Syrt kózge kúlli adamzat balasy bir qoǵamda ómir súrip jatqandaı kórinedi. Shyn máninde solaı ma? Jaryq álemniń san túrli boıaýy men ádemiligin kórýge qansha talpynsa da, dúnıege qos janary sý qarańǵy bolyp kelgen sábılerdiń tálkek taǵdyryna bir sát nazarymyzdy burdyq pa? Bir-birimizge súıeý bolyp, qoldan kelgenshe demeý jasaý qıyn ba? Bul týraly Nege.kz jazdy.
Dál osy saýaldar «Max kids» kózi kórmeıtin balalar reabılıtaııasy jáne damytý ortalyǵyna barǵanda kóse-kóldeneńdeı berdi. Búginde elimizde múmkindigi shekteýli balalardyń sany 170 myńnan asady. Olar da ózin osy qoǵamnyń tolyqqandy múshesi sezinýi tıis. Ókinishtisi, búginde týabitti kózi kórmeıtin balalarǵa arnalǵan ınklıýzıvti balabaqsha az. Sonyń saldarynan zaǵıp balasyn damyta almaı júrgen ata-ana kóp. Bul aýyrtpashylyq pen qıyndyq basyna túsken adamǵa ǵana batady. Balasy ómirge zaǵıp bop kelgen Indıra Bilálova ózi sııaqty taǵdyrlas ata-analardyń muń-jarasyn az da bolsa jeńildetýge septigin tıgizip, osy «Max kids» damytý ortalyǵyn ashqan.
Pavlodar qalasynda turyp jatqan Suńǵat pen Indıranyń úshinshi balasy dúnıeniń dıdaryn kórmeı keldi. Sol kezde balasyn beretin balabaqsha ne ońaltý ortalyǵyn tappaı qınalǵan otbasy iri megapolıs Almatyǵa qonys aýdarady. Alaıda, munda tek kózi nashar kóretin balalarǵa arnalǵan mektep pen eki damytý ortalyǵy ǵana bolǵan soń, mektepke deıingi balabaqshany ózderi ashýǵa bel býady. Biraq ne mınıstrlik tarapynan, ne Almaty qalaly, bilim jáne áleýmetti qorǵaý basqarmasynan eshqandaı kómek qoly sozylmaǵan.
«7 jasar ulym ómirge zaǵıp bolyp keldi. Dıagnozy – kórý júıkesiniń atrofııasy. 5 jastan bastap kórý júıkesiniń gıpoplazııasy dıagnozy qoıyldy. Bul emdelmeıdi, ota jasaýǵa bolmaıdy. 4 jyl buryn balama damytý ortalyǵyn izdeı bastadym. Kózi kórmeıtin balany balabaqshaǵa berý men úshin psıhologııalyq stress. Al balanyń jaǵdaıyn aıtpasa da túsinikti.
Sóıtip, «Qazaq soqyrlar qoǵamyna» bardyq. Olar reabılıtaııaǵa 18-ge tolǵandardy ǵana alady eken. Al kishkentaı zaǵıp balalar qalaı damıdy? Almatyda 5 jastan bastap mektepke daıyndaıtyn ortalyq, 3 balabaqsha bar. Biraq 2-3 jastan baratyn mını-ortalyq joq. Shyny kerek, memlekettik balabaqshada kemistigi bar balalarǵa durys kóńil bólmeıdi. Kóbinese qaraýsyz qalady. Osy ortalyqty ashpastan buryn zerttep qarasam, ózim sııaqty bir amalyn tappaı júrgen ata-ana kóp eken. Onyń ústine zaǵıp balany tárbıeleýden tájirıbem jetkilikti. Táýekelge baryp, osy úıdi jalǵa alyp, damytý ortalyǵyn ashtyq.
Jumys istegenimizge úsh jyl boldy. Ýaqyt óte kele úıdi jalǵa alý aqysyn tóleı almadyq. Qojaıyny qaıyrymdylyq jasap, tek kommýnaldyq qyzmetti ǵana tóleýge kelisti. Jan-jaqtan demeýshiler izdedik. Ákimshilik, Bilim basqarmasy, áleýmetti qorǵaý basqarmasy da keldi. «Kómek beremiz...» dep aıtqanmen, qaıta aınalyp soqqan joq. Byltyr Mádenıet basqarmasy ókili «BAQ ókilderin, ákim orynbasaryn shaqyryp, balabaqshany saltanatty túrde ashaıyq», – dedi. «Sizder sosyn bizge kómek beresizder me?» dep edim, ún-túnsiz ketip qaldy», – dedi Indıra Bilálova.
Búginde ortalyqta 7 zaǵıp bala bar. Munda balasyn damytýǵa ákelgisi keletin ata-ana kóp. Biraq qashyqtaý, balalarǵa kelip-ketý qıynǵa soǵady. Olardyń bar talap-tilegi – dál osyndaı reabılıtaııa ortalyǵy qalada ashylsa eken deıdi.
«Alataý, Túrksib aýdanynan kelgisi keletin balalar barshylyq. Kem degende, 20 bala osyndaı ortalyq kómegine muqtaj. Keıbir mektepke baratyn balalar Braıl ádisi boıynsha oqý áripterin bilmeıdi.
Tipti, biri bilse de, endi biri baýyn baılap, túımesin salyp, aǵyta almaıdy. Ókinishtisi, tym alys bolǵan soń kúndelikti jetkize almaıdy. Sol úshin jergilikti ákimshilik, bilim basqarmasy osy ortalyqty qaladan ashýǵa qoldaý bildirse degen ótinishimiz bar. Úsh jyldan beri kómek surap jazyp kelemin. Máselen, áleýmetti qorǵaý basqarmasy 18 jasqa deıingi múgedektigi bar balalarǵa reabılıtaııalyq kómek beredi.
Biraq bul kómek kózi kórmeıtin balalarǵa qarastyrylmaǵan. «Zaǵıp balalardy nege engizbeısizder? Mınıstrlikke aıtyp, jazyńyzdarshy. Ata-ananyń jazǵanynan, basqarmanyki bólek qoı» desek, eshkim qulaq aspady. Zań boıynsha, múgedektigi bar balalar balabaqsha jáne mekteppen tolyq tegin qamtylýy tıis. Biraq maǵan basqarma «Sizdiń mekemeni qamtamasyz etý tıimdi emes» dep jaýap berdi», – dedi Indıra Bilálova.
«Ekinshi másele – reabılıtaııa ámbebap baǵdarlamasy (IPR) degen bar. Kóp ata-ana balasyn ońaltý baǵdarlamasynan ótkizý úshin aqsha bólinetinin bile bermeıdi. Buryn Áleýmettik qorǵaý basqarmasy únemi «áli sizderge erte» dep shyǵaryp salatyn. Bizge ruqsatty bala tek 6 jasqa tolǵanda berdi. Onda da talap etken soń ǵana. Jaqynda Pavlodarda ata-analar osy kómekti alý qujatyn rásimdegen. Biraq qarjyny paıdalanbasa da, bárin qaǵaz júzinde jasap, jalǵan qol qoıyp tastaǵan. Munda da sybaılas jemqorlyq bar. Sondyqtan múmkindigi shekteýli balasy bar ata-analar zań boıynsha ózine tıesili kómekten qaǵylmasa eken», – deıdi «Max kids» damytý ortalyǵyn ashqan ata-ana.
Ashylǵanyna kóp ýaqyt óte qoımasa da, munda erekshe balalardy ómirge beıimdeý, zaǵıptarǵa qasyq ustaýdan bastap Braıl áripterin úıretýge deıingi aralyqtaǵy jumystar júrgiziledi. Ár bala úsh mezgil tamaǵyna aıyna 50 myń teńge tóleıdi. Ortalyqty ashqan ata-ananyń aıtýynsha, negizgi máseleniń biri – tıflopedagog mamandarynyń tapshylyǵy.
«Maman óte az. Stýdentterdi shaqyryp, ózimiz úıretemiz desek, kóbi balalarmen jumys isteýge qulyqty emes. Qazir Abaı atyndaǵy pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń 3 kýrs stýdenti óz erkimen kelip, jumys istep jatyr. Jylda osy mamandyqqa grantqa 10 talapker qabyldanady eken. Biraq jastar bul salada eńbek etkisi kelmeıdi» degen nazyn jetkizdi.
Kózi kórmeıtin balalarmen jumys isteýge kelisken stýdent Aınur Quttybaeva balabaqsha týraly «Dara» qaıyrymdylyq qory arqyly habardar bolǵan. «Qor oqý ornynda konferenııa ótkizdi. «Osyndaı balabaqsha bar, jumys isteıtin jastarǵa esigimiz ashyq» degenin estidim. Sodan áleýmettik jeliden paraqshasyn qarap júrgende Indıra Bilálova ózi jazyp, shaqyrdy.
Kelgenime 10 aı boldy. Bul mamandyqqa grant úshin emes, ózim qyzyǵyp, ata-anamnyń maquldaýymen tústim. Mundaı balalarmen jumys isteý tózimdi, sabyrdy talap etedi. Alǵash kelgende men balalarǵa, balalar maǵan úırenise almady. Kózi kórmegen soń únemi jetektep júrýge týra keledi. Tipti, sý ishe almaıtyn balalar boldy. Qolyna qasyq pen keseni ustaýdy úıretemiz. Qazir jalaqym – 70 myń teńge. Sabaqtan tys ýaqytta osyndamyn. Oǵan qosymsha shákirtaqy alamyn.
Birge oqıtyn tobymdaǵy 9 qyzdy da osynda shaqyrdym. Negizi kóbi mamandyq boıynsha kózi kórmeıtin balalarǵa arnalǵan №4 mektep-ınternatyna jumysqa turady. Al balabaqshaǵa kelgisi joq», – deıdi stýdent.
Al 8 jastaǵy Sáýlemaıdyń anasy Gúlnur Seıithanova eki jarym jyl buryn Aqtóbeden Almaty oblysyndaǵy Qarǵaly aýylyna kóship kelgen. Búginge deıin qyzynyń eki kózine 7 ret kúrdeli ota jasalǵan. Sonaý Reseıdiń Sankt-Peterbýrg jáne Máskeý qalalaryndaǵy joǵary sanatty dárigerlerdiń kómegine de júgingen. Alaıda, eshqandaı nátıje bolmapty. «Sáýlemaı – úsh balamnyń ortanshysy.
Qazir qyzym zaǵıp balalardy oqytatyn №4 mektepte oqıdy. Ata-analar atynan usynys – osyndaı damytý ortalyǵy qaladan ashylsa, balalarǵa kelip-ketýge de ońaı bolar edi. Tipti, erikti retinde tegin jumys isteýge daıynmyn. Taǵy bir másele – bizde defektologtar bar, biraq tıflopedagog mamany joqtyń qasy», – degen janaıqaıyn jetkizdi.
Adam balasy aqparattyń 90 paıyzyn kórý arqyly qabyldaıdy. Alaıda, týabitti zaǵıp balalar álemdi basqasha tanıdy, ózgeshe sezedi. Olardyń janary sýalsa da, aınalany saýsaq ushyndaǵy sezimtal núkteleri arqyly tanıdy.
Demek, bizdiń qoǵamnyń árbir múshesi óz áleminde ómir súrip júr. Súttiń betindegi qaımaqty ǵana kórip, al onyń qaspaǵyna úńilip jatqan kim bar? Jańajyldyq shyrshany analarynyń jetekteýimen aınalǵan zaǵıp balalar neni armandady eken? Jaratqannyń synaǵyn jeńil qabyldap, ómir súrýge degen jigeri men qushtarlyǵyn joǵaltpaǵan balalardy ońaltýǵa memleket kóńil bólse, shyryldaǵan ata-ananyń jany sál de bolsa tynyshtalar ma edi. Jylt etken jaryq sáýleni kórýge muqtaj jandardy tasada qaldyrmaıyqshy...
