QŪSMİLİIаNYŊ KINÄSI
Aqyn Ūlyqbek Esdäulet bır jyldary el qatarly oraza ūstap jürgende ıssaparmen Semeige barady. Semei jaqta aqyndy ot auyz, oraq tıldı aǧa – dosy, äigılı änşı Qūsmıliia Nūrqasym qarsy alyp, el tanytyp, jer körsetıp degendei, bırneşe kün qasynda bırge erıp jüredı.
«Ūlyqbek keldı» degendı estıp, aqyndy Şäkärım atyndaǧy Semei universitetı qonaqqa şaqyrady. Studenttermen kezdesu kezınde bır jas qyz:
– Aǧai, qazır qasiettı Ramazan aiy ǧoi, sız oraza ūstadyŋyz ba? - dep sūraq qoiypty.
Sonda Ūlyqbek:
– Orazany ūstap jür em «Bısımıllä» dep,
Bärın de būzyp kettı Qūsmıliia kep, - dep jauap bergen eken.
ORAZAM BŪZYLADY
Qojanasyr medresede oqyp jürgen kezınde, tynymsyz da, tentek eken. Oraza aiynyŋ bır künı sabaq üstınde tynyş otyrmaǧan soŋ molla aşulanyp, qolyna taiaqty ala salyp:
– Ei, tynyş otyrasyŋ ba, joq, taiaq jeisıŋ be? - dep zekıptı.
Sonda Qojanasyr:
– Taqsyr, tynyş otyraiyn, eger taiaq jesem, orazam būzylady, Qūdai aldynda taǧy künəly bolamyz ǧoi, – deptı.
ŞIRIK ORAZA
Qojanasyrdyŋ medresede mūǧalımdık ıstep jürgen kezı eken.
Oraza aiynyŋ bır künı oquşylardyŋ bıreuı bır sebet kelısken şabdaly əkelıp berıptı. Auzy oraza Qojanasyr şölge şydamai, salqynda saqtalǧan şabdalyny raqattanyp jei berıptı.
– Mūǧalım, - deptı körıp qalǧan oquşylarynyŋ bıreuı. – Sız "oraza ūstaǧan adam eşnərse jemeu kerek, əitpese oraza būzylady" dep eskertu bergen edıŋız, şabdaly jeseŋız, orazaŋyz būzylmai ma, - dep sūrapty.
– Solai, aitqanym ras, - deptı Qojanasyr, – bıraq, menıŋ orazam sızderdıkıne ūqsamaityn şırık oraza. Sondyqtan, kün qatty qyzǧanda dymdandyryp tūrmasa üzılıp ketedı.
SAIRANDAU
Qojanasyr oraza ūstamaǧandyǧy üşın, imam aiypqa būiyrtamyn dep ony qazyǧa alyp barypty. Qazy Qojanasyrǧa zıldı beinemen:
– Sen dınnen bezdıŋ be, ne üşın oraza ūstamaisyŋ? - deptı.
Sonda Qojanasyr imamǧa:
– Ei, taqsyr, bılseŋız jylynda bır kelgen orazany ūstap qaitemız, emın-erkın bır sairandap alsyn da, - deptı.
BŪL JAZA KIMNIŊ JAZASY?
Qojanasyr ramazan aiynda, bır ru basşysynyŋ üiınde oraza aiynda arnaiy qyzmet atqaratyn imamy bolypty.
Üi iesı bır künı Qojanasyrmen söileskende:
– Qojanasyr, men adamnyŋ janyn şyǧaruǧa qūmarlardyŋ bırımın. Keide aşuymdy jeŋe almai, haqsyz jerge adam da öltıremın. Būl düniede būlardyŋ jazasyn şynymen tartamyn ba?..
Asqany asqan jerde, keskenı kesken jerde qalǧan būl jauyz adamnyŋ aldynda Qojanasyr bastapqyda sasyp qalypty. Bıraz oilanyp jauabyn berıptı:
– Alaŋdamaŋyz. Sızge eşteŋe bolmaidy.
Zalym rubasy:
– Tökken mūnşa qan iaǧni jazasyz qalatyn bolǧany ma sonda? - dep sūrapty.
Qojanasyrdyŋ jauaby daiyn bolatyn-dy:
– Joq jazasyz qalmaidy, äpendım. Būlardyŋ jazasyn balalaryŋyz tartar.
Zalym adam, keŋ bır tynys alyp ap külımdegen jüzben:
– Jasa, Qojam! Sen şynymen bılımdı ülken bır kısı ekensıŋ... Menı bır qorqynyştan qūtqardyŋ. Qylmystarymnyŋ sazaiyn men tartpaityn boldym. Endı kım tartsa sol tartsyn!...- deptı.
Zalym rubasy bır künı aŋǧa şyqqanda, attan qūlap aiaǧy synypty. Osy arada aqylyna dereu Qojanyŋ aitqandary oiyna tüsıptı. Ony şaqyrtypty. Ökpelı küide:
– Qoja! Sen, düniede menıŋ basyma bır päleket kelmeitının aityp edıŋ. Alaida aiaǧym syndy. Būǧan ne deisıŋ? - dep sūrapty.
Qoja:
– Senıŋ äkeŋ de, sen siiaqty kısınıŋ janyn şyǧaruşy ma edı? - dep qarsy sūraq qoiypty.
Rubasy:
– Ol tıptı menen de ötken, - desımen Qoja köŋılı jailanyp:
– Olai bolsa menıŋ sözımde bır qatelık joq, - deptı.
Basyŋa tüsken päleket, senıŋ jasaǧanyŋnan emes, senıŋ äkeŋnıŋ ıstegenderınıŋ jazasy. Senıkın keiın balalaryŋ tartatyn bolady!...
TAŊ SÄRESI
Qojanasyrdyŋ körşısı auyz bekıtpese de, üi ışımen tügel taŋ atpai tūryp, säresı ışedı eken. Onyŋ bekerge säresı daiyndaudan şarşaǧan qatyny Qojadan keŋes aluǧa kelıptı:
– Üide eşkımnıŋ auzy berık emes. Küieuım sonda da dämdı tamaq pısırtıp, asty bärımız bırge ışemız. Küieuımnıŋ osynysy ne, qoiǧyzyp beresız be?
– Namaz oqymaisyŋ, oraza ūstamaisyŋ, endı säresını de ışpeseŋ, onda mūsylmanşylyǧyŋnan ne qalady? Joq, qoiǧyza almaimyn.
BIZDIŊ ÜIGE DE AUYZAŞARǦA KELSIN!
Bır äpendı Oraza aiynda üiıne mülde kelmeitın körınedı. Oraza aiy aiaqtalǧanşa auyzaşarǧa şaqyrsa da, şaqyrmasa da bara beredı eken. Bır künı keşke bıreu onyŋ üiıne kelıp:
– Būl aqşamda sızdıŋ äpendıŋızdı, pälen degen jerde auyzaşarǧa şaqyramyz, kelsın, - dese äpendınıŋ äielı:
– Oraza da bır bıter. Äpendını körgen pende joq. Sız köre qalsaŋyz, öz üiıne bır ret bolsa da auyzaşarǧa kelsın dep aita salyŋyzşy, - dep ötınıptı.
ŞIRKIN, AIT KÜNDE BOLA BERSE-ŞI
Bır aşarşylyq jyly Qoja bır auylǧa keledı. «Işken mas, jegen toq» degendei mūnda as-su köl-kösır, Qoja da qaryq bolyp qalady. «Pai-pai, bū netken molşylyq, bızdıŋ jaqta jūrt aştan qyrylyp jatyr», - dep Qoja taŋ qalady.
Sonda bıreu:
— Nemene, özıŋ jyndymysyŋ? Ait ekenın bılmeuşı me eŋ? Bügın aittyŋ qūrmetıne dep jūrt qolda baryn ortaǧa salyp otyr. Sondyqtan da molşylyq, - deidı.
Sonda Qoja säl oilanyp qap, ıle-şala:
— Qap, ait kün saiyn bola berseşı! Sonda mūsylmandar aştyq degennıŋ ne ekenın bılmes edı, - deptı.
QANŞA KÜN JEPTI?
Bir Oraza ait meiramynyŋ taŋynda birneşe dostar äŋgimelesip tūrady. Oraza aiynda qanşa kün auyz bekitpei tamaq jegenderin bir-birlerine moiyndap tūrǧan-dy. Būl äŋgimege qosylmai şette tūrǧan Bektaşydan:
– Qūdai jolyna tüskender, sen qanşa kün tamaq iştiŋ? - dep sūrapty.
Bektaşy:
– Qyryq bes kün işip-jedim, - dep jauap beripti.
– Jaqsy. Oraza ne bärı otyz kün emes pe? On bes kündi qaidan şyǧardyŋ? - degende Bektaşy:
– Kelesi jyldykinen aldym, - depti.
ORAZA BŪZYLDY
Orazada şöl qysyp, özın-özı aldandyru üşın qyrǧa şyqqan Bektaşy qas qylǧandai, syldyraǧan būlaqqa tap bolypty. Tözımı tausylǧan ol jata qalyp soraptap jatsa, mūny körıp qalǧan bıreu:
– Qūdai saqtasyn, ne ıstedıŋ? Oraza būzyldy ǧoi, - deidı.
Bektaşy ekı ezuınen su sorǧalaǧan küiı:
– Būzylatyn Oraza būzyldy, bıraq paqyrǧa da jan kırdı! - degen eken.
JŪMSARSYN DEP
Bektaştylardyŋ bırı oraza aiynyŋ bır künı örık jep ketıp barady eken. Ony körgen dındardyŋ bırı:
– Äi, mūsylman adam osylai auyz bekıte me eken?
Bektaşy:
- Joq, joǧa, auzym berık, - deptı.
Sonda dındar onyŋ auzynyŋ tompiyp tūrǧanyn körsetıp:
– Auzyŋdaǧy ne?
– Örık qoi. Auyzaşarǧa deiın jūmsarsyn dep auzyma salyp qoiyp jürmın, - dep oilanbastan jauap berıptı.
QŪLDARDYŊ ŞAQYRUY
– Allahi, oraza ūstaǧym keledı, bıraq şamam joq, - deptı Bektaşy.
– Jaraidy. Al jūrt auyzaşarǧa şaqyrsa, ne ısteisıŋ?
– Ärine, baramyn.
– Onyŋ qyzyq eken, Allanyŋ ämırın oryndamaisyŋ, al qūldardyŋ şaqyrǧanyna barasyŋ.
– Mūnyŋ taŋǧalarlyq däneŋesı de joq. Jappar İem keşırımdı, qūldarynyŋ künäsın keşıre alar. Al adam degen säl närsege ökpelegış, köŋılı qalǧyş emes pe?
BIR KETSE, QAITYP KELMEIDI
Bektaşydan:
– Ūly mübäräk Oraza aiy kelip ketti. Sen mülde oraza ūstamadyŋ! Būnyŋ ne? - dep sūrapty.
Sonda Bektaşy:
– İmandai şynymdy aitaiyn, oraza aiy keler-keter, al būl jan bir ret şyqsa qaita kelmeidi ǧoi, - dep jauap beripti.
ENDI ESIGIŊDI QAQPAIMYN
Oraza aiynda bükil tilekterdiŋ qabyl bolatynyn estigen Bektaşy köp jyldar qaitara almaǧan qaryzyn oilap, meşıtte qol jaiyp dūǧa qylypty:
– E, Qūdaiym! Maǧan ärı qaryzdan qūtylatyn, ärı bükıl ömırıme jetetın aqşa tauyp berşı, sonda senı mynalar siiaqty künıne bes ret mazalamaimyn. Söz bereiin, būdan soŋ esigiŋdi bir ret te qaqpaimyn.
SIZDIŊ SŪRAI ALATYNYŊYZ - DÜKEN QARYZY
Ramazan aiynyŋ bır künı Qoja Ragip Paşa: – Haşmet, senıŋ qaryzyŋ bar ma? – Bar, äpendım. – Qanşa qaryzsyŋ? – Bızdıŋ mahallanyŋ dükenıne myŋ teŋgedei qaryzbyn... – Dükenge beretın qaryzyŋdy sūrap tūrǧan joqpyn dep ǧoi, oraza qaryzyn aityp tūrmyn, - dep aşulanady Qoja Ragip Paşa. – Oraza qaryzym ba? - dep Haşmet sasqalaqtap qaiterın bılmei öz-özıne kelgen soŋ. – Oraza boryşyn Allah sūrar äpendım, sızdıŋ sūrai alatynyŋyz tek düken qaryzy. BIR-AQ KÜN AUYZ BEKITU Oraza aiynda Bekri Mūstafa bır-aq kün auyz bekıtedı eken. Ai ötıp, Oraza ait meiramynda köpşılık ortasynda bırı: – Būl joly otyz kün orazanyŋ bır künınde ǧana auyz bekıte almai qaldym, - deidı ökınışpen. Bekri ökıngen kısınıŋ arqasynan qaǧyp: – Ökınbe äpendı, sol qaryzyŋdy men ūstap tolyqtyrdym, - deptı. HAIUANDAR ORAZA ŪSTAMAIDY Nazym Hikmet pen Nejıp Fazyl Qysakürek ramazan aiynda maşinamen kele jatady. Ärine, Nejıp Fazyldyŋ auyzy berık, al Nazym Hikmet auyz bekıtpegen. Nazym Hikmet Nejıp Fazylmen qaljyŋdaspaq bolyp joldyŋ şetındegı aryq bır syiyrdy Nejıp Fazylǧa nūsqai körsetıp: – Ananyŋ aryqtyǧyna qara, oraza ūstaimyn dep qandai hälge tüskenın, - deptı. Aqyndardyŋ sūltany Nejıp Fazyl da qarap qalmastan: – A, Nazym, sen, haiuandardyŋ oraza ūstamaitynyn bılmeitın be edıŋ? - dep dereu qarymta qaitarypty.Qūrastyrǧan ärı audarǧan
Maqsūthan Amanjanūly
Ūqsas jaŋalyqtar
