800 teŋgege (ai saiyn 3200 teŋge) jetkenın aitady. Mūratbekov sottan osy aqşany bankten öndırıp beruın sūraǧan. Bıraq 8 säuırde Nūr-Sūltannyŋ Esıl audandyq azamattyq ıster boiynşa soty şaǧymdy qanaǧattandyrudan bas tartyp, mūny "şaǧym talaptaryn oryndauǧa qūqyqtyq negız joq" dep tüsındırgen. Batys Qazaqstan oblysynyŋ zaŋgerlerı osyndai şaǧymdardyŋ jappai keiın qaitaryluyna bailanysty Joǧarǧy sotqa jaǧdaidy tüsındıruın sūrap hat jazyp, älı jauap ala almaǧan. "Qaraǧandy oblysynyŋ azamattyq keŋesı" qoǧamdyq bırlestıgınıŋ zaŋgerı Rimma Saifutdinova Qaraǧandyda da ūqsas jaǧdai bolyp jatqanyn aitady. - Soŋǧy ekı jyl boiy bız ATF, Alfa Bank, Euraziia bankı, Halyq bank, Kaspii bank siiaqty banktermen sottasyp, jeŋıp jürdık. 2017 jyldan bastap myŋnan astam ıs tūtynuşy paidasyna şeşıldı. Jeke täjıribemde bankten öndırılgen eŋ ülken qarjy ekı million teŋgege jettı. Adamdar quanyp, köŋılderı jailanatyn, öitkenı köp zaŋgerlerdıŋ qyzmet aqysy adamdar bankten öndırılgen qarjyny qoldaryna alǧan kezde ǧana tölenetın, - deidı Rimma Saifutdinova. Zaŋgerdıŋ aituynşa, nauryz aiynyŋ basynan bastap Qaraǧandy men Temırtau soty mūndai şaǧymdardy qaraudy keiınge qaldyruǧa köşıp, keiınırek qanaǧattandyrudan bas tarta bastaǧan. Nauryz aiynyŋ soŋynda bır top zaŋger Qaraǧandyda baspasöz konferensiiasyn ötkızıp, sottyŋ bankten qaryz aluşylar şaǧymyn qaraudan bas tartuǧa zaŋdyq negızdemesı joǧyn mälımdegen. - Bız sottarǧa halyqaralyq ūiymdarǧa şaǧymdanatymyzdy habarladyq. Bıraq olar mūnymyzǧa tek jymiyp qana jauap berdı. Men bankterge halyqtyŋ tölemın qaitaru auyrtpalyq tüsıre bastaǧan şyǧar dep oilaimyn. Bankterdıŋ mūndai tölemder aluǧa qūqyǧy joq. Sot arqyly aqşasyn qaitaryp ülgermegen älı qanşama adam bar. Taǧy üş jyl aqşa öndıruge bolar edı. Adamdar nesienı jaqsy ömırden almaidy ǧoi, - deidı Rimma Saifutdinova. JOǦARǦY SOT PEN ŪLTTYQ BANK NE DEIDI? Qaraǧandylyq qorǧauşylardyŋ baspasöz konferensiiasynan keiın Joǧarǧy sot ökılı İrina Kalaşnikova säuır aiynyŋ basynda "Vremia" gazetıne bergen sūhbatynda "Bankter jäne bank qyzmetı turaly" zaŋǧa özgertuler engızu turaly sottar "sot täjıribesın özgertuge mındettı" degen. Sūhbatta İrina Kalaşnikova "Jaqynda tölemderdı alu tärtıbın retteitın zaŋǧa özgertuler engızdı. Osy sebepten bız sot täjıribesın özgertuge mındettımız" degen pıkırımen bölısken. Onyŋ sözınşe, zaŋǧa engen özgertulerge säikes, osy jyldyŋ 4 nauryzynan bastap bankterge qaryz beru jäne ol boiynşa qyzmet körsetumen bailanysty esepşotty jürgızgenı üşın tölem aluǧa tyiym salynady. Qazaqstan Ūlttyq bankınıŋ deregınşe, 2019 jyldyŋ 21 qaŋtarynda "Bankter jäne bank qyzmetı turaly" zaŋǧa özgertu engızılgen. Oǧan säikes, bankterge qaryz beru jäne ol boiynşa qyzmet körsetumen bailanysty esepşotty jürgızgenı jäne qaryzdy bank esepşotyna audarǧany üşın tölem aluǧa tyiym salynady. Būl tyiym käsıpkerlıkpen bailanysty emes tauar, jūmys ne qyzmet satyp alu boiynşa fizikalyq tūlǧamen jasalatyn kelısımşarttarǧa qatysty qoldanylady. Sudia Kalaşnikova sūhbatynda tyiym 4 nauryzdan keiın jasalǧan kelısımşarttarǧa qatysty ǧana qoldanylatynyn, al būǧan deiın jasalǧan kelısımşarttar öz küşınde qalatynyn jäne "bankter būl kelısımşarttar boiynşa tölem aluyn jalǧastyruǧa qūqyly" ekenın aitqan. Joǧarǧy sottyŋ baspasöz qyzmetı Azattyqqa qalyptasqan jaǧdai boiynşa sudianyŋ būl tüsındırmesın sottyŋ resmi pozisiiasy dep esepteuge bolatynyn jetkızdı. 2 säuırde Qazaqstannyŋ ūlttyq bankı öz saitynda mūndai tölemderge tyiym salynatynyn rastap, bes bank öz tūtynuşylaryna säuır aiynan bastap qaryz boiynşa körsetılgen qyzmet tölemın alu täjıribesı toqtaǧanyn habarlady degen mälımdeme jariialady. Ūlttyq bank deregınşe, tölemderdı toqtatu bankterdıŋ 180 myŋ tūtynuşysyn qamtidy. Olarǧa keletın paida şamamen 30 milliard teŋgenı qūrauy kerek. Sot bazasyna säikes, Qazaqstan qalalarynda qaryz aluşylar bankten zaŋsyz tölemderın öndırıp aluǧa şaǧym tüsıruın jalǧastyryp jatyr. Azamattyq sottar ısterdı qaraudy keiınge qaldyryp, olardy qanaǧattandyrudan bas tartyp otyr. Azamattyq kodekste (178-bap) mūndai ıster boiynşa şaǧym merzımı üş jyl dep belgılengen.

"Azattyq" radiosy