Qazaqstan Ükımetı 2023–2029 jyldarǧa arnalǧan "Qazaqstan Respublikasynda tıl saiasatyn damytudyŋ tūjyrymdamasyn" äzırledı. Qūjat el Ükımetınıŋ №914 qaulysymen bekıtıldı. Soǧan säikes ärbır memlekettık qyzmetker qazaq tılın bıluge mındettı.
Būl rette qazaq tılı memlekettık qyzmettıŋ negızgı jūmys tılıne ainalmaq. Tūjyrymdamany bekıtetın Qazaqstan Respublikasynyŋ Ministrler Kabinetınıŋ tiıstı qaulysy Ädılet ministrlıgınıŋ qūqyqtyq-aqparattyq portalynda jariialandy.
“Tūjyrymdamany ıske asyru barysynda jekelegen saiasi memlekettık qyzmetkerlerdı qazaq tılın bıluge mındetteitın talaptar äzırlenetın bolady. Būl rette memlekettık tıl memlekettık qyzmettıŋ negızgı jūmys tılıne ainalady», - delıngen tūjyrymdamada.
Jalpy, «qoǧamnyŋ barlyq salalarynda memlekettık tıldıŋ basymdyǧyn qalyptastyru, qoldanu aiasyn keŋeitu jäne bedelın arttyru» şaralary qabyldanady.
Qūjatqa säikes, memlekettık tıldı meŋgergen Qazaqstan halqynyŋ ülesı 2023 jylǧy 81 paiyzdan 2029 jyly 84 paiyzǧa deiın, al memlekettık tıldı ortaşa deŋgeiden joǧary deŋgeide meŋgergen memlekettık qyzmetker ülesı 2023 jylǧy 35 paiyzdan alty jylda 50 paiyzǧa deiın öspek.
Memlekettık telearnalardaǧy qazaq tılındegı telebaǧdarlamalardyŋ ülesı 84 paiyz (2023 jyly 70%), al qazaq tılınde oqytatyn mektepterdıŋ memlekettık tıldı ortaşa deŋgeiden joǧary deŋgeide meŋgergen tülekterınıŋ ülesı 75 paiyzǧa deiın (2023 jyly 45%) köterıledı.
Degenmen, qūjatta qazaq tılınıŋ märtebesın aiqyndaityn tıl turaly zaŋǧa qaramastan, «Qazaqstanda qoǧammen bailanys eŋ aldymen, orys tılınde jürgızıletını» atap körsetılgen.
Būǧan deiın Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev «Qazaq tılı» qoǧamynyŋ basşysy Rauan Kenjehanūlyn qabyldaǧan kezdesude bılım beru, BAQ jäne tehnologiia salalarynda memlekettık tıldegı mazmūndy arttyru boiynşa praktikalyq jūmys jürgızu qajettıgın aitqan bolatyn.
Qazan aiynda Mädeniet jäne aqparat ministrı Aida Balaeva aldaǧy jyldary qazaq tılındegı teleradio habarlaryn taratudyŋ jalpy ülesın kezeŋ-kezeŋımen 50 paiyzdan 70 paiyzǧa deiın arttyrudy közdep otyrǧanyn mälımdegen.
Konstitusiiaǧa säikes, Qazaqstannyŋ memlekettık tılı – qazaq tılı. Al būl rette memlekettık ūiymdarda jäne jergılıktı özın-özı basqaru organdarynda orys tılı resmi türde qazaq tılımen teŋ därejede qoldanyluy mümkın.
«QAZAQ TILINDE EMTİHAN ALATYN ARNAIY KOMİSMİIа QŪRYLUY KEREK»
Mäjılıs deputaty, saiasatket Ermūrat Bapi memlekettık qyzmetkerdıŋ qazaq tılınde emtihan tapsyruyn qataŋ qadaǧalu kerek deidı.
“Eldıŋ prezidentı prezidenttık sailauǧa tüser aldynda qazaq tılınen memlekettık emtihan tapsyrady. Ol qazaq tılınıŋ bıletını, ne bılmeitını jönınde el aldynda, memleket aldynda öz bılıktılıgın bıldıredı. Būl - öte maŋyzdy mäsele. Öitkenı el basqaratyn adam özınıŋ qazaǧynyŋ, ūltynyŋ tılın, mındetterdı, filosofiiasyn bılu kerek.
Bıraq bızde bır kem jaǧdai bar. Ministrlıkte, lauazymdyq qyzmetke taǧaiyndylatyn azamattarǧa osyndai talap qoiylmaidy. Mındettı türde qazaqtyŋ tılın bıletın jönınde prezidentten keiın ärbır taǧaiyndalatyn lauazym iesı memlekettıŋ tıldı bılu jönınde emtihan tapsyruy kerek. Özınıŋ ūltynyŋ tılın bılmese,özınıŋ qazaǧynyŋ qasietın bılmese ol adam eşqaşanda ūlttyq müdde tūrǧysynda elge qyzmet ete almaidy. Atalǧan tūjyrymdamany qoldaimyn. Degenmen, onda bilıktegı barlyq tūlǧalardyŋ, şeneunıkterdıŋ, deputattardyŋ mındettı türde memlekettık tıldı bıluın talap etu joq.”, - dedı deputat “Adyrna” ūlttyq portalyna bergen jauabynda.
Sondai-aq, Ermūrat Bapi elde qazaq tılınıŋ bılıktılıgı jönınde tūraqty komissiia boluy kerek, dep esepteidı.
“Negızınde bızde qazaq tılınıŋ bılıktılıgı jönınde tūraqty komissiia boluy kerek. Ol endı qai ministrlık qūramynda bolatynyn bılmeimın. Ol bölek bır qoǧamdyq qyzmet boluy mümkın. Ärbır lauazymdy qyzmetker taǧaiyndylar aldynda ūlttyq komissiianyŋ aldynan ötuı kerek. Eger komissiia qazaq tılın bılmeidı dep şyǧaratyn bolsa, prezident te, premer-ministr de taǧaiyndai almau kerek. Sonda qazaq tılınıŋ qadır-qasietın bıldıremız.
Egerde äldebır qyzmetker komissiia aldyndaǧy emtihannan ötpei qalsa, prezident nemese premer-ministr onyŋ qazaq tılın bılmegenın aityp, mälımdeme jasauy kerek. Sol komissiia talqysynan ötpegen adam eşqaşanda memlekettık därejedıgı lauazymdy qyzmetke taǧaiyndauǧa bolmaidy. Sonda ǧana būl ūltqa janaşyrlyqtyn ülken bır belgısı bolar edı.
«ORYS TILINIŊ «ŪLYLYǦYN» ŪMYTPAǦANYMYZ DŪRYS»
Al «Resei-Balqan dialogy» halyqaralyq yntymaqtastyq ortalyǧynyŋ jetekşısı, Resei Federasiiasy Voronej oblysynyŋ gubernatory janyndaǧy Ūlttyq palatanyŋ müşesı Evgenii Osenkovtyŋ pıkırınşe, orys tılın de şetke ysyrmai, damytudy ūmytpaǧan dūrys.
“Menıŋşe, Qazaqstandaǧy memlekettık qyzmetkerlerdıŋ qazaq tılın mındettı türde bıluı turaly zaŋnyŋ eş kemşılıgı joq. Onyŋ üstıne, äsırese memleket ökılderı memlekettık tıldı bıluı kerek. Degenmen, būl zaŋnyŋ qalai oryndalatynyn baqylau maŋyzdy. Memlekettık qyzmetkerlıkke kımder «taǧaiyndaluy» mümkın jäne mūndai zaŋdy qoldanu bolaşaqta qandai nätijege äkeluı mümkın?
Bıraq jaǧymdy mysal joq. Öitkenı, Ukraina aumaǧynan bız orys tılın ukrain tılıne auystyrudyŋ qorqynyşty dinamikasyn kördık. Mūndai, ärine, bolmauy kerek. Sondai-aq, memlekettık tıldı damytuda orys tılıne (qazaq mektepterındegı sabaqtar qysqartylyp jatyr) nazar audaryp, onyŋ «ūlylyǧyn» ūmytpaǧanymyz dūrys dep oilaimyn.
Sondai-aq Reseide qazaq tılın «latyndandyru» faktısı alaŋdatady. Būl Aziia memleketın syrtqy älemmen bailanystyruǧa qolaily, bıraq kirillisanyŋ emlesın qaldyru kerek. Öitkenı, oqudyŋ jeŋıldıgı tūrǧysynan dünie jüzındegı orys tıldılerdıŋ qazaq mädenietı men tarihyna jaqyndauyna mümkındık beredı”, dedı ol.
Aita keteiık, tūjyrymdamada latyn grafikaly älıpbidı paidalanatyn jazbaşa kommunikasiiaǧa qatysuşylardyŋ ülesın 2022 jylǧy – 10%-dan 2025 jyly – 50%-ǧa deiın jetkızu josparlanǧan. Degenmen Ükımettıŋ būl jospary artta qaldy. Qazaq tılınıŋ latyn grafikaly älıpbiı negızınde qazaq tılın oqytudyŋ ūlttyq standarty men ülgılık baǧdarlamasyn äzırleu 2026 jyldyŋ soŋyna ysyryldy.
Dana Nūrmūhanbet
“Adyrna” ūlttyq portaly
