QUSMILIIaNYŃ KINÁSI
Aqyn Ulyqbek Esdáýlet bir jyldary el qatarly oraza ustap júrgende issaparmen Semeıge barady. Semeı jaqta aqyndy ot aýyz, oraq tildi aǵa – dosy, áıgili ánshi Qusmilııa Nurqasym qarsy alyp, el tanytyp, jer kórsetip degendeı, birneshe kún qasynda birge erip júredi.
«Ulyqbek keldi» degendi estip, aqyndy Shákárim atyndaǵy Semeı ýnıversıteti qonaqqa shaqyrady. Stýdenttermen kezdesý kezinde bir jas qyz:
– Aǵaı, qazir qasıetti Ramazan aıy ǵoı, siz oraza ustadyńyz ba? - dep suraq qoıypty.
Sonda Ulyqbek:
– Orazany ustap júr em «Bisimillá» dep,
Bárin de buzyp ketti Qusmilııa kep, - dep jaýap bergen eken.
ORAZAM BUZYLADY
Qojanasyr medresede oqyp júrgen kezinde, tynymsyz da, tentek eken. Oraza aıynyń bir kúni sabaq ústinde tynysh otyrmaǵan soń molla ashýlanyp, qolyna taıaqty ala salyp:
– Eı, tynysh otyrasyń ba, joq, taıaq jeısiń be? - dep zekipti.
Sonda Qojanasyr:
– Taqsyr, tynysh otyraıyn, eger taıaq jesem, orazam buzylady, Qudaı aldynda taǵy kúnəly bolamyz ǵoı, – depti.
ShIRIK ORAZA
Qojanasyrdyń medresede muǵalimdik istep júrgen kezi eken.
Oraza aıynyń bir kúni oqýshylardyń bireýi bir sebet kelisken shabdaly əkelip beripti. Aýzy oraza Qojanasyr shólge shydamaı, salqynda saqtalǵan shabdalyny raqattanyp jeı beripti.
– Muǵalim, - depti kórip qalǵan oqýshylarynyń bireýi. – Siz "oraza ustaǵan adam eshnərse jemeý kerek, əıtpese oraza buzylady" dep eskertý bergen edińiz, shabdaly jeseńiz, orazańyz buzylmaı ma, - dep surapty.
– Solaı, aıtqanym ras, - depti Qojanasyr, – biraq, meniń orazam sizderdikine uqsamaıtyn shirik oraza. Sondyqtan, kún qatty qyzǵanda dymdandyryp turmasa úzilip ketedi.
SAIRANDAÝ
Qojanasyr oraza ustamaǵandyǵy úshin, ımam aıypqa buıyrtamyn dep ony qazyǵa alyp barypty. Qazy Qojanasyrǵa zildi beınemen:
– Sen dinnen bezdiń be, ne úshin oraza ustamaısyń? - depti.
Sonda Qojanasyr ımamǵa:
– Eı, taqsyr, bilseńiz jylynda bir kelgen orazany ustap qaıtemiz, emin-erkin bir saırandap alsyn da, - depti.
BUL JAZA KIMNIŃ JAZASY?
Qojanasyr ramazan aıynda, bir rý basshysynyń úıinde oraza aıynda arnaıy qyzmet atqaratyn ımamy bolypty.
Úı ıesi bir kúni Qojanasyrmen sóıleskende:
– Qojanasyr, men adamnyń janyn shyǵarýǵa qumarlardyń birimin. Keıde ashýymdy jeńe almaı, haqsyz jerge adam da óltiremin. Bul dúnıede bulardyń jazasyn shynymen tartamyn ba?..
Asqany asqan jerde, keskeni kesken jerde qalǵan bul jaýyz adamnyń aldynda Qojanasyr bastapqyda sasyp qalypty. Biraz oılanyp jaýabyn beripti:
– Alańdamańyz. Sizge eshteńe bolmaıdy.
Zalym rýbasy:
– Tókken munsha qan ıaǵnı jazasyz qalatyn bolǵany ma sonda? - dep surapty.
Qojanasyrdyń jaýaby daıyn bolatyn-dy:
– Joq jazasyz qalmaıdy, ápendim. Bulardyń jazasyn balalaryńyz tartar.
Zalym adam, keń bir tynys alyp ap kúlimdegen júzben:
– Jasa, Qojam! Sen shynymen bilimdi úlken bir kisi ekensiń... Meni bir qorqynyshtan qutqardyń. Qylmystarymnyń sazaıyn men tartpaıtyn boldym. Endi kim tartsa sol tartsyn!...- depti.
Zalym rýbasy bir kúni ańǵa shyqqanda, attan qulap aıaǵy synypty. Osy arada aqylyna dereý Qojanyń aıtqandary oıyna túsipti. Ony shaqyrtypty. Ókpeli kúıde:
– Qoja! Sen, dúnıede meniń basyma bir páleket kelmeıtinin aıtyp ediń. Alaıda aıaǵym syndy. Buǵan ne deısiń? - dep surapty.
Qoja:
– Seniń ákeń de, sen sııaqty kisiniń janyn shyǵarýshy ma edi? - dep qarsy suraq qoıypty.
Rýbasy:
– Ol tipti menen de ótken, - desimen Qoja kóńili jaılanyp:
– Olaı bolsa meniń sózimde bir qatelik joq, - depti.
Basyńa túsken páleket, seniń jasaǵanyńnan emes, seniń ákeńniń istegenderiniń jazasy. Senikin keıin balalaryń tartatyn bolady!...
TAŃ SÁRESI
Qojanasyrdyń kórshisi aýyz bekitpese de, úı ishimen túgel tań atpaı turyp, sáresi ishedi eken. Onyń bekerge sáresi daıyndaýdan sharshaǵan qatyny Qojadan keńes alýǵa kelipti:
– Úıde eshkimniń aýzy berik emes. Kúıeýim sonda da dámdi tamaq pisirtip, asty bárimiz birge ishemiz. Kúıeýimniń osynysy ne, qoıǵyzyp beresiz be?
– Namaz oqymaısyń, oraza ustamaısyń, endi sáresini de ishpeseń, onda musylmanshylyǵyńnan ne qalady? Joq, qoıǵyza almaımyn.
BIZDIŃ ÚIGE DE AÝYZAShARǴA KELSIN!
Bir ápendi Oraza aıynda úıine múlde kelmeıtin kórinedi. Oraza aıy aıaqtalǵansha aýyzasharǵa shaqyrsa da, shaqyrmasa da bara beredi eken. Bir kúni keshke bireý onyń úıine kelip:
– Bul aqshamda sizdiń ápendińizdi, pálen degen jerde aýyzasharǵa shaqyramyz, kelsin, - dese ápendiniń áıeli:
– Oraza da bir biter. Ápendini kórgen pende joq. Siz kóre qalsańyz, óz úıine bir ret bolsa da aýyzasharǵa kelsin dep aıta salyńyzshy, - dep ótinipti.
ShIRKIN, AIT KÚNDE BOLA BERSE-ShI
Bir asharshylyq jyly Qoja bir aýylǵa keledi. «Ishken mas, jegen toq» degendeı munda as-sý kól-kósir, Qoja da qaryq bolyp qalady. «Paı-paı, bu netken molshylyq, bizdiń jaqta jurt ashtan qyrylyp jatyr», - dep Qoja tań qalady.
Sonda bireý:
— Nemene, óziń jyndymysyń? Aıt ekenin bilmeýshi me eń? Búgin aıttyń qurmetine dep jurt qolda baryn ortaǵa salyp otyr. Sondyqtan da molshylyq, - deıdi.
Sonda Qoja sál oılanyp qap, ile-shala:
— Qap, aıt kún saıyn bola berseshi! Sonda musylmandar ashtyq degenniń ne ekenin bilmes edi, - depti.
QANShA KÚN JEPTI?
Bir Oraza aıt meıramynyń tańynda birneshe dostar áńgimelesip turady. Oraza aıynda qansha kún aýyz bekitpeı tamaq jegenderin bir-birlerine moıyndap turǵan-dy. Bul áńgimege qosylmaı shette turǵan Bektashydan:
– Qudaı jolyna túskender, sen qansha kún tamaq ishtiń? - dep surapty.
Bektashy:
– Qyryq bes kún iship-jedim, - dep jaýap beripti.
– Jaqsy. Oraza ne bári otyz kún emes pe? On bes kúndi qaıdan shyǵardyń? - degende Bektashy:
– Kelesi jyldykinen aldym, - depti.
ORAZA BUZYLDY
Orazada shól qysyp, ózin-ózi aldandyrý úshin qyrǵa shyqqan Bektashy qas qylǵandaı, syldyraǵan bulaqqa tap bolypty. Tózimi taýsylǵan ol jata qalyp soraptap jatsa, muny kórip qalǵan bireý:
– Qudaı saqtasyn, ne istediń? Oraza buzyldy ǵoı, - deıdi.
Bektashy eki ezýinen sý sorǵalaǵan kúıi:
– Buzylatyn Oraza buzyldy, biraq paqyrǵa da jan kirdi! - degen eken.
JUMSARSYN DEP
Bektashtylardyń biri oraza aıynyń bir kúni órik jep ketip barady eken. Ony kórgen dindardyń biri:
– Áı, musylman adam osylaı aýyz bekite me eken?
Bektashy:
- Joq, joǵa, aýzym berik, - depti.
Sonda dindar onyń aýzynyń tompıyp turǵanyn kórsetip:
– Aýzyńdaǵy ne?
– Órik qoı. Aýyzasharǵa deıin jumsarsyn dep aýzyma salyp qoıyp júrmin, - dep oılanbastan jaýap beripti.
QULDARDYŃ ShAQYRÝY
– Allahı, oraza ustaǵym keledi, biraq shamam joq, - depti Bektashy.
– Jaraıdy. Al jurt aýyzasharǵa shaqyrsa, ne isteısiń?
– Árıne, baramyn.
– Onyń qyzyq eken, Allanyń ámirin oryndamaısyń, al quldardyń shaqyrǵanyna barasyń.
– Munyń tańǵalarlyq dáneńesi de joq. Jappar Iem keshirimdi, quldarynyń kúnásin keshire alar. Al adam degen sál nársege ókpelegish, kóńili qalǵysh emes pe?
BIR KETSE, QAITYP KELMEIDI
Bektashydan:
– Uly múbárák Oraza aıy kelip ketti. Sen múlde oraza ustamadyń! Bunyń ne? - dep surapty.
Sonda Bektashy:
– Imandaı shynymdy aıtaıyn, oraza aıy keler-keter, al bul jan bir ret shyqsa qaıta kelmeıdi ǵoı, - dep jaýap beripti.
ENDI ESIGIŃDI QAQPAIMYN
Oraza aıynda búkil tilekterdiń qabyl bolatynyn estigen Bektashy kóp jyldar qaıtara almaǵan qaryzyn oılap, meshitte qol jaıyp duǵa qylypty:
– E, Qudaıym! Maǵan ári qaryzdan qutylatyn, ári búkil ómirime jetetin aqsha taýyp bershi, sonda seni mynalar sııaqty kúnine bes ret mazalamaımyn. Sóz bereıin, budan soń esigińdi bir ret te qaqpaımyn.
SIZDIŃ SURAI ALATYNYŃYZ - DÚKEN QARYZY
Ramazan aıynyń bir kúni Qoja Ragıp Pasha:
– Hashmet, seniń qaryzyń bar ma?
– Bar, ápendim.
– Qansha qaryzsyń?
– Bizdiń mahallanyń dúkenine myń teńgedeı qaryzbyn...
– Dúkenge beretin qaryzyńdy surap turǵan joqpyn dep ǵoı, oraza qaryzyn aıtyp turmyn, - dep ashýlanady Qoja Ragıp Pasha.
– Oraza qaryzym ba? - dep Hashmet sasqalaqtap qaıterin bilmeı óz-ózine kelgen soń. – Oraza boryshyn Allah surar ápendim, sizdiń suraı alatynyńyz tek dúken qaryzy.
BIR-AQ KÚN AÝYZ BEKITÝ
Oraza aıynda Bekrı Mustafa bir-aq kún aýyz bekitedi eken. Aı ótip, Oraza aıt meıramynda kópshilik ortasynda biri:
– Bul joly otyz kún orazanyń bir kúninde ǵana aýyz bekite almaı qaldym, - deıdi ókinishpen. Bekrı ókingen kisiniń arqasynan qaǵyp:
– Ókinbe ápendi, sol qaryzyńdy men ustap tolyqtyrdym, - depti.
HAIÝANDAR ORAZA USTAMAIDY
Nazym Hıkmet pen Nejip Fazyl Qysakúrek ramazan aıynda mashınamen kele jatady. Árıne, Nejip Fazyldyń aýyzy berik, al Nazym Hıkmet aýyz bekitpegen. Nazym Hıkmet Nejip Fazylmen qaljyńdaspaq bolyp joldyń shetindegi aryq bir syıyrdy Nejip Fazylǵa nusqaı kórsetip:
– Ananyń aryqtyǵyna qara, oraza ustaımyn dep qandaı hálge túskenin, - depti.
Aqyndardyń sultany Nejip Fazyl da qarap qalmastan:
– A, Nazym, sen, haıýandardyń oraza ustamaıtynyn bilmeıtin be ediń? - dep dereý qarymta qaıtarypty.
Qurastyrǵan ári aýdarǵan
Maqsuthan Amanjanuly
