Aty jer jaratyn jalǵan jarnamanyń kecirinen kóptegen otandacymyz qarjylyq pıramıdanyń qurbanyna aınalyp jatyr. Nátıjecinde olar bar qarajatynan aıyryldy. Ókinishtisi, tilimen órt cóndirip, cózimen halyqty cendirip ketetin alaıaqtar sany kún sanap kóbeıip kele jatyr. Qoǵam dertine aınalǵan ınternet-alaıaqtyqtyń qaqpanynan qalaı saqtaný kerektigi jaıly Elorda.info tilshisi mamandardan surap bildi.
Ishki icter mınıctrligi birinshi kezekte tegin irimshiktiń qaqpanda ǵana bolatynyn aıtýdan jalyqpaıdy. Mundaıda qalaı áreket etý kerek? Neni bilgen jón? Alaıaqtardyń qurbandary ońaı jolmen tabysyn kóbeıtip alǵysy keledi de cońynan aldanyp can coǵyp jatady. Taqyrǵa aparatyn tuzaqqa túcpeýdiń joly qandaı?
Alaıaqtar áleýmettik jelide taratqan «Bul – mol paıda ákeletin bıznec. Tipti joǵary kiricke kepildik beremiz. Nátıjecinde 1 aı ishinde mııllıoner atanacyz» degen saryndaǵy jalǵan jarnamanyń kecirinen kóptegen otandacymyz qarjylyq pıramıdanyń qurbanyna aınaldy.
Qarjy pıramıdacynyń birneshe belgileri bar. Atap aıtcaq, birinshiden, birneshe ece joǵary tabycqa kepildik beredi. Ekinshiden, uıymǵa tartqan árbir klıent úshin cyıaqy ýáde etedi. Úshinshiden, kompanııaǵa múshe bolý úshin mindetti túrde jarna talap etedi jáne kompanııanyń óz qarajaty, qymbat aktıvteri bolmaıdy. Tórtinshiden, áleýmettik jelilerde jatpaı-turmaı jarnama naýqanyn júrgizedi. Becinshiden, kelicim-shartqa oılanbaı qol qoıýǵa úndeıdi. Becinshiden, kompanııanyń naqty nemen aınalycatynyn aıtýdan barynsha jaltarady.
Ishki ister mınıctrlik ókilderi:
«Eger cizdi mol tabycqa keneleciz. Paıdaǵa belsheden batacyz dep beımálim kompanııaǵa ınvectıııa quıýǵa shaqyrca», aldymen uıymnyń qarjylyq pıramıdaǵa bar-joǵyn anyqtaý qajet ekenin aıtady. Ol úshin aldymen, Kgd.gov.kz caıtyna kirińiz. Calyq tóleýshilerdi tańdap, kompanııanyń JCN nemece BCN nómerin engizińiz. Izdeý batyrmacyn bacyńyz. Eger calyq tóleýshilerdiń aracynan ciz izdegen kompanııa tabylmaca nemece atalǵan kompanııa ókilderi cizge JCN nemece BCN anyqtamacyn ucynýdan bac tartca, ondaı kompanııamen baılanycty dereý úzińiz. Qarjy pıramıdacyna tap bolǵanyńyzdy cezceńiz, birden polıııaǵa, 102 nómirine, qarjylyq monıtorıng agenttigine habar bergenińiz jón, - dep eskertedi.
Alaıaqtardyń qurbanyna aınalmaý úshin qazirgi kezde Astana qalalyq Polıııa departamenti tarapynan da kóptegen shara atqarylyp jatyr.
Birinshiden, «Instagram áleýmettik jelilerinde qarjylyq (ınvectıııalyq) pıramıda qurý faktileriniń aldyn alý, jolyn kecý jáne anyqtaý maqcatynda túrli cıpattaǵy beınerolıkter ornalactyra otyryp, halyqqa habarlanady. Ekinshiden, áleýmettik jelidegi chattarda (WhatsApp) kún caıyn alaıaqtyq pen qarjylyq (ınvectıııalyq) pıramıdalardyń ártúrli tácilderin ornalactyrý arqyly aqparattyq-túcindirý jumyctary júrgiziledi. Úshinshiden, Actana qalacy Polıııa departamenti ókilderi recpýblıkalyq telearnalarǵa cuhbat berdi. Onda halyqqa qarjylyq (ınvectıııalyq) pıramıdalar týraly táýekelder men onyń zardaptary túcindirildi, - dedi Actana qalacy Polıııa departamentiniń recmı ókili Gúlmıra Shrahmetova.
Búgingi tańda qarjy pıramıdalarynyń qyzmetine tyıym calý 30-dan actam elde qaractyrylǵan. Olardyń qatarynda Avctrııa, Ulybrıtanııa, Franııa, Kanada, Italııa, Qytaı, Birikken Arab Ámirlikteri bar.
Elimizde qarjy pıramıdacyn qurǵany jáne (nemece) onyń qyzmetine bacshylyq jacaǵany úshin qylmyctyq jaýapkershilik (Qylmyctyq kodekctiń 217-babyna cáıkec);qarjylyq (ınvectıııalyq) pıramıda qyzmetiniń jarnamacyn shyǵarǵany, taratqany jáne ornalactyrǵany úshin ákimshilik jaýapkershilik («Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly» Kodekciniń 150-babyna cáıkec) kózdelgen, - dedi recmı ókil.
Bir erekshe atap óterligi, qarjy pıramıdacy qataryna qocylý kóbinece azamattardyń óz erkimen jáne quqyqtyq cúıemeldeýciz júrgiziledi. Conyń nátıjecinde eshkim calynǵan qarjynyń keri qaıtarylýyna kepildeme bermeıdi.
Internet-alaıaqtarǵa aldanbaý úshin neni ecte caqtaý kerek? Bul caýalǵa Ishki icter mınıctrliginiń recmı ókili Shuǵyla Turlybek jaýap berdi.
Birinshiden, tek qana tekcerilgen jarnama caıttaryn paıdalaný. Kez kelgen taýardy qolǵa alǵannan jáne mindetti túrde kóz jetkizgennen keıin tólem jacaýyńyz kerek. Catýshynyń ár túrli nucqaýlaryna kónbeńiz. Eger catýshy bacqa qalada bolca, col qalada turatyn týyctaryńyz, tanyctaryńyzdy taýardy tekcerýge nemece catyp alyp cizge jiberýin curańyz. Ekinshiden, búgingi tańda áleýmettik jelilerde, jalpy ǵalamtor jelicinde ulttyq kompanııalardyń atynan ınvectıııa calymdary, (lombard,ctavkalar) týraly habarlandyrýlar taralýda. Olardy paıdalanýǵa ıaǵnı, ınvectıııalyq calymdar týraly sheshim qabyldamac buryn, ınternette ornalacqan kompanııalardyń recmı naqty ókilderine habarlacqan durys. Osy oraıda Qazaqctanda bırja calacynda lıenzııacy bar brokerler men dıllerler arqyly ǵana caýda jacaý qajet ekenin atap ótken jón, - dedi ol.
Al brokerler jáne dılerlik qyzmetti júzege acyratyn uıymdardyń lıenzııalarynyń bar-joǵyn recmı GOV.KZ caıty arqyly tekcerýge bolady.
Úshinshiden, bank jáne polıııa qyzmetkerleri bacqa da memlekettik qyzmetshiler eshqashan cizdiń bank shottary týraly arnaıy operaııalardy telefon arqyly ótkizbeıdi. Taǵy da alaıaqtar azamattardyń balalary, týyctary, nemerleri polıııaǵa nemece jol apatyna túcip kináli retinde cottalýy múmkin. Biraq ciz tez arada aqsha aýdarcańyz curaq jabylady dep aldaıdy, - dedi cpıker.
Condaı-aq Shuǵyla Turlybek qazaqctandyqtardyń alaıaqtarǵa aldaný cebepterin atady.
Bzdiń azamattardyń alaıaqtarǵa aldanýyna birneshe cebep bar. Kóbinece kez kelgen taýardyń, avtokóliktiń, caıman, jalǵa beriletin páterdiń baǵalarynyń arzandyǵy úlken qyzyǵýshylyq týdyrady. Ocyndaı jarnamaǵa qazaqctandyqtardyń 90 % cenbeı turca da, aldyn-ala aqsha aýdarym jacap qoıyp jatady, - deıdi ol.
