Ötken aptanyŋ aituly oqiǧasy – Astanada Türkı memleketterı Ūiymynyŋ mereitoilyq X sammitı öttı. Prezident Toqaevtyŋ töraǧalyǧymen ötken jiynǧa qatysu üşın türkı halyqtarynyŋ qasiettı qara şaŋyraǧy Qazaqstanǧa memleketter basşylary arnaiy kelgen. Qazaqstandyq sarapşylar ūiym jūmysyn ärqily baǧalaitynyn bıldırdı.
Qaraşanyŋ 3-ındegı jiynǧa ūiymǧa müşe Äzerbaijan, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Türkiia, Özbekstan prezidentterımen qosa ūiymǧa baqylauşy Vengriia basşysy men Türkımenstan prezidentınıŋ äkesı qatysty.
Mereitoilyq jiynda ūiymnyŋ kezeŋdık töraǧalyǧy Özbekstannan Qazaqstanǧa öttı.
QŪRYLTAI TÖRAǦASYNYŊ ŪSYNYSTARY
Prezident Toqaev qonaqtarǧa airyqşa ıltipat bıldıre otyryp, Türkıtıldes memleketter yntymaqtastyǧy keŋesı qazır tolyqqandy, bedeldı halyqaralyq ūiymǧa ainalǧanyna nazar audardy.
- «Türkı älemınıŋ keleşegı – 2040» atty qūjat bekıtıldı. Eŋ bastysy, bauyrlas elderdıŋ bırlıgın bekemdei tüstık. Ortaq qūndylyqtarymyzdy törtkül düniege tanyttyq. Bız babalar ösietın oryndap, türkı elderınıŋ yntymaǧyn nyǧaityp kelemız. Endıgı maqsat – özara senımge jäne bauyrlastyqqa negızdelgen bırlıgımızdı saqtap, öskeleŋ ūrpaqqa tabystau. Türkı älemı jahandyq yqpaly bar eldermen teŋ därejede qarym-qatynas jasap otyr. Basqa memleketter bızdıŋ ūiymnyŋ ūstanymdaryna basa män beretın boldy. Sondyqtan türkı halyqtarynyŋ yqpaldastyǧyn arttyra tüsu – bärımızge ortaq mındet, - dedı Memleket basşysy.
Prezident onynşy ret ötken sammitte Türkı memleketterı ūiymyn odan ärı damytuǧa müddelı ekenın aityp, Qazaqstannyŋ Ūiymǧa töraǧalyǧy «Türkı däuırı!», iaǧni «TURKTIME!» ūranymen ötetının mälımdedı.
Memleket basşysynyŋ pıkırınşe, türkı bırlıgın därıpteudıŋ maŋyzy zor. Sebebı tarih, mädeniet, tıl men dıl – ortaq. Osyǧan bailanysty Prezidenttıŋ tarapynan Türkı memleketterı ūiymynyŋ, onyŋ qūrylymdarynyŋ tularyn jäne emblemalaryn bır ülgıge keltırgen jön degen ideia da aityldy.
- Bügın özderıŋızge ūsynylǧan eskizderdı bırge qarap, ortaq şeşım qabyldaimyz. Būl tarihi sät bolmaq. Tarihtan syr şertetın ortaq mūraǧatty zerttep, ūrpaqqa aqiqatty jetkızu – bızdıŋ paryzymyz. Qūzyrly organdarymyzǧa beimälım derekterdı bırlesıp zerdeleudı tapsyrudy ūsynamyz. Būl, şyn mänınde, maŋyzdy jūmys bolmaq, sebebı ortaq tarihymyzda älı de tolyq zerttelmegen aqtaŋdaqtar bar. Sondai-aq elderımızdıŋ telehikaialaryn özara nasihattau maŋyzdy. Äsırese, balalarǧa arnalǧan animasiialyq filmderdı köbırek taratqan jön. Būǧan äleumettık jelını paidalanu, tanymal media tūlǧalardy jūmyldyru kerek dep esepteimız. Sol arqyly jastarymyzdy ruhani tūrǧydan jaqyndastyruǧa mümkındık tuary sözsız, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.
ORTAQ QAUIPSIZDIK PEN ORTAQ ÄLIPPE
Prezident Toqaev qauıpsızdıkke toqtalyp, qazırgıdei halyqaralyq ahual tūraqsyz ekenın aitty. Almaǧaiyp kezeŋde türkı jūrtynyŋ bırlıgın bekemdei tüsu sammitke müşe memleketter üşın maŋyzdy.
- Qaru-jaraq jäne esırtkı saudasyna, terrorizm men ekstremizmge, köşı-qonǧa qatysty syn-qaterler köbeidı. Mūndai qauıpterdıŋ aldyn alu üşın qauıpsızdık salasyndaǧy yntymaqtastyqty nyǧaituymyz kerek. Osy oraida men kelesı jyly Astanada memleketterımızdıŋ Qauıpsızdık keŋesı hatşylarynyŋ 3-şı otyrysyn ötkızudı ūsynamyn. Türkı memleketterınıŋ qarjylyq tergeu organdary arasynda qylmyspen bırge küresu jäne aqparat almasu turaly kelısım jasau maŋyzdy, – dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Sammitte Türkiia Respublikasynyŋ basşysy Räjab Taip Erdoǧan türkı memleketterınıŋ ortaq älıpbiın jasaudy ūsyndy.
- Bızdıŋ bırlıgımız üşın tıl mäselesı, ortaq älıpbidıŋ boluy öte maŋyzdy. Prezidentterdıŋ qoldauy da asa ülken mänge ie. Būl jerde Joǧary bılım keŋesımız hatşylyqqa arnaiy ūsynystar aitty. Olar joǧary baǧalanady degen ümıttemız, - dedı Erdoǧan.
DRON JÄNE BASQA TAUARLAR
Saiasattanuşy Nūrat Iliias bırqatar oŋ özgerıster bar ekenın aitty.
- Sammit onynşy ret ūiymdastyrylyp jatyr. Osy jiynda oŋ özgerıster de, kerı jaǧy da bar. Bızde 2021 jylǧy sammitte bırqatar ūsynys boldy. Sonyŋ arqasynda äsker jaǧynan özgerıster bar. Qazaqstan Prezidentı Toqaevtyŋ 2022 jyly 10 mamyrda Türkiiaǧa jasaǧan resmi saparynda dron zauyty qūrylysyn talqylaumen boldy. Bızde dron öndırısı boiynşa jaqsy jaŋalyqtar bolady,- dedı saiasattanuşy.
Soŋǧy jyldary drondar bolaşaqtyŋ qaruy dep atalyp keledı. Qazaqstanda 2024 jyly Türkiianyŋ ANKA ūşqyşsyz ūşatyn apparattaryn şyǧaru josparlanyp otyrǧanyn eske salamyz.
- Sammittegı talqylau aiasynda tauar öndırısı Türkı halyqtarynyŋ ışınde 12 paiyzǧa artty. Qazaq pen özbektıŋ, türıkmennıŋ saudasy jürdı. Degenmen ekonomikaǧa qatty äser etetın – Resei men Qytai ,- deidı saiasattanuşy Nūrat Iliias.
RESEI MEN QYTAI FAKTORY
Saiasattanuşy Serık Belgıbai da Türkı memleketterı ūiymynda Türkiianyŋ aty ıltipatpen atalǧanymen, Resei men Qytai faktoryn joqqa şyǧaruǧa bolmaitynan aitady.
- Qarapaiym tılmen aitqanda, aimaqtaǧy elder ne şikızatpen, ne qytailyq tauarlarmen sauda jasaidy. Negızgı kırıs şikızat pen jūmys küşın eksporttaudan tüsedı. Olar jalpy alǧanda tek şikızat baǧasyna jäne Reseidıŋ eŋbek naryǧyna täueldı. Ekonomikalardyŋ mūndai qūrylymymen integrasiianyŋ mümkındıkterı turaly söz qozǧau, ärine, mümkın emes,- deidı ol.
Serık Belgıbaidyŋ aituynşa, türkı elderınıŋ törteuı ornalasqan Ortalyq Aziia aimaǧyndaǧy elder bytyraŋqy, sondyqtan bırtūtas küş bola almai keledı.
- Bızdıŋ aimaq öz betınşe bilık ete almaityndyqtan, bız üşın syrtqy küşter şeşım qabyldaidy. Būl – Resei men Qytai. Resei men Qytai ötkızgen sammitterde qabyldanǧan şeşımder şynymen de aimaqtyŋ bolaşaǧyna äser etedı. Bıraq būl şeşımder Mäskeu men Pekinde qabyldanady. Al aimaqtaǧy elderdıŋ basşylary qysym men köndıru nätijesınde olarmen kelısedı. Būǧan mysaldar jetkılıktı. Mäselen, bızdı Reseidıŋ ekonomikalyq orbitasyna tartyp, aimaq elderın mülde qolaisyz jaǧdaiǧa tüsırgen Euraziia ekonomikalyq odaǧy oǧan müşe elderdegı baǧanyŋ ösuıne, Reseige täueldılıktıŋ artuyna äkelıp otyr. Al qauıpsızdık jaǧynan Ūjymdyq qauıpsızdık turaly şart ūiymy tūr. Türkı memlektterı ūiymyndaǧy atom elektr stansiialary qūrylysy, Resei jäne Qytai kompaniialarynyŋ bızdıŋ salanyŋ strategiialyq sektorlaryna enuı, Reseimen «Gazdyq odaq», «Beldeu men jol» aiasyndaǧy qytailyq jobalar – mūnyŋ bärı türkı elderınıŋ ışınde emes, syrtynan şeşım qabyldanatynyn körsetetın mysaldar, - deidı saiasattanuşy.
Serık Belgıbaidyŋ aituynşa, Türkı memlektterı ūiymynda özara jaqyn, şynaiy ortaq saiasaty bar ekı türkı elı bar. Būl – Türkiia men Äzırbaijan.
- Ortalyq Aziia elderı aityp-aitpai ne kerek, Resei men Qytaiǧa täueldı. Al mūnyŋ obektivtı sebepterı köp, - deidı saiasattanuşy Serık Belgıbai.
Mūndaida Türkı sammitı öte salyp, Qytaiǧa jönep bergen Qazaqstan Premer-ministrınıŋ sapary nazarǧa ılınbei qaldy dep aitu qiyn. Al kelesı aptada Resei basşysy Qazaqstanǧa saparlap keluı mümkın.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
