Balqashtar men alqashtar. Nuh paıǵambardyń lekııasyna qatyspaǵandar
Muhıtqa shyǵa almaıtyn eń iri memleket jáne onyń Zaısan qalasy álemdik muhıttan eń alys qurlyqtaǵy qalalar tizimine kiretin Qazaqstandy jyl saıyn sý basyp, halqy oıbaılap jatady. Jáne ol naqty keste boıynsha jyl saıyn naýryz ben sáýirdiń túıisken ýaqytynda oryn alady. Onyń aldynda, qys kezinde ǵalymdar "Ortalyq Azııa sý defııti problemasynyń aldynda tur" degen taqyrypta konferenııalar ótkizedi. "Sý kóp, sondyqtan sý joq" paradoksymen ómir súretin Qazaqstan ishki proesteri bir-birine qarama-qaıshy keletin álemdegi eń qyzyq memleket. Sondyqtan bul memlekette ómir súrýden eshqashan jalyqpaısyń. Sebebi uly daladaǵy respýblıka seni eshqashan jalyqtyrmaıdy. Bul dalany tabıǵattyń qarapaıym algorıtminen paıda bolatyn qubylystardy "nasybaı men kıiktiń kıesi urdy" dep túsindiretin altyn jandar mekendeıdi.
"Sý kóp, sondyqtan sý joq" paradoksy
Qazaqstan kóktemde neǵurlym kóp sý tasqyny bolsa, jazda soǵurlym qýańshylyq bolyp, sý jetispeıtin el. Osy aksıomaǵa salsaq, osy jazda aýyl sharýashylyǵyn kezekti krızıs kútip tur. Qar sýynyń kóp bolatyny, jerdiń jipsip úlgermeı, sýdyń topyraqqa sińbeýinen oryn alady. Sol sý eldi-mekenderdi, joldar men kópirlerdi qıratyp, aqyry Reseıge aǵyp ketedi. Topyraǵymyz durys ylǵaldanbaǵan, dúnıe-múlkimiz qıraǵan biz qar sýynan da aırylyp jylap otyramyz. Bizde ırrıgaııanyń ózi joq, tek mınıstrligi bar. Ol mekeme kompıýterde bir apta otyryp "2024-2030 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdama" jasap bitti de, sharshap qaldy.
Samuraı kelse sý qurı ma?
Qazaqstan bıylǵy sý tasqynynyń aldyn-alýǵa 2023 jyldan ortasynan bastap keminde 45 mıllıard teńge jumsaǵan. Júzden astam soveanıeler ótken. Nátıjesi jaman emes - 40 avtojol men kópirdi, onnan astam aýyldy tolyq sý shaıyp ketip, 11 myń adam óz úıin tastap shyǵyp, evakýaııalandy. Toǵyz oblys sý astynda qaldy. Basty maqsat apattyń aldyn alýǵa ketken shyǵynnan sol apat saldaryn joıýǵa ketetin qarjynyń anaǵurlym kóp bolýyn qamtamasyz etý jáne ony alaqandy ysqylap turyp "ıgerý" dep túsinsek, ol maqsat bıyl da artyǵymen oryndalmaq.
Al Máke, sandyqty ash
2024 jylǵy Úkimet rezervi 330,9 mıllıard teńge bolǵan. Al memlekettik matrezervte 8,8 mıllıard teńgeniń zattary jatty.
331 mıllıardtan jyl basynan beri 10,3 mıllıard teńge jaratyp úlgerdik. Odan 3,8 mıllıard teńge veterınarlyq qyzmetke, 2,6 mıllıard teńge otandyq rembolardy Golan bıiktigine bitimgerlik operaııaǵa jiberýge, 3,9 mıllıard teńge shegirtkemen kúreske jumsaldy.
Sonda úkimet rezervinde 320 mıllıard teńge qaldy dep eseptesek, ol aýyldar, joldar men kópirlerdi qalpyna keltirýge jete me? Aldaǵy ýaqytta naqty esebi shyǵady, biraq meniń oıymsha jetýi kerek. Sebebi Qańtar oqıǵasynan keıin tolyq qalpyna keltirý jumystaryna 33 mıllıard teńge jumsalǵan bolatyn.
Endi eń qyzyǵy kúzde bastalmaq. Eger tasqyn shyǵyny kóp bolyp, al kúzde jospar boıynsha ormandar órtene bastasa, onda biz rezervsiz qalamyz. Osyǵan daıynbyz ba?
Bizde basqa ne bar?
Elden aqsha jınap jatqan "Birgemiz" qorynda jınalǵan qarajat týraly aqparat tappadym. Al "Qazaqstan halqyna" qoryna 225,9 mıllıard teńge jınalyp, onyń 177,9 mıllıardy josparlanyp qoıylǵan. Basy artyq 45 mıllıard teńge ǵana bar. Jáne ol qor tótenshe jaǵdaıǵa kózdelmegen, baǵyty emi qymbat, aýyr jaǵdaıdaǵy balalarǵa medıınalyq kómek kórsetý. Basqa jekemenshik qaıyrymdylyq qorlarynda qordalanǵan qarjy kóp emes.
"Sarań eki ret tóleıdi" degen qanatty sózge saı, bizdiń daıyndyq jumystaryna selqos qaraýymyz aqyr aıaǵynda óte qymbatqa shyǵýda. Ol tek tabıǵı apattarda emes, kez-kelgen salada oryn alyp jatyr.
Psıhologııamyzdy qalaı ózgertemiz? Bul suraqqa uzaq oılansam da, jaýap tappadym.
Aıbar Oljaev
