Memleket basshysy Qasym-Joart Toqaev bıyl sáýir aıynda ótken Ǵylym jáne tehnologııalar jónindegi Ulttyq keńesiń alǵashqy otyrysynda elimizdiń ǵylymı-tehnıkalyq saıasatynyń aldaǵy basymdyqtaryn aıqyndap, qaı kezde de bilim – damýdyń basty kilti ekenin aıtqan bolatyn.
«Adamzat tarıhyndaǵy jetistiktiń barlyǵy – bilimniń jemisi. Ásirese, qazirgi ozyq tehnologııa dáýirinde ǵylymsyz alǵa basý múmkin emes. Sondyqtan men ǵylymdy damytý isine aıryqsha mán berip otyrmyn. Osy ózekti másele boıynsha saılaý aldyndaǵy baǵdarlamada arnaıy óz pikirimdi aıttym. Sebebi ǵylymdy damytý – memleket saıasatyndaǵy eń mańyzdy baǵyttarynyń biri. Ókinishke qaraı, elimizde uzaq jyl boıy oǵan basa nazar aýdarylǵan joq. Soǵan baılanysty sheshimin tappaı jatqan máseleler az emes. Tipti, bul sala artta qaldy deýge bolady. Biz órkenıetti el bolamyz desek, osy olqylyqtyń ornyn toltyrýymyz kerek», – degen edi jıynda Prezıdent.
Iá, órkenıetti qoǵamdy qurý úshin ǵylym men bilimge kóp kúsh salyný kerek. Al ǵylymdy nasıhattaý úshin ne isteý qajet?
Ǵylymnyń nasıhattalýy irgeli bilimniń keńeıýin qamtamasyz etip qana qoımaı, tehnologııalyq ınnovaııalardy yntalandyra otyryp, qoǵamnyń damýynda sheshýshi ról atqarady. Sondyqtan ǵylymı progresti ilgeriletýdiń tıimdi ádisteri men strategııalaryna toqtalyp, aspektilerimen bólispekpiz.
Ǵylymnyń damýy akademııalyq, ǵylymı-zertteý jáne qoǵamdyq salany qamtıtyn birneshe negizgi aspektilerdi qamtıdy.
Onyń alǵashqysy – akademııalyq sala. Ol úshin konferenııalarǵa belsendi qatysý, reenzııalanatyn jýrnaldardaǵy jarııalanymdar jáne akademııalyq jelilerdi qalyptastyrý jańa zertteýlerdiń taralýyna yqpal etedi. Halyqaralyq yntymaqtastyqtyń qurylýy ǵalymdar arasynda bilim men tájirıbe almasýǵa da áseri bolmaq. Bql elimizde qarqyndy damyp kele jatyr. Óıtkeni, ǵylymı ınstıtýttar, joǵary oqý oryndary ǵylymı maqala jarııalap, shetelden tájirıbe jınap turady.
Ekinshisi, zertteý qyzmeti. Onyń tabysty bolýynda ǵylymı zertteýlerdi qarjylandyrý men qoldaý basty ról atqarady. Mańyzdy máselelerge nazar aýdarý jáne qoldaý baǵdarlamalaryn qurý jańa tehnologııalar men jańalyqtardy damytýǵa yqpal etedi.
Ǵylymdy qarjylandyrý máselesi týraly Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev sońǵy 5 jylda ǵylymǵa bólinetin qarjynyń 60 paıyzǵa óskenin aıtqan bolatyn. Sondaı-aq, ǵylymı mekemeler jańǵyryp, álemdik tájirıbesi mol ǵylymı ortalyqtardan tájirıbeden ótken mamandar sany kóbeıip jatqanyna toqtala ótti.
Odan bólek, qarajattyń basym bóligi, ıaǵnı 82 paıyzy irgeli jáne qoldanbaly ǵylymǵa jumsalyp, qalǵan 18 paıyzy tájirıbelik-konstrýktıvti zertteýlerge bólinetinin atady. Bql arqyly jastardyń ǵylymǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrmaq.
Úshinshi, ǵylymdy tanymal etý. Ǵylymı bilimdi keńinen nasıhattaý qoǵamda ǵylymǵa degen qyzyǵýshylyqtyń qalyptasýyna yqpal etedi. Ǵylym festıvalderin, lekııalardy ótkizý jáne qoljetimdi bilim berý resýrstaryn qurý ǵylym men jalpy jurtshylyq arasyndaǵy kedergilerdi joıýǵa kómektesedi.
Tórtinshi, tehnologııalyq progress. Ǵylymnyń damýy tehnıkanyń damýymen de baılanysty. Innovaııalarǵa ınvestıııa, startaptardy qoldaý jáne tehnologııalyq ortalyqtardy qurý ǵylymı jańalyqtardy naqty tehnologııalarǵa aınaldyrýǵa kómektesedi. Atalǵan jıynda Memleket basshysy ǵylymnyń damýy úshin ǵylymı-zertteý ınstıtýttaryn jańartyp, olardy tolyqtaı qarjylandyrý qajet ekenin aıtqan edi. Sodaı-aq, naqty tapsyrmalarmen bólisti.
Besinshi, bilim. Bilim berý júıesin jetildirý, oqytýdyń zamanaýı ádisterin engizý jáne ǵylymǵa oqýǵa degen qyzyǵýshylyqty oıatý baǵdarlamalaryn ázirleý ǵylymı bilimdi ilgeriletýdiń mańyzdy quramdas bóligi bolyp tabylady. Bıyl qyrkúıek aıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Premer-mııstri Álıhan Smaıylovtyń tóraǵalymen Joǵary ǵylymı-tehnıkalyq komıssııa ótken bolatyn. Onda ǵylymdy damytýdyń 2024-2026 jyldarǵy arnalǵan basym baǵyttaryn aıqyndap, ınfraqurylymdy damytý jumystaryn jalǵastyrýdy qarastyrdy. Osy arqyly aldaǵy ýaqytta ǵylymnyń damýyn ilgeriletýi josparda bar ekenin aıta ótken edi.
Altynshy, etıkalyq oılar. Ǵylymı zertteýlerde etıkalyq standarttardy belgileý jáne qoldaný ǵylymı qoǵamdastyqqa qoǵamdyq senimdi qalyptastyrý úshin mańyzdy.
Mine, osy alty aspekti ǵylymdy nasıhattap, onyń damýyna úlesin qosady. Ǵylym keńinen nasıhattalǵan qoǵam serpindi bola túsedi jáne ıntellektýaldyq, tehnologııalyq jáne áleýmettik damýǵa yqpal etedi.
Ǵalymdar men ınnovaııalyq jobalar úshin qolaıly jaǵdaılar turaqty ǵylymı progreske jáne kúrdeli máselelerdi sheshýge yqpal etedi. Ǵylym ilgerileýiniń osy aspektileri bilimniń damýy men ınnovaııalyq qoǵamnyń qalyptasýyna turaqty negiz jasaıdy.
